Strażnica WOP Zawoja

Strażnica została sformowana w 1945 w strukturze 42 komendy odcinka Dunajec^[1] jako 194 strażnica WOP (Widły-Czatoza-Zawoja^[2] o stanie 56 żołnierzy. Kierownictwo strażnicy stanowili: komendant strażnicy, zastępca komendanta do spraw polityczno-wychowawczych i zastępca do spraw zwiadu. Strażnica składała się z dwóch drużyn strzeleckich, drużyny fizylierów, drużyny łączności i gospodarczej. Etat przewidywał także instruktora do tresury psów służbowych oraz instruktora sanitarnego^[3].

W związku z reorganizacją oddziałów WOP, 24 kwietnia 1948 strażnica została włączona w struktury 57 batalionowi Ochrony Pogranicza^[4], a 1 stycznia 1951 34 batalionu WOP w Żywcu.

Od 15 marca 1954 wprowadzono nową numerację strażnic^[c], a strażnica WOP Zawoja I kategorii otrzymała nr 199 w skali kraju^[6].

W 1956 rozpoczęto numerowanie strażnic na poziomie brygady. Strażnica I kategorii Zawoja była 13 w 3 Brygadzie Wojsk Ochrony Pogranicza w Nowym Sączu.

Strażnica WOP Zawoja od kwietnia 1958 była jako Placówka Kadrowa WOP Zawoja^[7].

1 stycznia 1960 była jako 9 placówka WOP Zawoja.

1 stycznia 1964 była jako 5 placówka WOP Zawoja^[8].

W 1976, w związku z przejściem na dwuszczeblowy system dowodzenia, placówkę podporządkowano bezpośrednio pod sztab Górnośląskiej Brygady WOP w Gliwicach^[9].

13 grudnia 1981 po wprowadzeniu stanu wojennego na terytorium kraju, dowódca GB WOP wewnętrznym rozkazem w miejscu stacjonowania poszczególnych batalionów, utworzył tzw. „wysunięte stanowiska dowodzenia” (zalążek przyszłych batalionów granicznych), którym podporządkował strażnice znajdujące się na odcinkach dawnych batalionów granicznych. Brygada wykonywała zadania ochrony granicy i bezpieczeństwa państwa wynikające z dekretu o wprowadzeniu stanu wojennego^[10].

W drugiej połowie 1984, Strażnicę WOP Zawoja włączono w struktury batalionu granicznego WOP Żywiec^[9], a od października 1989 utworzonego batalionu granicznego WOP Cieszyn^[11] jako strażnica kadrowa na czas „P”.

13 marca 1991 Strażnica WOP Zawoja została włączona w struktury Karpackiej Brygady WOP w Nowym Sączu^[12].

Straż Graniczna:

15 maja 1991 po rozwiązaniu Wojsk Ochrony Pogranicza, 16 maja 1991 strażnica w Zawoi przejęta została przez Karpacki Oddział Straży Granicznej w Nowym Sączu^[d][14] i przyjęła nazwę Strażnica Straży Granicznej w Zawoi (Strażnica SG w Zawoi).

Strażnica SG w Zawoi funkcjonowała do 1997^[13] , kiedy to Zarządzeniem Komendanta Głównego Straży Granicznej została rozwiązana. Ochraniany przez strażnicę odcinek granicy państwowej przejęła Strażnica Straży Granicznej w Lipnicy Wielkiej (Strażnica SG w Lipnicy Wielkiej).

W 1960 9 placówka WOP Zawoja II kategorii ochraniała odcinek granicy państwowej o długości 24021 m:

• Włącznie znak graniczny nr III/82, wyłącznie znak gran. nr III/94.

W lutym 1974 górska placówka kadrowa WOP Zawoja ochraniała odcinek granicy państwowej:

• Włącznie znak gran. nr III/82^[15], wyłącznie znak gran. nr III/90.
• W ochronie granicy dowódcy strażnicy ściśle współpracowali ze swoimi odpowiednikami tj. naczelnikami placówek OSH (Ochrana Statnich Hranic) CSRS.

• 1946 – lipiec, pododdziały zbrojnego podziemia dwukrotnie napadały na strażnicę w Zawoi^[16].
• 1956 – koniec czerwca, początek lipca w okresie tzw. „Wypadków poznańskich”, przy linii granicznej i w strefie działania, odnajdywano pakunki zawierające ulotki z tzw. „bibułą”, przytwierdzone do balonów leżących na ziemi^[17]. W związku z masowością zjawiska, żołnierze otrzymali zezwolenie na użycie broni, celem zestrzelenia nisko przelatujących balonów (nawet jeśli znajdowały się na terytorium czechosłowackim, ale w zasięgu ognia – to samo czynili pogranicznicy czechosłowaccy)^[18].
• 13 grudnia 1981–22 lipca 1983 – (stan wojenny w Polsce), normę służby granicznej dla żołnierzy podwyższono z 8 do 12 godzin na dobę. Ścisłą kontrolą objęto całą strefę nadgraniczną, zamknięte zostały szlaki turystyczne. W stan gotowości były postawione pododdziały odwodowe^[19].

• 193 strażnica WOP Przywarówka ⇔ 195 strażnica WOP Korbielów – 1946
• 198 strażnica WOP Przywarówka ⇔ 200 strażnica WOP Korbielów – 1954
• 12 strażnica WOP Przywarówka I kategorii ⇔ 14 strażnica WOP Korbielów I kategorii – 1956
• 10 strażnica WOP Przywarówka III kategorii ⇔ 8 strażnica WOP Korbielów III kategorii – 31.12.1959
• 6 strażnica WOP Lipnica Wielka lądowa IV kategorii ⇔ 4 strażnica WOP Korbielów lądowa IV kategorii – 01.01.1964
• Placówka WOP Lipnica Wielka ⇔ Placówka WOP Korbielów
• Strażnica kadrowa WOP Lipnica Wielka ⇔ Strażnica kadrowa WOP Korbielów – do 15.05.1991

Straż Graniczna:

• Strażnica SG w Lipnicy Wielkiej ⇔ Strażnica SG w Korbielowie – 16.05.1991–1997.

• ppor. Bronisław Wrotecki (01.03.1953–14.12.1954)^[20]
• por. Zbigniew Krawczyk (był w 1976^[21]–1984)
• por. Leszek Łata (był w 1986–1988)
• kpt. Jerzy Nowacki^[22] (1988–15.05.1991).

• 6 Pomorska Dywizja Piechoty.

• Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza: (1945–1991): krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• Marek Jarosiński. Rys historyczny beskidzko-karpackiego pogranicza polsko-słowackiego. „Biuletyn Centralnego Ośrodka Straży Granicznej”. 1/2000, 2000. Koszalin: Centralny Ośrodek Straży Granicznej. ISSN 1429-2505. 
• Henryk Dominiczak: Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985. Warszawa: Wojskowa Drukarnia w Łodzi, 1985.
• Halina Łach: System ochrony polskiej granicy państwowej. Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013. ISBN 978-83-935593-8-1.
• Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
• Mirosław Kudasiewicz. Z archiwum odkrywcy – Balonowa propaganda. „Tygodnik Prudnicki”. 19(649), s. 8, 2003-05-07. ISSN 1231-904X. 
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008, Gliwice: Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej, 2011 .
• Straż Graniczna od 1991 – Karpacki Oddział Straży Granicznej. [w:] Muzeum Polskich Formacji Granicznych im. Władysława Raginisa [on-line]. muzeumsg.pl. [dostęp 2016-12-27]. (pol.).
• Archiwum SGr., DWOP, sygn. 217/143, Wykazy dyslokacyjne Wojsk Ochrony Pogranicza 1946. Wykaz strażnic i miejsc ich rozlokowania adresowany do Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego i Ministerstwa Spraw Zagranicznych z 4 maja 1946.
• Archiwum SGr., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1284/200, Struktury organizacyjno-dyslokacyjne. Dyslokacja jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza z 8 kwietnia 1954.
• Archiwum SGr., zespół archiwalny DWOP, sygn. 1400/3, k. 590–620; Rozkazy zarządzenia i wytyczne w zakresie wszelkiego rodzaju zaopatrzenia. Wykaz dyslokacyjny jednostek i pododdziałów WOP na dzień 1 stycznia 1964.