Stężyca (województwo lubelskie)

Nazwa pojawia się w średniowiecznych i późniejszych zapiskach jako Stanzitia (1325–1327), Stazicza (1365), Stanzicza (1441), Sthęzicza (1569). Wszystkie miejscowości o nazwie Stężyca leżą w pobliżu jezior lub rzek, ponieważ nazwa ta była pierwotnie związana z wodą^[10]. Według źródeł miejscowość ta powstała wokół umocnień grodu warownego, chroniącego przeprawę na Wiśle. Nazwa Stężyca może pochodzić od słowa stężyć, czyli wzmocnić, umocnić (patrz stężenie) lub tęgi, czyli duży i mocny.

Wzmiankowana od XIII wieku jako osada targowa w miejscu przeprawy przez Wisłę. Prawa miejskie od 1330, ponowione w 1442. Stężyca była niegdyś ośrodkiem ziemi stężyckiej, będącej częścią województwa sandomierskiego. W XV wieku w Stężycy odbywały się roki sądów szlacheckich: ziemskiego i grodzkie^[11][12]. W XVI wieku ważny ośrodek rzemiosła i port wiślany handlu zbożem. W 1563 r. na sejmie w Piotrkowie postanowiono o restytucji jurysdykcji grodzkiej w Stężycy (zlikwidowanej po najazdach Tatarów w 1500 i 1502 roku), ale do faktycznego wydzielenie starostwa, zarówno w sferze majątku, jak i jurysdykcji, doszło w 1569 r.^[13] W okresie przedłużającego się bezkrólewia po ucieczce z kraju króla Henryka Walezego od 12 maja do 4 czerwca 1575 miasto było głównym miejscem obrad Sejmu Stężyckiego (określanego także jako Zjazd Stężycki). W 1580 roku Stężyca spłonęła w pożarze, w związku z czym Stefan Batory zwolnił miasto z podatków na 6 lat^[13]. W 1581 roku Stężyca uzyskała przywilej de non tolerandis Judaeis^[14]. W 1582 r. urząd starosty objął Mikołaj Zebrzydowski^[13]. W latach 1606–1607 był tu obóz wojsk rokoszu Zebrzydowskiego.

W 1588 roku starostwo stężyckie przejął surogator Marcin Trojanowski, który sprawował urząd do 1623^[13]. W 1591 mieszczanie sprowadzili tu zakon franciszkanów i wybudowali kościół i mały klasztor, powiększony w 1633, gdy podskarbi Jerzy Ossoliński erygował większy klasztor^[15]. Upadek miasta nastąpił w wyniku wojen szwedzkich (miasto było trzykrotnie łupione i palone w 1655 i 1657)^[15], kilku pożarów oraz katastrofalnych wylewów Wisły (od 1737, a wskutek wylewu 20 czerwca 1749 runęły kościół i klasztor)^[15]. W 1791 roku została urządzona tymczasowa szkoła w ratuszu^[15]. Od 1835 w mieście działała szkoła początkowa^[15]. Dnia 24 grudnia 1869 miejscowość utraciła prawa miejskie^[16]. Podczas II wojny światowej zniszczenia zabudowy, działania partyzanckie Gwardii Ludowej, Batalionów Chłopskich i Armii Krajowej. 6 sierpnia 1943 przy drodze do Maciejowic Niemcy rozstrzelali 16 mieszkańców wsi^[17].

W latach 1975–1998 w województwie lubelskim.

• Kościół pw. św. Marcina z 1434 – zbudowany w stylu gotyckim, najstarszy budynek ziemi stężyckiej. Przebudowywany w XVI, XVIII i XIX wieku. Po pożarze odbudowana w 1552 roku z inicjatywy plebana Jana Wyszka, Piotra Molendy i Więcława z Tyszyna. Podczas odbudowy zmieniono pierwotną bryłę budynku, dobudowując m.in. boczne kaplice oraz nowe portale. W XVII wieku dobudowano dwie kruchty. W 1740 roku dobudowano kaplicę św. Walentego. Pod koniec II wojny światowej, 3 września 1944, świątynia została ostrzelana przez artylerię niemiecką. W wyniku ostrzału spaleniu uległo wnętrze. Dzięki poświęceniu ówczesnego proboszcza Edwarda Bielińskiego, który narażając życie ratował wyposażenie świątyni, udało się ocalić zakrystię, jednak z kościoła pozostały tylko ściany. Ponowna odbudowa rozpoczęła się w 1946 i trwała przez siedem lat. Na jednej ze ścian można odnaleźć gmerk, czyli autorski znak budowniczego, który znajduje się na jednej z cegieł od strony prezbiterium, oraz odciski palców na innej z cegieł. Obok wyryto napis „IOHANNES”.
• Kościół pw. Przemienienia Pańskiego z 1790 roku, dawniej kościół klasztorny Franciszkanów.

•  
  Kościół gotycki św. Marcina
•  
  Portal renesansowy w kościele św. Marcina
•  
  Kościół Franciszkanów z 1790 r.

W Stężycy działa klub piłkarski LKS Mazowsze Stężyca, który w sezonie 2023/2024 występuje w klasie A, grupie Lublin II^[18].

• Stężyca
• Stężyca Nadwieprzańska
• Stężyca Łęczyńska
• Stężyca-Kolonia

• Oficjalna strona Towarzystwa Przyjaciół Stężycy