Skrajna prawica

ideologia polityczna

Skrajna prawica, znana także pod innymi określeniami ekstremalna prawica lub prawicowy ekstremizm – termin używany na określenie osób i ugrupowań o poglądach prawicowych, charakteryzujących się radykalnym programem lub metodami działania, przede wszystkim o poglądach ultranacjonalistycznych, faszystowskich, autorytarnych, rasistowskich, antykomunistycznych, którzy w pierwszej kolejności stawiają swój naród na pierwszym miejscu i często kierują się przy tym populizmem[1][2][3][4][5][6].

Joseph de Maistre, lider skrajnego, reakcyjnego nurtu legitymistów w czasie rewolucji francuskiej
Członkowie NSDAP i Niemieckiej Narodowej Partii Ludowej w okresie działania Frontu Harzburskiego
Francisco Franco, był dyktatorem Państwa Hiszpańskiego w latach 1936–1975. Jego styl prowadzenia państwem silnie czerpał z idei narodowego katolicyzmu

Od dekad termin ten jest używany głównym nurcie nauki w odniesieniu do faszyzmu i nazizmu, a dzisiaj także do neofaszyzmu, neonazizmu, alt-rightu, rasowej supremacji (przede wszystkim białej) i innych podobnych ideologii politycznych zawierających w sobie elementy ultranacjonalizmu, ksenofobii, szowinizmu, niechęci do zjawiska imigracji, rasizmu, fundamentalizmu religijnego, teokracji, homofobii, transfobii, antyfeminizmu, reakcjonizmu i monarchizmu[7][8][9][10][11][12][13][14][15]. Poszczególne odmiany faszyzmu charakteryzuje się jako skrajnie prawicowe ze względu na przekonanie, że rzekomo określona grupa ludności jest lepsza od innej i ma prawo dominować nad innymi grupami, które są jej zdaniem gorsze od nich[16]. W sprawach gospodarczych skrajna prawica często jest niechętna kapitalizmowi (choć jej nowsze nurty stosują niekiedy mariaż neoliberalizmu i autorytaryzmu)[5][17][18].

W opinii Davida Robertsona określanie mianem „faszystowskich” powojennych grup prawicowych, szczególnie jeżeli ich program zawiera elementy nacjonalizmu, stanowi poważne przekłamanie. Zamiast tego postuluje on stosowanie terminów „neofaszyzm” i „nowa prawica”[19].

Rządy partii lub innych ugrupowań skrajnie prawicowych mogą prowadzić do opresji, przemocy politycznej, wymuszonej asymilacji, czystek etnicznych lub ludobójstw[20].

Historia i podział skrajnej prawicy

edytuj

Pojęcie to pojawiło się po rewolucji francuskiej i mianem skrajnej prawicy określano ugrupowania, które odmawiały przyjęcia republiki, a domagały się powrotu do monarchii[21]. Skrajna prawica sama w sobie zawiera troistość, tzn. ma „swoją” prawicę, „swoje” centrum i „swoją” lewicę, oraz ekstrema[22].

Skrajna prawica w Polsce

edytuj

W Polsce jako organizacje skrajnie prawicowe są klasyfikowane m.in. Obóz Narodowo-Radykalny, Młodzież Wszechpolska, Narodowe Odrodzenie Polski, Falanga Bartosza Bekiera, Rodacy Kamraci Wojciecha Olszańskiego i mniejsze grupy, w tym te o charakterze neonazistowskim (np. polska sekcja międzynarodowego ruchu Krew i Honor)[23][24][25].

Krytyka pojęcia i mniejszościowe głosy

edytuj

Zdaniem Jacka Bartyzela[26] w latach 30. XX wieku nazwę prawica skrajna upowszechniły środowiska lewicujące określając nim ideologie i ruchy radykalne łączące rzekomo idee socjalizmu i nacjonalizmu (faszyzm i nazizm) – przez co obniżyły rangę samego pojęcia prawica. Sam nazizm określany jest przez niego jako wróg prawicy[26].

Klasyfikacja faszyzmu i nazizmu jako skrajnej prawicy niekiedy bywa kontestowana[27]. Niemniej jednak takie głosy pozostają na marginesie nauki[7][26]. Sam twórca ideologii faszystowskiej Benito Mussolini określał swój ruch właśnie jako prawicowy[28].

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. https://www.nytimes.com/2016/05/29/world/europe/rise-of-donald-trump-tracks-growing-debate-over-global-fascism.html
  2. R. Tokarczyk, Rozważania nad pojęciem ekstremizmu, [w:] Annales Universitatus Mariae Curie-Skłodowska, 2003/2004, vol. L/LI, s. 272.
  3. A. Hołub, Ekstremizm i radykalizm jako środowiska rozwoju terroryzmu, [w:] Studia Politicae Universitatis Silesiensis, t. 17, 2016, s. 32.
  4. L. Słupek, Ekstremizm polityczny, [w:] Konflikty współczesnego świata. 1 (pod red. R. Borkowskiego), 2001, s. 98.
  5. a b R. Tokarczyk, Teoretyczna a praktyczna istota współczesnego ekstremizmu politycznego, [w:] E. Olszewski (red.), Doktryny i ruchy współczesnego ekstremizmu politycznego, Wydawnictwo UMCS, 2004, s. 29–30.
  6. Hiliard, Robert L. i Michael C. Keith, Waves of Rancor: Tuning in the Radical Right, >Armonk, New York: M.E. Sharpe Inc., 1999, s. 43.
  7. a b M. Bankowicz, Lewicowość i socjalizm w doktrynie narodowego socjalizmu, „Studia nad Faszyzmem i Zbrodniami Hitlerowskimi”, 33, 2011, s. 341. Cyt: „Narodowy socjalizm, tak jak faszyzm, był i niezmiennie jest traktowany przez główny nurt historiografii światowej jako zjawisko sytuujące się na skrajnej prawicy zarówno w sensie ideologicznym, jak i czysto politycznym”.
  8. Ctrl-Alt-Delete: The origins and ideology of the Alternative Right | Political Research Associates [online], politicalresearch.org [dostęp 2024-04-25] (ang.).
  9. R. Szuchta, P. Trojański, Zrozumieć Holokaust, 2012, s. 112.
  10. H-J. Schindler, M. Zaborowski, Mapping Right-Wing Extremism in Central and Eastern Europe, 2023, s. 24.
  11. S. D. Tansey, Politics, the Basics, 2004, s. 73.
  12. H. Slomp, European Politics Into the Twenty-First Century. Integration and Division, 2000, s. 40–41.
  13. S. J. Lee, European Dictatorships 1918–1945, 2012, s. 33.
  14. R. P. Carlisle (red.), The Encyclopedia of Politics: The Left and the Right, Volume 2: The Right (Thousand Oaks, California, United States; London, England; New Delhi, India: Sage Publications, 2005) s. 693.
  15. Parsons, Craig i Timothy M. Smeeding, Immigration and the transformation of Europe (Cambridge University Press, 2006) s. 18.
  16. Woshinsky, Oliver H., Explaining Politics: Culture, Institutions, and Political Behavior (Oxon, England; New York City, United States: Routledge, 2008) s. 156.
  17. D. Kasprowicz, Populistyczna radykalna prawica jako obszar badawczy, 2017, s. 83.
  18. A. Hołub, Niemiecka skrajna prawica wobec systemu politycznego RFN – przypadek Narodowodemokratycznej Partii Niemiec, [w:] Świat Idei i Polityki, t. 4 [15], 2004, s. 135–136.
  19. D. Robertson, Słownik polityki, Warszawa 2009, s. 112. Cyt. „Po zakończeniu II wojny światowej ruchy faszystowskie pojawiały się sporadycznie i na krótko, a określanie mianem faszystowskich wszystkich grup prawicowych, szczególnie jeżeli ich program zawiera elementy nacjonalizmu, stanowi poważne przekłamanie (patrz neofaszyzm i nowa prawica)”.
  20. http://mattgolder.com/files/research/arps.pdf
  21. Davies, Peter, The Extreme Right in France, 1789 to the Present: From De Maistre to Le Pen. London, England; New York City, United States: Routledge, 2002. s. 40.
  22. Religia – polityka – naród. Studia nad współczesną myślą polityczną. Rafał Łętocha (red.). Kraków: Nomos, 2010, s. 47–69.
  23. R. Pankowski, Right-Wing Extremism in Poland, 2012, s. 3-6.
  24. M. Pisarski, The myth of the Pole-Catholic and the contemporary Polish far right, [w:] Religion and identity: Political conditions (red. R. Michalak), 2023, s. 256.
  25. "NEVER AGAIN" Association, Braun’s Hate. Report, 2023, s. 17.
  26. a b c J. Bartyzel, Próba teoretyzacji pojęcia „prawica”, [w:] Religia – polityka – naród. Studia nad współczesną myślą polityczną, red. R. Łętocha, Kraków 2010, s. 55.
  27. K. Kosiński, Prawicowość nazizmu? Uwagi na marginesie niemieckiej edycji Mein Kampf Adolfa Hitlera oraz innych publikacji dotyczących narodowego socjalizmu. Problem badawczy, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 2022, nr 1, s. 539–541.
  28. Benito Mussolini. Fascism: Doctrine and Institutions. (Rzym, Włochy: ‘Ardita’ Publishers, 1935) s. 26. Cytat z doktryny faszyzmu: „We are free to believe that this is the century of authority, a century tending to the 'right,' a fascist century.”.

Bibliografia

edytuj
  • M. Zafirovski, The Enlightenment and Its Effects on Modern Society, 2010.
  • B. Sack, Margarete Blank. Portret, [w:] Aby pamięć przetrwała. Dziedzictwo totalitaryzmu w Europie, red. G. Purves, 2018.
  • D. Kasprowicz, Populistyczna radykalna prawica jako obszar badawczy, 2017.
  • R. Wilsom, P. Hainsworth, Far Right Parties and Discourse in Europe: A Challenge for our Times, 2012.
  • R. Stackelberg, Hitler’s Germany: Origins, Interpretations, Legacies, 2002.
  • D. A. Snow, H. Kriesi, S. A. Soule, The Blackwell Companion to Social Movements, 2004.
  • L. J. Zaborowski, Przeciw systemowi w imię „Wielkiej Polski”? Geneza Ruchu Narodowego i jego działalność w latach 2012–2015, 2020.
  • R. Tokarczyk, Rozważania nad pojęciem ekstremizmu, [w:] Annales Universitatus Mariae Curie-Skłodowska, 2003/2004, cz. L/LI.
  • R. Griffin, M. Feldman, Fascism: Post-war fascisms, 2004.
  • G. Claeys, Encyclopedia of Modern Political Thought, t. 1, 2013.
  • H-G. Betz, Radical Right-Wing Populism in Western Europe, 1994, s. 23.
  • A. Hołub, Ekstremizm i radykalizm jako środowiska rozwoju terroryzmu, [w:] Studia Politicae Universitatis Silesiensis, t. 17, 2016.
  • J. Eidsmoe, God and Caesar: Christian Faith and Political Action, 1997.
  • N. Pinfield, A/AS Level History for AQA. The Quest for Political Stability: Germany, 1871-1991. Student Book, 2015.
  • A. Hołub, Niemiecka skrajna prawica wobec systemu politycznego RFN – przypadek Narodowodemokratycznej Partii Niemiec, [w:] Świat Idei i Polityki, t. 4 [15], 2004.
  • A. E. Steinweis, The People’s Dictatorship, 2023.
  • A. B. Gunlicks, Comparing Liberal Democracies. The United States, United Kingdom, France, Germany, and the European Union, 2011.
  • D. Orlow, The Nazi Party 1919-1945: A Complete History, 2010.
  • W. E. Dyson, Terrorism: An Investigator’s Handbook, 2010.
  • R. P. Murphy, Lessons for the Young Economist, 2012.
  • T. Kirk, Nazism and the Working Class in Austria, 1996.
  • P. Morgan, Facism in Europe, 1919-1945, 2003.
  • W. Wojtasik, Lewica i prawica w Polsce. Aspekty ekonomiczno-społeczne, 2011.
  • I. Gołębiowska, Analiza komparatystyczna współczesnego nacjonalizmu państw Europy Środkowo-Wschodniej i Zachodniej, [w:] Studia nad Autorytaryzmem i Totalitaryzmem 36, nr 2, 2014.
  • R. Mallett, Mussolini in Ethiopia, 1919-1935. The Origins of Fascist Italy’s African War, 2015.
  • M. Pielka, Radykalizacja nastrojów antysemickich w latach trzydziestych w Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] Scripta Historica, nr 21, 2015.
  • Ł. Lewkowicz, Ekstremizm prawicowy Partii Ludowej-Nasza Słowacja w Republice Słowackiej: ideologia i praktyka polityczna, [w:] Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej.
  • B. Klandermans, N. Mayer, Extreme Right Activists in Europe. Through the Magnifying Glass, 2006.
  • R. Saull, Capital, Race and Space, t. 1, 2023.
  • K. Kijek, U źródeł Zagłady: nazizm, faszyzm i europejski antysemityzm, [w:] Polityka. Pomocnik Historyczny: Opór i Zagłada. 1943. Powstanie w getcie warszawskim Nr 2, 2023.
  • D. Kaszeta, The Forest Brotherhood. Baltic Resistance Against the Nazis and Soviets, 2023.
  • B. Pająk-Patkowska, Wymiar lewica-prawica w Polsce – podziały ideologiczne w polskim społeczeństwie, [w:] Środkowoeuropejskie Studia Polityczne, nr 1, 2010.
  • N. Eremina, S. Seredenko, Right Radicalism in Party and Political Systems in Present-day European States, 2015.
  • E. Carter, The Extreme Right in Western Europe: Success Or Failure?, 2005.
  • R. Axtmann, Understanding Democratic Politics: An Introduction, 2003.
  • A. Heywood, Ideologie polityczne. Wprowadzenie, Warszawa 2007.
  • I. Janicka, Nastroje prawicowo-ekstremistyczne społeczeństwa niemieckiego, [w:] Przegląd Polityczny, 3, 145-158, 2016.
  • Peter Davies, Derek Lynch: The Routledge Companion to Fascism and the Far Right. Londyn: Routledge, 2002, s. 2–5. ISBN 0-203-99472-8.
  • S. Salzborn, German Right-Wing Extremism and Right-Wing Populism: Conceptual Foundations, [w:] Stifled Progress – International Perspectives on Social Work and Social Policy in the Era of Right-Wing Populism (pod red. K. Dunn, J. Fischer), 2019.
  • G. Braunthal, Right-Wing Extremism in Contemporary Germany, 2009.
  • A. Lochmannová, O. Kolář, Extremism Behind Bars, 2021.
  • B. Bankowicz, Skrajna prawica w demokracjach zachodnioeuropejskich, [w:] Państwo i Społeczeństwo, nr, 2001.
  • S. Brockmann, The Freest Country in the World. East Germany’s Final Year in Culture and Memory, 2023.
  • L. L. Snyder, The New Nationalism, 2003.
  • D. F. Crew, Nazism and German Society, 1933-1945, 1994.
  • Konrad Adenauer Stiftung, German Democracy on Guard: Confronting Political Extremism, Neo-Nazism, and Xenophobia, 1993.
  • M. Zafirovski, The Enlightenment and Its Effects on Modern Society, 2010.
  • A. Györke, T. Juhász, Urban Culture and the Modern City: Hungarian Case Studies, 2024.
  • S. von Mering, T. W. McCarty, Right-Wing Radicalism Today: Perspectives from Europe and the US, 2014.
  • Carlisle, Rodney P.,The Encyclopedia of Politics: The Left and the Right, cz. 2: The Right (Thousand Oaks, California, United States; London, England; New Delhi, India: Sage Publications, 2005) s. 694.
  • H. Junginger, The Study of Religion Under the Impact of Fascism w: Numen Book Series, cz. 117 (Brill, 2008).
  • Eatwell, Roger: A Spectral-Syncretic Approach to Fascism, The Fascism Reader, Routledge, 2003.
  • A. Hitler, Mein Kampf. Eine kritische Edition, oprac. C. Hartmann, T. Vordemayer, O. Plöckinger, R. Töppel, współpraca P. Trees, A. Reizle, M. Seewald-Mooser, Monachium–Berlin 2016.