Siły Powietrzne Ukrainy

Lotnictwo wojskowe państwa ukraińskiego powstało wraz z utworzeniem sił zbrojnych Ukraińskiej Republiki Ludowej w listopadzie 1917^[1]. Powołano wówczas Dowództwo Floty Powietrznej. Trzon lotnictwa stanowiły oddziały lotnictwa Rosji znajdujące się na terenach objętych przez Ukraińską Centralną Radę, w których w kolejnych miesiącach część personelu rosyjskiego zastępowano przez Ukraińców. Dowódcą lotnictwa w grudniu 1917 został płk Wiktor Pawlenko^[1]. W styczniu 1918 lotnictwo liczyło 188 porosyjskich samolotów 26 typów (głównie francuskich), lecz część była niesprawna i wartość bojowa lotnictwa była ogólnie niska^[1]. Najliczniejsze były myśliwce Nieuport (48 sztuk). Podczas pierwszej wojny ukraińsko-radzieckiej 1. Ukraiński Oddział Lotniczy wziął udział w walkach o Kijów w grudniu 1917/styczniu 1918 z rosyjskimi bolszewikami popierającymi konkurencyjny komunistyczny rząd ukraiński (większość lotnictwa nie walczyła)^[1]. W okresie władzy hetmanatu (od maja 1918) lotnictwo podlegało dalszemu rozwojowi, przy większym udziale dawnych carskich kadr, które jednak w dużej mierze nie utożsamiały się z państwem ukraińskim i często przechodziły na stronę białych. W maju 1918 wprowadzono znaki rozpoznawcze w postaci czarnych tryzubów na białym kwadracie^[1]. W tym okresie, do października lotnictwo nie brało udziału w walkach.

W listopadzie 1918 doszło do udanego powstania przeciwko hetmanowi; przy tym obie strony używały lotnictwa^[1]. Dowódcą lotnictwa URL za rządów Dyrektoriatu ponownie został płk Wiktor Pawlenko. Lotnictwo URL następnie brało udział w walkach przeciwko bolszewikom i w mniejszym zakresie Polakom. Lotnictwo dysponowało wówczas ok. 100 samolotami, głównie pochodzenia niemieckiego i austriackiego, lecz niewiele było sprawnych^[1]. Do grudnia 1919 roku lotnictwo URL zostało rozbite, wraz z jej armią. Po podpisaniu sojuszu z Polską 25 kwietnia 1920 sformowano w Warszawie 1. Zaporoską Eskadrę Lotniczą, która brała udział w wojnie polsko-bolszewickiej od września 1920, po czym po zawieszeniu broni została internowana w Polsce^[1].

Oprócz URL, lotnictwem dysponowała Zachodnioukraińska Republika Ludowa (Oddział Lotniczy Armii Halickiej).

Po upadku URL, jedynym ukraińskim organizmem państwowym pozostała Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka, która weszła następnie w skład ZSRR.

Na terytorium Ukraińskiej SRR znajdowało się w ramach Armii Czerwonej:

• 42% lotnictwa dalekiego zasięgu
• 25% lotnictwa frontowego
• 23% lotnictwa transportowego
• 17% lotnictwa myśliwskiego.

Jednostki tam stacjonujące z powagi swojej pozycji strategicznej otrzymywały najnowszy sprzęt. Kadra osobowa liczyła 122 000 żołnierzy i stanowiła w chwili rozpadu ZSRR trzeci najsilniejszy związek lotniczy świata, po USA i Rosji^[2]. Trzonem Ukraińskich Sił Powietrznych stały się części armii lotniczych: 5., 14., 24., 37. i 46. Armii Lotniczej^[2].

W procesie rozpadu ZSRR poszczególne państwa jeszcze przed formalnym rozwiązaniem ZSRR zaczęły próbować tworzyć swoje siły zbrojne na bazie jednostek znajdujących się na ich terytorium. Na mocy działań faktycznych i umów międzypaństwowych, Ukraina objęła na przełomie 1991 i 1992 roku jednostki znajdujące się na jej terytorium, łącznie z bombowcami strategicznymi, które powinny wchodzić w skład wspólnych sił zbrojnych Wspólnoty Niepodległych Państw^[3]. Po okresie stosowania niejednolitych znaków rozpoznawczych, pod koniec 1992 roku przyjęto ujednolicone znaki, w postaci żółto-niebieskich kokard na skrzydłach i żółtego tryzuba na niebieskim kole na statecznikach^[4]. W marcu 1993 roku połączono odrębne Wojska Lotnicze i Wojska Obrony Powietrznej w Wojska Lotnicze i Obrony Powietrznej^[3].

Liczba maszyn jakie zostały przejęte po upadku ZSRR jest trudna do oszacowania ze względu na niejednoznaczność w źródłach. Przyjęta liczba Ministerstwa Obrony Narodowej mówiła o liczbie 2800 statków powietrznych^[2]. Inne dane mówiły o 2800 samolotach bojowych i 700 śmigłowcach, plus samolotach transportowych i innych^[4]. Mimo dużej liczby samolotów, problemem stał się brak części zamiennych, wytwarzanych w innych częściach byłego ZSRR, oraz brak zapasów uzbrojenia lotniczego^[4]. Powyższe trudności oraz ogólne problemy finansowe spowodowały konieczność wycofania większości statków powietrznych, tym bardziej, że zgodnie z traktatem o redukcji sił zbrojnych w Europie, Ukraina mogła posiadać 1090 samolotów i 330 śmigłowców bojowych^[4].

Najważniejszym typem samolotu w Siłach Powietrznych Ukrainy był myśliwiec MiG-29 w trzech wersjach. Ich liczba w latach 90. wahała się według różnych szacunków między 194 a 255 sztuk^[5]. Drugą maszyną był Su-27 w liczbie od 40 do 74^[5]. W latach 90 posiadano również myśliwce MiG-23 (159–190 szt.), MiG-25 (od 93–109 szt.) i Su-15 (od 70-80 szt.)^[5]. Lotnictwo bombowe i szturmowe dysponowało samolotami Tu-16 od 98 do 128 szt., Tu-22/22M od 72–87 szt., Tu-95 23 sztuki, Su-24 282 sztuki, Su-25 76–82 sztuk, Su-17 30 sztuk. Lotnictwo transportowe posiadało Ił-76 190 sztuk i 20 kolejnych Ił-78 oraz samoloty An-12 w liczbie 56 sztuk^[2]. Przejęto także wielką liczbę – 526–587 samolotów szkolnych Aero L-39 Albatros^[6].

Po utworzeniu nowych sił lotniczych, powstał problem miejsca służby dawnych żołnierzy radzieckich i sporymi zmianami kadr dowódczych. W 1992 roku przystąpiono do „ukrainizacji” jednostek przez zmuszanie dotychczasowego personelu do składania przysięgi na wierność Ukrainie^[3]. Większość kadry zawodowej lotnictwa stanowili Rosjanie, lecz jedynie około 700 lotników wyjechało do Rosji (część z nich uprowadzonymi samolotami), a większość pozostałych wybrała służbę na miejscu^[3]. Bezkonfliktowo podzielono uzbrojenie (oprócz bombowców strategicznych Tu-160 i tankowców Ił-78, uważanych przez Rosję za siły strategiczne), a bazy remontowe i wyszkolone kadry prognozowały silny związek taktyczny. Jednak konieczność ograniczenia budżetu na armię zaowocowały znacznymi cięciami. W ramach umów redukcyjnych do 1996 roku zobowiązano się wycofać 600 samolotów bojowych. Ogólne trudności gospodarcze powodowały osłabienie gotowości lotnictwa, a korupcja na różnych szczeblach sprzyjała wyłączeniu z sił powietrznych i „sprywatyzowaniu” większości ciężkich samolotów transportowych, przynoszących dochody na rynku komercyjnym^[6]. Szczególnie poważnym problemem był brak paliwa lotniczego, które Ukraina musiała sprowadzać z zagranicy^[4].

Rezygnacja kraju z posiadania broni jądrowej, wymusiło rezygnację z bombowców dalekiego zasięgu. Po 1994 roku pozostawiono w służbie samoloty Tu-22 w wersji M3. Pozostałe samoloty Tu-16, Tu-22 i Tu-22M2 spisano ze stanów, a Tu-95MS i Tu-160 utrzymywano w sprawności na lotniskach. Po wsparciu finansowym Stanów Zjednoczonych rozpoczęto procedurę ich niszczenia. Rosja chcąc odzyskać Tu-160 odebrała je w zamian za część spłaty długu kraju i 575 rakiet Ch-55. W 2001 roku zniszczono pozostałe samoloty, a przy tym 487 rakiet Ch-55, czemu towarzyszył skandal, gdy sprzedano ich 12 sztuk do Iranu i 6 do Chin^[6].

Na początku XXI wieku ogólna sytuacja niedoinwestowanych ukraińskich Sił Powietrznych nie uległa poprawie, a ich stan sprzętowy znacznie się zmniejszył^[6]. W 2003 roku podawano liczbę 392 samolotów bojowych w użyciu, a w 2005 roku 204 samolotów bojowych i 39 transportowych^[6]. Samoloty zaczęły być w tym okresie malowane w nowoczesny kamuflaż pikselowy^[7].

Według oficjalnych danych, w 2012 roku było 160 samolotów bojowych i 25 transportowych, a nadto samoloty rozpoznawcze (Su-24) i szkolne (L-39)^[7]. Składało się na nie 72 MiG-29, 36 Su-27, 28 szturmowych Su-25 i 24 bombowe Su-24^[7]. Około połowa z nich była jednak niesprawna^[7]. Lotnictwo nie kupowało nowych samolotów od czasów radzieckich; jedynie część samolotów była poddawana modernizacji, lecz nie idącej daleko^[8].

Od kwietnia 2014 roku Siły Powietrzne Ukrainy zostały wykorzystane bojowo podczas konfliktu na wschodniej Ukrainie. Walki z prorosyjskimi separatystami, wspieranymi przez Rosję, nasiliły się w lipcu tego roku. Siły ukraińskie utraciły m.in. 5 szturmowych Su-25^[9].

W listopadzie 2015 roku Ministerstwo Obrony Ukrainy podpisało wstępną umowę na pozyskanie i uruchomienie licencyjnej produkcji samolotów L-15 w zakładach Odesawiaremserwis w Odessie^[10], jednak nie zostały one nigdy wdrożone do służby. Nie ma informacji aby uruchomiono ich produkcję licencyjną.

• An-12 – 121
• Ił-78 – 18
• Mi-2 – 111
• Mi-26 – 25
• Mi-8 – 250
• MiG-21 – ?
• MiG-23 – 140
• MiG-25 – ?
• MiG-27 – ?
• Su-15 – ?
• Su-17 – 41
• Tu-134 - 3
• Tu-22M – 49

• Ukrainian Falcons

• Tomasz Szulc. Siły Powietrzne Ukrainy. „Nowa Technika Wojskowa”. Nr 7-8/93, 1993. Magnum-X. ISSN 1230-1655. 
• Sebastian Zagdański. Ukraińskie siły powietrzne. „Lotnictwo”, maj 2014. Magnum-X. ISSN 1732-5323. 5/2014. 

• Oficjalna strona Ministerstwa Obrony Ukrainy (ukr.)