Rewolwer

W odróżnieniu od pistoletu, posiadającego dla jednej lufy pojedynczą komorę nabojową, rewolwer posiada ich cały zespół umiejscowiony w obracającym się bębnie. Bęben (w którym umieszczane są naboje) pełni zaś funkcję analogiczną do magazynka w innych rodzajach broni strzeleckiej. Posiada najczęściej pojemność 6 naboi (choć nie jest to regułą), a kolejne strzały oddawane są po jego obrocie (co umiejscawia kolejną komorę z nabojem na wysokości lufy)^[1][2]. Ładowanie rewolweru może odbywać się rozdzielnie w sposób odprzodowy (w starszych konstrukcjach), lub odtylcowo – wykorzystując naboje zespolone.

• W rewolwerach odprzodowych komory bębna nie są przelotowe, a zakończone kominkiem, na który nakładany jest kapiszon. Natomiast ładunek miotający i pocisk umieszczane są od przodu komory. Ze względu na długi czas ładowania w niektórych konstrukcjach stosowano możliwość szybkiej wymiany bębna na zapasowy (zawczasu załadowany), co pełniło funkcję zbliżoną do magazynków wymiennych.

•  
  Ładowanie rewolweru odprzodowego Colt Paterson
•  
  Rewolwer odprzodowy Remington M1858 umożliwiający szybką wymianę bębna

• W rewolwerach odtylcowych komory przewiercone są na wylot, co umożliwia umieszczenie całego naboju od tyłu komory. W zależności od konstrukcji dostęp do komór nabojowych uzyskiwany jest pojedynczo przez okno bębna (w przypadku bębna stałego), jego odchylenie na bok (bęben wysuwany) lub poprzez tzw. „łamanie lufy”, gdy umożliwia to konstrukcja szkieletu. Łuski nabojów pozostają w bębnie, aż do ich ręcznego usunięcia (w przeciwieństwie do pistoletu samopowtarzalnego wyrzucającego je od razu po oddaniu strzału)^[1][2].

•  
  Rewolwer odtylcowy Lefaucheux M1858 z bębnem stałym
•  
  Rewolwer odtylcowy Colt Python z bębnem wysuwanym
•  
  Rewolwer odtylcowy IOF .32 o konstrukcji łamanej

Pod względem budowy mechanizmu spustowego-uderzeniowego wyróżnia się rewolwery:

• bez samonapinania (tzw. „pojedynczego działania”, ang. single action - SA) – w których przed oddaniem każdego kolejnego strzału należy ręcznie napiąć kurek; dopiero po wykonaniu tej czynności możliwe jest ściągnięcie spustu i oddanie strzału, jednocześnie podczas napinania kurka lub ściągania spustu obracany jest bęben^[2]; system stosowany w starszych konstrukcjach, obecnie niemal całkowicie zmarginalizowany
• z samonapinaniem (tzw. „potrójnego działania” lub za językiem angielskim „podwójnego działania”, ang. double action - DA) – w których kurek napinany jest mechanicznie wraz ze ściąganiem spustu (jednocześnie obracany jest też bęben)^[2]; rozwiązanie takie znacząco zwiększa szybkostrzelność, ograniczając liczbę koniecznych do wykonania czynności; jednocześnie w wielu modelach rewolwerów tego systemu możliwe jest także ręczne napinanie kurka.

Pierwsze próby tworzenia broni wielostrzałowej (zarówno długiej jak i krótkiej) podejmowano już w XVI w. nie odnosząc jednak na tym polu szerszych sukcesów. W celu dostosowania broni strzeleckiej do możliwości prowadzenia ognia powtarzalnego opierano się równolegle na dwóch koncepcjach wykorzystujących obrotowy bęben z komorami nabojowymi (tożsamy dla rewolwerów) lub wiązkowy układ kilku obracających się luf (tożsamy dla tzw. rewolwerów wiązkowych). Realizacja obu koncepcji napotykała jednak ogromne trudności ze względu na ograniczenia technologiczne tych czasów (brak możliwości dostatecznie precyzyjnego i powtarzalnego wykonywania tak skomplikowanych mechanizmów przy produkcji ręcznej)^[3].

•  
  Rewolwer kołowy z ok. 1590 r.
•  
  Rewolwer skałkowy z ok. 1730 r.

Dlatego też rewolwery aż do XIX w. pozostawały bronią bardzo drogą w produkcji, zawodną i niebezpieczną w użytkowaniu, pozostającą w cieniu dalece popularniejszych i prostszych technicznie jednostrzałowych pistoletów. Mimo to regularnie powracano do koncepcji broni zasilanej z obrotowego bębna, czego przykładem był rewolwer skałkowy, opatentowany przez Amerykanina Elisha Colliera w 1818 r. Mimo iż projekt Colliera zdobył szerokie uznanie, nie przełożyło się to na sukces komercyjny i nie wpłynęło na popularyzację tego typu broni^[3][4].

Prawdziwy przełom nastąpił dopiero w 1835 r. za sprawą Samuela Colta i jego pierwszego nowoczesnego rewolweru kapiszonowego, znanego jako Colt Paterson. W przeciwieństwie do swoich protoplastów rewolwer Colta charakteryzował się wysoką precyzją wykonania i współdziałania mechanizmów, co wiązało się przede wszystkim ze skuteczną synchronizacją i blokowaniem ustawiania kolejnych komór bębna względem przewodu lufy (odciąganie kurka powodowało równoczesny obrót bębna i jego zablokowanie). Ponadto części nowego rewolweru wykonywane były maszynowo, przez co ich zamienność umożliwiała produkcję masową, a zaadaptowanie zamka kapiszonowego w miejsce skałkowego, znacząco zwiększało niezawodność broni. Rewolwer Colta stał się zatem pierwszą w pełni funkcjonalną bronią powtarzalną, rozpoczynając nową erę dynamicznego rozwoju broni strzeleckiej^[3][4]

Pomimo swojej innowacyjności, zainteresowanie nowym rewolwerem było początkowo marginalne, a sytuacji nie poprawiła nawet prezentacja przed prezydentem Stanów Zjednoczonych Andrew Jacksonem, który aprobował broń. Przełamaniem impasu okazały się pierwsze zamówienia armii amerykańskiej w trakcie II wojny z plemieniem Seminolów, jednak na nieszczęście Colta, nieprzeszkoleni w zakresie obsługi jego rewolwerów żołnierze doprowadzali do ich częstych awarii. Podważyło to zaufanie co do jakości jego broni i ostatecznie doprowadziło do bankructwa firmy w 1843 r.^[4]

Kolejna szansa na powrót Colta do produkcji rewolwerów zrodziła się w trakcie wojny amerykańsko-meksykańskiej w 1846 r. Wtedy to kapitan Samuel Walker, który w trakcie konfliktu z Semionolami miał styczność z rewolwerami Colta i doceniał ich skuteczność, postanowił zamówić u konstruktora 1000 szt. rewolwerów, jednak przeprojektowanych według jego wytycznych. Powstały w ten sposób Colt Walker okazał się pierwszym komercyjnym sukcesem Colta i zapoczątkował gwałtowną popularyzację tego typu broni. Dzięki zarobionym pieniądzom i zdolnościom marketingowym właściciela, jego nowa firma Colt's Patent Firearms Manufacturing Company zyskała rozgłos, wprowadzając w następnych latach kolejne modele rewolwerów, pozyskując kontrakty rządowe oraz prowadząc szeroko zakrojoną sprzedaż na rynku cywilnym. Sukces Colta sprawił, że do produkcji rewolwerów szybko włączyły się również inne firmy, a popularyzacja rewolwerów odegrała też istotną rolę w amerykańskiej ekspansji na zachód (zob. Dziki Zachód)^[4].

•  
  Colt Dragoon M1848
•  
  Colt Pocket M1849
•  
  Colt Navy M1851
•  
  Remington M1858

Mimo gwałtownej popularyzacji rewolwery kapiszonowe obarczone były jednak poważnym mankamentem typowym dla konstrukcji broni strzeleckiej tych czasów – systemem odprzodowego rozdzielnego ładowania bębna. Umieszczanie poszczególnych części naboju w komorze (prochu, przybitki, pocisku) oraz kapiszonu na kominku było czynnością bardzo czasochłonną.

Jednak równolegle we Francji Casimir Lefaucheux prowadził już prace nad nowoczesnym trzpieniowym nabojem zespolonym w łusce metalowej. Zaadaptowanie przez niego nowego naboju do odtylcowego zasilania rewolweru oraz przyjęcie w 1858 r. jego konstrukcji (Lefaucheux M1858) na wyposażenie francuskiej marynarki wojennej stało się zapowiedzią nowej rewolucji w konstrukcji broni palnej, znacząco usprawniając system ładowania^[5][6].

Od tej pory koncepcja używania amunicji zespolonej w łusce metalowej do zasilania rewolwerów odtylcowych zaczęła szybko zyskiwać na popularności. Niebawem konstrukcja tego typu amunicji uległa dalszej ewolucji poprzez wprowadzenie bezpieczniejszych naboi bocznego zapłonu, a następnie umożliwiających stosowanie silniejszych ładunków prochowych naboi centralnego zapłonu.

Od połowy XIX w. rewolwery w szybkim tempie wyparły z uzbrojenia pistolety jednostrzałowe oraz zmarginalizowały powstające dopiero pistolety powtarzalne, przez następne dekady stając się najpopularniejszą bronią tej klasy – zarówno w zakresie wojskowym, jak i cywilnym^[7][8]. Sytuacja taka utrzymywała się aż do końca XIX w., kiedy to za sprawą pierwszych udanych pistoletów samopowtarzalnych trend ten uległ odwróceniu. W porównaniu z rewolwerami, nowa pionierska klasa pistoletów okazała się bronią dalece ergonomiczniejszą w użytkowaniu, zapewniając ponadto większą szybkostrzelność i pojemniejsze magazynki. Cechy te sprawiły, że od początku XX w. rewolwery były stopniowo wypierane z uzbrojenia i traciły na znaczeniu^[9]. Mimo to na wyposażeniu wojskowym były szeroko wykorzystywane jeszcze w czasie pierwszej i drugiej wojny światowej. Ostatecznie rewolwer, jako broń cechująca się znacznymi gabarytami, wagą i kłopotliwym w obsłudze systemem zasilania, zniknął z uzbrojenia wojskowego i wyposażenia większości służb mundurowych, zastąpiony pistoletem^[2]. Mimo to rewolwery są nadal produkowane, ciesząc się niemałą popularnością wśród użytkowników cywilnych.

• kartaczownica Puckle'a
• działko rewolwerowe
• granatnik rewolwerowy
• rewolwer wiązkowy
• rewolwer przejściowy
• nabój rewolwerowy
• rosyjska ruletka

• Mała Encyklopedia Wojskowa (K-Q). T. 2. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.
• Mała Encyklopedia Wojskowa (R-Ż). T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971.
• Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o dawnej broni palnej. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1987. ISBN 83-11-07350-3.
• Stanisław Torecki: 1000 słów o broni i balistyce. Wyd. 3, popr. i uzup. Warszawa: Wydawn. Ministerstwa Obrony Narodowej, 1982. ISBN 83-11-06699-X.