Rada Unii Europejskiej

Rada, w zależności od rozpatrywanych spraw, składa się bądź z ministrów spraw zagranicznych każdego z państw członkowskich Unii Europejskiej (jest to wtedy tzw. Rada Ogólna), bądź z takiej samej liczby ministrów innego resortu (Rada Branżowa).

Razem istnieje dziesięć możliwych konfiguracji Rady^[3]:

1. Rada ds. Ogólnych (GAC)
2. Rada ds. Zagranicznych (FAC)
3. Rada ds. Gospodarczych i Finansowych (ECOFIN)
4. Rada ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych (JHA)
5. Rada ds. Zatrudnienia, Polityki Społecznej, Zdrowia i Ochrony Konsumentów (EPSCO)
6. Rada ds. Konkurencyjności (COMPET)
7. Rada ds. Transportu, Telekomunikacji i Energii (TTE)
8. Rada ds. Rolnictwa i Rybołówstwa (AGRI)
9. Rada ds. Środowiska (ENVI)
10. Rada ds. Edukacji, Młodzieży i Kultury (EYC).

Przewodniczącym Rady jest minister z kraju sprawującego aktualnie prezydencję, z wyjątkiem Rady ds. Zagranicznych, której przewodniczy zawsze wysoki przedstawiciel do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa. Prezydencja Rady przypada co pół roku na kolejne państwo członkowskie.

Obsługę Rady zapewnia Sekretariat, na czele którego stoi sekretarz generalny (obecnie Jeppe Tranholm-Mikkelsen, kadencja 2015–2020). Sekretarz generalny od 18 września 1999 r. do 30 listopada 2009 r. z urzędu pełnił też funkcję wysokiego przedstawiciela do spraw wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Funkcję tę sprawował na mocy decyzji traktatu amsterdamskiego, natomiast utracił na mocy postanowień traktatu lizbońskiego.

Zgodnie z tekstem Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej podstawowymi funkcjami Rady są funkcje prawodawcze i budżetowe. Dzieli je wszakże, jako równorzędny prawodawca, z Parlamentem Europejskim. W tym zakresie i we współpracy z Parlamentem Rada:

• wydaje akty prawnie wiążące (rozporządzenia, dyrektywy, decyzje) w toku procedur legislacyjnych
• wydaje akty niemające mocy prawnie wiążącej (zalecenia, opinie, memoranda, stanowiska)
• wzywa Komisję Europejską do określonych działań, w tym do inicjatywy ustawodawczej
• bierze udział w tworzeniu budżetu
• zawiera umowy międzynarodowe i koordynuje negocjacje przed ich zawarciem

Rada wraz z Radą Europejską posiada też kompetencje do podejmowania decyzji w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa.

Posiada również pewne kompetencje w zakresie wyboru członków innych instytucji

• zatwierdza listę członków Komitetu Ekonomiczno-Społecznego oraz Komitetu Regionów
• bierze udział w wyborze członków Komisji

Ponadto jest organem uprzywilejowanym w kwestii kierowania skarg do TSUE o stwierdzenie nieważności aktów prawa wspólnotowego oraz skarg na bezczynność organów.

• Obrady mogą być tajne lub jawne; jawne są posiedzenia, podczas których Rada obraduje i głosuje nad projektem aktu prawodawczego.
• Członkowie Rady reprezentują interesy poszczególnych państw.
• Przedstawiciele państw muszą uczestniczyć osobiście (wyjątkowo dopuszczalny jest pełnomocnik).
• Posiedzenia Rady są przygotowywane przez Komitet Stałych Przedstawicieli (COREPER) składający się z ambasadorów państw członkowskich akredytowanych przy Unii Europejskiej. Decyzje w mniej kontrowersyjnych sprawach są podejmowane przez COREPER i tylko formalnie zatwierdzane przez Radę.
• W zależności od istotności sprawy Rada podejmuje decyzje w trojaki sposób:
  1. większością zwykłą – jest to domyślny sposób podejmowania uchwał, jednak w praktyce stosuje się go tylko do spraw technicznych;
  2. większością kwalifikowaną – obecnie uchwala się tak większość decyzji merytorycznych (zobacz niżej);
  3. jednomyślnie – dawniej sposób stosowany najczęściej, po zmianach wprowadzonych przez jednolity akt europejski, traktat amsterdamski, traktat nicejski i traktat lizboński stopniowo ograniczono jego używanie na rzecz większości kwalifikowanej; wstrzymanie się od głosu nie stoi na przeszkodzie do jednomyślnego podjęcia uchwały.

W przypadku głosowania większością kwalifikowaną każdemu z państw przypisuje się pewną liczbę głosów ważonych (zob. tabela obok). Przyjęcie aktu następuje w wypadku uzyskania odpowiedniej większości głosów "za":

• Od 1 stycznia 1958 do 31 grudnia 1972 (6 państw członkowskich):
  • jeśli akt głosowany był na wniosek Komisji: 12 na 17 głosów (70,59%)
  • w pozostałych przypadkach: 12 głosów oddanych przez co najmniej 4 (2/3 ogółu) państwa.
• Od 1 stycznia 1973 do 31 grudnia 1980 (9 państw członkowskich):
  • jeśli akt głosowany był na wniosek Komisji: 41 na 58 głosów (70,69%)
  • w pozostałych przypadkach: 41 głosów oddanych przez co najmniej 6 (2/3 ogółu) państw.
• Od 1 stycznia 1981 do 31 grudnia 1985 (10 państw członkowskich):
  • jeśli akt głosowany był na wniosek Komisji: 45 na 63 głosy (71,43%)
  • w pozostałych przypadkach: 45 głosów oddanych przez co najmniej 6 (3/5 ogółu) państw.
• Od 1 stycznia 1986 do 31 grudnia 1994 (12 państw członkowskich):
  • jeśli akt głosowany był na wniosek Komisji: 54 na 76 głosów (71,05%);
  • w pozostałych przypadkach: 54 głosy oddane przez co najmniej 8 (2/3 ogółu) państw.
• Od 1 stycznia 1995 do 30 kwietnia 2004 (15 państw członkowskich):
  • jeśli akt głosowany był na wniosek Komisji: 62 na 87 głosów (71,26%);
  • w pozostałych przypadkach: 62 głosy oddane przez co najmniej 10 (2/3 ogółu) państw;

W okresie tym obowiązywał tzw. kompromis z Janiny.

• Od 1 maja 2004 do 31 października 2004 (25 państw członkowskich):
  • jeśli akt głosowany jest na wniosek Komisji: 88 na 124 głosy (70,97%);
  • w pozostałych przypadkach: 88 głosów oddanych przez co najmniej 2/3 ogółu (czyli 17) państw.
• Od 1 listopada 2004 do 31 grudnia 2006 (25 państw członkowskich):
  • jeśli akt głosowany będzie na wniosek Komisji: 232 na 321 głosów (72,27%);
  • w pozostałych przypadkach: 232 głosy oddane przez co najmniej 2/3 ogółu (czyli 17) państw;
  • w każdym przypadku członek Rady będzie mógł zażądać sprawdzenia, czy państwa stanowiące większość kwalifikowaną stanowią co najmniej 62% ogółu ludności Unii; jeśli nie – uchwała nie zostanie podjęta.
• Od 1 stycznia 2007 (27 państw członkowskich) :
  • jeśli akt głosowany jest na wniosek Komisji: 260 na 357 głosów (73,91%);
  • w pozostałych przypadkach: 232 głosy oddane przez co najmniej 2/3 ogółu (czyli 17) państw;
  • w każdym przypadku członek Rady będzie mógł zażądać sprawdzenia, czy państwa stanowiące większość kwalifikowaną stanowią co najmniej 62% ogółu ludności Unii; jeśli nie – uchwała nie zostanie podjęta.

Dalsze zmiany w sposobie głosowania większością kwalifikowaną wprowadził traktat lizboński. 1 listopada 2014 roku zniesiony został system głosów ważonych, a zastąpił go system podwójnej większości:

• jeśli akt jest głosowany na wniosek Komisji lub wysokiego przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa: 55% państw członkowskich (ale nie mniej niż 15) reprezentujących co najmniej 65% ludności Unii;
• w pozostałych przypadkach: 72% państw członkowskich reprezentujących co najmniej 65% ludności Unii.

Mniejszość blokująca musi obejmować co najmniej 4 państwa, inaczej uznawać się będzie, że nie została osiągnięta. W przypadku, gdy w głosowaniu nie biorą udziału wszyscy członkowie, brana jest pod uwagę liczba państw uczestniczących i ludność zamieszkująca te państwa. Minimalna mniejszość blokująca obejmuje wtedy liczbę państw równą najmniejszej liczbie państw uczestniczących, których łączna ludność jest większa niż 35% łącznej ludności państw uczestniczących, powiększonej o jeden.

W okresie przejściowym, trwającym do 31 marca 2017 roku, każdy z członków Rady mógł zażądać, by podczas głosowania zastosowano nie system podwójnej większości, lecz poprzednio obowiązujący system głosów ważonych.

Deklaracja 7. dołączona do aktu konferencji międzyrządowej, która przyjęła Traktat z Lizbony, stanowi, że członkowie rady reprezentujący 75% liczby członków Rady lub liczby ludności niezbędnej do ustanowienia większości blokującej, mogą zgłosić swój sprzeciw wobec przyjęcia aktu większością kwalifikowaną. Rada musi wówczas uczynić wszystko, w granicach swych uprawnień, by w rozsądnym terminie osiągnąć porozumienie. Szczególną rolę w dążeniu do osiągnięcia porozumienia wyznaczono przewodniczącemu Rady i przewodniczącemu Komisji. Od 1 kwietnia 2017 roku współczynnik 75% został obniżony do 55%. Jest to zmodyfikowana do nowych potrzeb wersja kompromisu z Janiny.

• Kompromis luksemburski
• Polska prezydencja w Radzie UE

• Oficjalna witryna internetowa Rady
• Oficjalna witryna w języku polskim
• Piotr Łochowski: Rada Unii Europejskiej. UniaEuropejska.org, 2011-03-03. [dostęp 2011-04-02]. (pol.).
• Witryna internetowa UE. europa.eu. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-03-24)].