Piława Dolna

Heinrich Adamy w swoim dziele o nazwach miejscowości na Śląsku wydanym w roku 1888 we Wrocławiu jako najstarszą nazwę wsi wymienia nazwę Pilawa podając jej znaczenie "An der Peile" czyli "nad Piławą"^[4] W języku staropolskim nazwa piława oznaczała strzałę i nazwę tę nosił np. w herb Piława. W dokumencie z 1219 roku wydanym przez biskupa wrocławskiego Lorenza miejscowość wymieniona jest w zlatynizowanej, staropolskiej formie „Pilavia”^[5]. Zgermanizowana nazwa pierwotnej słowiańskiej nazwy to Peilau.

W Piławie Dolnej po wojnie osiedlili się Polacy emigrujący z Rumunii, głównie z miejscowości Pojana Mikuli. W celu kultywowania dawnych tradycji powstał Zespół Pieśni i Tańca Pojana.

Od 1994 miejscowość jest siedzibą stowarzyszenia Związek Harcerstwa Wiejskiego, organizacji młodzieżowej skupiającej dzieci w wieku 7-24 lat, mieszkających na wsi^[6].

Do rejestru zabytków wpisane są następujące obiekty z terenu wsi:

• kościół parafialny pw. św. Katarzyny Aleksandryjskiej, zwany "białym", wzniesiony w XVI w. w stylu gotyckim; we wnętrzu znajdują się m.in.: XVI-wieczna chrzcielnica (1620), ambona z 1606 i XVII-wieczna rzeźba przedstawiająca św. Katarzynę; barokowy ołtarz główny z ok. 1700, manierystyczny ołtarz boczny z 1620–1630, renesansowy obraz Chrystus na Sądzie Ostatecznym (1516), późnogotycka rzeźba Madonny z ok. 1710-1720, gotycka płaskorzeźba Zwiastowanie (ok. 1500) w oprawie manierystycznej z ok. 1630. Renesansowe nagrobki w prezbiterium i dawnej kaplicy grobowej^[7], na kościelnej wieży znajduje się dzwon z XVI w.^[8];
• zespół pałacowy, z XVII-XIX w.:
  • barokowy pałac z XVIII w.,
  • park,^[9]

inne zabytki:

• poprotestancki, jednonawowy kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny, zwany "czerwonym", zbudowany w roku 1882; od 1947 – rzymskokatolicki; jest kościołem pomocniczym parafii św. Katarzyny^[8];
• kamienny krzyż z rytem topora; wiek i pochodzenie krzyża są nieznane a przypisywany mu pokutny charakter jest hipotezą opartą na błędnym założeniu, że wszystkie stare kamienne krzyże zapomnianego pochodzenia, są krzyżami pokutnymi^[10][11]; w miejscowości istniały niegdyś jeszcze dwa inne kamienne krzyże (przy mostku na rzeczce Piławie oraz przy kościele katolickim), które zaginęły^[11]

  droga Szklary-Samborowice – Jagielno – Przeworno – Gromnik – Biały Kościół – Nieszkowice – Żelowice – Ostra Góra – Niemcza – Tatarski Okop – Gilów – Marianówek – Piława Dolna – Owiesno – Myśliszów – Góra Parkowa – Bielawa – Kalenica – Nowa Ruda – Tłumaczów – Radków – Pasterka – Karłów – Skalne Grzyby – Batorów – Duszniki-Zdrój – Szczytna – Zamek Leśna – Polanica-Zdrój – Bystrzyca Kłodzka – Igliczna – Międzygórze – Przełęcz Puchacza

  Ziębice – Lipa – Jasłówek – Krzelków – Zameczny Potok – Ciepłowody – Kawia Góra (Łysica) – Ruszkowice – Ostra Góra – Podlesie – Przerzeczyn-Zdrój – Grzybowiec – Piława Górna – Piława Dolna^[12]

• Piława
• Piława Górna

• ColmarC. Grünhagen ColmarC., Regesten zur Schlesischen Geschichte, Breslau: Josef Max & KOMP., 1866  (niem.).