Parafia Ewangelicko-Augsburska w Bydgoszczy

Nie ma szczegółowych informacji dotyczących początków reformacji w Bydgoszczy, wiadomo jednak, że reformacyjne prądy dotarły także do grodu nad Brdą. Najstarsze wzmianki o kościele pochodzą z roku 1566, kiedy to odnotowano pierwsze ucieczki zakonników z konwentów. Na terenie miasta działała parafia ewangelicko-reformowana, zamknięta w 1581 roku, po interwencji biskupa włocławskiego. W Bydgoszczy działał też zbór braci czeskich (1550-1625), a także szpital ewangelicki założony przez ewangelickiego burmistrza, Wincentego Kosmasa. Późniejsze lata to okres kontrreformacji i wiążących się z nią prześladowań ewangelików przez zakony bernardynów i jezuitów wspieranych przez edykty królewskie. Na terenie miasta nie działała wówczas żadna parafia ewangelicka, a wierni musieli udawać się na nabożeństwa do pobliskich miejscowości.

Sytuacja zmieniła się diametralnie, kiedy w 1772 roku Bydgoszcz weszła w skład zaboru pruskiego. Liczba ewangelickich mieszkańców gwałtownie wzrosła; wkrótce ewangelicy stali się zdecydowaną większością wyznaniową wśród mieszkańców miasta. W 1773 roku do Bydgoszczy przybył pierwszy ewangelicki ksiądz – Karol Gebhardt. W latach 1829–1857 pastorem miejscowej parafii ewangelickiej był Jacob Romberg, który w 1858 r. otrzymał godność Honorowego Obywatela Bydgoszczy^[1].

W latach 1784–1787 powstał w mieście pierwszy ewangelicki kościół, mieszczący się przy ulicy Podwale. Lata 1872-1876 to okres, w którym powstał kolejny ewangelicki kościół św. Pawła przy ulicy Gdańskiej. Obecnie jest to kościół św.św. Piotra i Pawła, użytkowany przez parafię rzymskokatolicką. W 1895 roku powstała kolejna świątynia na Okolu.

Kiedy liczba wiernych przekroczyła 40 tys., podjęto decyzję o budowie kolejnych kościołów. W latach 1896–1897 wybudowano neogotycki kościół Chrystusa (dziś kościół Zbawiciela) przy placu Zbawiciela, użytkowany do dziś przez parafię ewangelicką. Trzy lata później rozpoczęto budowę kościoła na placu Kościeleckich, ukończoną w 1903 roku. Do wybuchu I wojny światowej w mieście powstały jeszcze kościoły na Szwederowie, w Czyżkówku, Małych Bartodziejach, na Wilczaku, w Łęgnowie. Łącznie w granicach miasta znalazło się osiem kościołów ewangelickich. II wojnę światową przetrwało tylko sześć z nich, z czego pięć odebrano ewangelikom, pozostawiając im jedynie kościół Zbawiciela.

W 1834 roku powstał także zbór ewangelicko-luterski (staroluterański), który nie akceptował unii pruskiej z 1817 roku. W 1846 roku jego członkowie wybudowali swój kościół przy ulicy Poznańskiej.

W mieście działało wiele ewangelickich szkół, przedszkoli, szpitali, domów dziecka i organizacji charytatywnych służących pomocą mieszkańcom miasta.

Bydgoszcz w czasach zaborów byłą największym ośrodkiem Kościoła Ewangelickiego na terenie Pomorza, Wielkopolski i Kujaw.

Starania o utworzenie parafii podjęto tuż po odzyskaniu niepodległości. W 1921 roku kapelan Wojska Polskiego ks. Józef Mamica z Poznania rozpoczął wytężone działania w tym kierunku. Zaowocowały one w 1922 roku spotkaniem organizacyjnym, na którym podjęto uchwałę o założeniu nowej parafii. Jako że nie miała ona swojego kościoła do 1939 roku, nabożeństwa odbywały się w kościele staroluterskim. W 1927 r. wydawano nawet własne pismo parafialne, „Ogniwo”, służące także parafianom z Grudziądza i Torunia.

Datą zwrotną w historii parafii był rok 1932, kiedy to swoją służbę w parafii rozpoczął ks. Waldemar Preiss (1908–1973). Dzięki jego działalności parafia zaczęła się dynamicznie rozwijać, a liczba parafian nieustannie rosła. Oprócz tradycyjnych nabożeństw wprowadzono codzienne nabożeństwa poranne, godziny biblijne, spotkania młodzieży oraz starszych członków parafii, koło pań, a także uroczystości, sympozja i konferencje o charakterze patriotycznym. Ks. Preiss był redaktorem czasopisma „Przegląd Ewangelicki”, które w latach 1935-1939 z lokalnego dwutygodnika stało się tygodnikiem o zasięgu ogólnopolskim.

Osiągnięcia parafii zostały przekreślone przez wybuch II wojny światowej. Działalność parafii została zakazana, a majątek rozkradziony. Księdza Waldemara Preissa aresztowano 5 września 1939 roku – całą wojnę spędził w obozach koncentracyjnych. Życie stracili inni duszpasterze związani z bydgoską parafią: ks. Józef Mamica w obozie koncentracyjnym Mauthausen-Gusen w 1940 roku, ks. senior Gustaw Manitius w poznańskim Forcie VII w 1940 roku, ks. Jerzy Kahané w Pirnie w roku 1941.

Pierwsze powojenne nabożeństwo zostało odprawione w czerwcu roku 1945 przez ks. Ryszarda Trenklera z Torunia. W tym samym roku odzyskano kościół Chrystusa, 9 grudnia rekonsekrowany jako kościół Zbawiciela. W 1947 roku przed kościołem ustawiono figurę Chrystusa, a otaczający kościół plac nazwano placem Zbawiciela. W kościele stanęła także tablica upamiętniająca polskich księży ewangelickich zamordowanych w czasie II wojny światowej. W trudnej powojennej rzeczywistości ks. proboszcz Waldemar Preiss został delegowany do Wrocławia jako wysłannik Konsystorza, w celu organizowania na nowo życia kościelnego. W parafii zastępowali księdza wikariusze. Ks. Waldemar Preiss zmarł 11 grudnia 1973 roku.

Kolejnym proboszczem bydgoskiej parafii w latach 1975-1998 był ks. Tadeusz Narzyński. Za jego kadencji ukończono remont kościoła, nawiązano kontakty z parafią św. Mikołaja w Bielefeld (Niemcy), a także dawnymi mieszkańcami miasta. Wspólnie obchodzono 650-lecie miasta oraz 100-lecie poświęcenia kościoła.

Obecnie proboszczem jest ks. Marek Loskot, który pełni także funkcję kapelana marynarki wojennej. Od 1995 roku związany jest z Ewangelickim Duszpasterstwem Wojskowym.

Parafia bydgoska jest miejscem życia religijnego, jak również spotkań młodzieżowych, kontaktów ekumenicznych, koncertów i uroczystości o zasięgu diecezjalnym i ogólnopolskim. Nabożeństwa są również odprawiane w kaplicy filialnej w Sępólnie Krajeńskim.

• Kościół Zbawiciela w Bydgoszczy
• Kościół staroluterański w Bydgoszczy
• Cmentarz ewangelicko-augsburski w Bydgoszczy
• Obiekty sakralne w Bydgoszczy

• JerzyJ. Domasłowski JerzyJ., Osiemdziesięciolecie Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Bydgoszczy 1922-2002, Bydgoszcz: Parafia Ewangelicko-Augsburska w Bydgoszczy, 2002, ISBN 83-917440-0-0, OCLC 749263784 . Brak numerów stron w książce
• Tadeusz Wojak, „Ewangelik - Katolik”, Warszawa, Zwiastun, 1981.

• Strona parafii. luteranie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-10-07)].
• Historia Parafii. bydgoszcz.luteranie.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-22)].