Ojcowie pustyni

Asceci zajmowali głównie obszary na pustyni wzdłuż doliny Nilu (w pasie nieużytków, oddalonym od uprawnej i zamieszkałej części bliżej rzeki) oraz na pustyni zachodniej, znajdującej się na zachód od Delty Nilu (dzisiaj: Wadi Natrun).

Zamieszkiwali jaskinie lub dawne starożytne grobowce, drążone w czasach faraońskich na terenach na tyle oddalonych od Nilu, że nie nadawały się do uprawy. Jaskinie i groby były zamieszkane samodzielnie lub przedzielane murami z suszonej cegły, by pomieścić kilku braci.

Wspólną cechą ojców pustyni była radykalna asceza: wyrzeczenie się poprzednio prowadzonego życia, rezygnacja z małżeństwa, usunięcie się na margines społeczeństwa, życie w samotności (monachoi) i ubóstwie wg surowej dyscypliny. Składała się na nią intensywna modlitwa, trwanie w odosobnieniu, praca, ubóstwo, liczne posty i praktyki pokutne. Ojcowie pustyni zarabiali na utrzymanie prostą, rzemieślniczą pracą: wyplataniem lin i mat z sitowia, pleceniem koszyków, tkactwem oraz uprawą jarzyn czy najemną pracą przy żniwach na polach.

Większość ojców pustyni pochodziło ze środowisk chłopskich (Makary Egipski, Paweł Prostak, Pachomiusz, Szenute). Wśród mnichów bywali też arystokraci (Arseniusz). Na egipskiej pustyni pojawili się też przybysze z innych krain: Ewagriusz z Pontu (Azja Mniejsza), Jan Kasjan ze Scytii, Palladiusz z Galacji. Ojcowie pustyni władali w większości wyłącznie językiem koptyjskim, w odróżnieniu od ówczesnej hierarchii kościelnej na terenie Egiptu, mówiącej po grecku. Duża część ojców pustyni była niepiśmienna.

Za pierwszy wzór ojca pustyni uznaje się Antoniego Wielkiego, który zapoczątkował życie pustelnicze w okolicy Pispir.

Możemy wyróżnić trzy główne ośrodki, wokół których koncentrowało się życie ojców pustyni:

• Nitria (Wadi an-Natrun) na Pustyni Zachodniej, założony w 330 przez Abba Ammuna, ucznia Antoniego;
• Cele, założone w 338;
• Sketis, założone przez Makarego Egipskiego (Wadi Natrun)^[1].

• Antoni Wielki
• Paweł z Teb
• Makary Wielki Egipski
• Mojżesz Etiopczyk
• Pachomiusz
• Święta Synkletyka
• Asceza
• Eremita
• Starzec mnich

• Pierwotny monastycyzm. W: Behr-Sigel E.: Miejsce serca. Wprowadzenie w duchowość prawosławną. A. Kocot (przekład). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu UJ, 2008, s. 65-79, seria: Mysterion. ISBN 978-83-233-2392-1.
• Chrysavgis J.: W sercu pustyni. Duchowość ojców i matek pustyni. M. Chojnacki (przekład). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu UJ, 2007, s. 116, seria: Mysterion. ISBN 978-83-233-2249-8.
• Powstanie monastycyzmu a mistyka. W: McGinn B.: Obecność Boga. Historia mistyki zachodniochrześcijańskiej. T. Dekert (przekład). T. 1 - Fundamenty mistyki (do V w.). Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu UJ, 2009, s. 187-265, seria: Mysterion. ISBN 978-83-233-2728-8.