Ogórecznik lekarski

	Wartość odżywcza
	Olej z ogórecznika lekarskiego
	(100 g)
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
szczegółowe informacje
	Dane liczbowe na podstawie: ; Wartości RDA i AI wyznaczone na podstawie danych Institute of Health

Ogórecznik lekarski
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rodzina	ogórecznikowate
Rodzaj	ogórecznik
Gatunek	ogórecznik lekarski
	Nazwa systematyczna
	Borago officinalis L.; Sp. pl. 1:137. 1753
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Ogórecznik lekarski (Borago officinalis L.) – gatunek rośliny należący do rodziny ogórecznikowatych (szorstkolistnych). Pochodzi z krajów śródziemnomorskich. W Polsce uprawiany, czasami występuje w formie zdziczałej (efemerofit), jako chwast.

Morfologia i biologia

Pokrój

Kwiat

Pokrój: Roślina jednoroczna osiągająca wysokość do 60 cm, cała odstająco i szorstko owłosiona. Wydziela przyjemny, odświeżający zapach ogórków.
Łodyga: Wzniesiona, rozgałęziona i szorstko owłosiona.
Liście: Dolne są duże, eliptyczne, górne - małe, podługowate i obejmujące na wpół łodygę. Brzegiem faliste, pomarszczone.
Kwiaty: Duże, zwisające, wyrastają na szczycie łodygi w formie luźnej, ulistnionej skrętki. Kielich prawie wolny, składający się z 5 wąskich działek. Średnica do 3 cm. Kolista korona o bardzo krótkiej rurce, zbudowana jest z 5 dużych, zaostrzonych płatków o barwie niebieskiej i 5 białych osklepek. Pręcików 5, słupek 1. Roślina miododajna, owadopylna, kwitnie od czerwca do lipca.
Owoc: Rozłupnia zawierająca 4 żeberkowane rozłupki dojrzewających stopniowo od połowy lipca do końca sierpnia. Barwy od ciemnoszarej do brunatnej. Zawierają nasiona, których 1000 ma masę 16-20 g. Nasiona po zbiorze przechodzą okres tzw. pożniwnego dojrzewania w ciągu dwóch miesięcy. Dopiero po tym czasie osiągają pełną zdolność kiełkowania, którą zachowują 2-3 lata^[3]^[4].

Owoc

Nasiono z jasnym elajosomem

Zastosowanie

Roślina uprawna: uprawiany jako roślina przyprawowa, lecznicza i ozdobna.
Roślina lecznicza:
- Surowiec zielarski: ziele (Herba Boraginis) zawiera flawonoidy, garbniki, sole mineralne (m.in. rozpuszczalną, dobrze przyswajalną dla organizmu krzemionkę oraz azotan potasu), witaminę C, magnez, potas, alantoinę, śluzy, kwas jabłkowy, kwas cytrynowy.
- Działanie: łagodne działanie moczopędne, przeciwzapalne, uspokajające i bakteriobójcze. Używany jest wewnętrznie do leczenia zapaleń i uszkodzeń błon śluzowych jamy ustnej, układu oddechowego, przełyku, żołądka, jelit, a także w przewlekłym zapaleniu nerek, chorobie reumatycznej i jako środek łagodnie uspokajający. Zewnętrznie używa się jako odwar przy oparzeniach skóry, czyrakach, odmrożeniach, wybroczynach, trądziku młodzieńczym, świądzie skóry i trudno gojących się ranach. Najczęściej używa się w postaci naparu. Olej z nasion zalecany jest przy leczeniu nerwic, depresji, schizofrenii, a także przy wzmożonym wysiłku umysłowym i fizycznym, w czasie menopauzy. Działa korzystnie na ośrodki mózgowe, poprawia krążenie i pracę gruczołów dokrewnych. Regularne spożywanie odwarów (łyżkę ziół zalać szklanką wody i gotować na wolnym ogniu 5-7 minut) zwiększa wydalanie moczu i umożliwia usuwanie z organizmu szkodliwych produktów przemiany materii oraz jonów chloru, mocznika i kwasu moczowego^{[potrzebny przypis]}.
- Zbiór i suszenie: ścina się całe kwitnące pędy, suszy na słońcu lub w suszarni.

Roślina miododajna: Jeden kwiat ogórecznika zawiera aż do 12 mg nektaru, a w nim 44-77% cukru.

Roślina kosmetyczna. Może być stosowany w kosmetyce w sposób podobny jak ogórek. Olej z ogórecznika lekarskiego (borogoglandyna) (Oleum Boraginis) o żółtawej barwie stosowany jest do pielęgnacji skóry bardzo suchej, łuszczącej się, wrażliwej, dobrze oczyszcza skórę usuwając zanieczyszczenia z porów i zamykając je^[5]. Zawiera składniki spotykane dotychczas tylko w mleku matki.

Sztuka kulinarna: jadalne są kwiaty i młode, jeszcze nie owłosione liście^[6], te ostatnie drobno posiekane, używane są jako przyprawa do sałatek, sosów, zup. Smakiem i zapachem przypominają ogórki. Używa się ich też do przyprawiania mięsa (szczególnie baraniny), twarogu.
Używa się go do aromatyzowania niektórych likierów, napojów, octu, win.

Uprawa

Uprawa ogórecznika w Anglii

Może być uprawiany w strefach 5-10^[10]. Rozmnaża się wyłącznie z nasion, które sieje się wczesną wiosną (kwiecień) w rzędy co 30–45 cm, na głębokość 1–2 cm. Na założenie 1 ha plantacji potrzeba 7–10 kg nasion. Wschody są nierównomierne i ukazują się po 2–3 tygodniach^[4]. Nie ma specjalnych wymagań klimatycznych, ale ważny jest przebieg warunków pogodowych. Częste i obfite deszcze utrudniają oblot owadów i zapylanie co przekłada się na plon nasion. Roślina wymaga gleb średniozwięzłych, żyznych, w dobrej kulturze o (pH 6,5–7,0), strukturalnych i dostatecznie wilgotnych. Nie wymaga specjalnej pielęgnacji. Zwykle rozsiewa się sam. Okres wegetacji mieści się w granicy 120–140 dni. Pole pod uprawę ogórecznika powinno być starannie przygotowane i odchwaszczone^[3].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-22] (ang.).
↑ ^a ^b BarbaraB. Kołodziej BarbaraB. (red.), Uprawa ziół: poradnik dla plantatorów, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2010 .
↑ ^a ^b AntoninaA. Rumińska AntoninaA., Poradnik plantatora ziół, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1991 .
↑ Bohumír. Hlava: Rośliny kosmetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 54. ISBN 83-09-00765-5.
↑ 13 kwiatów, które można zjeść (i dobrze na tym wyjść) [online], www.polityka.pl [dostęp 2016-05-13] .
↑ Henryk Różański: Herba Boraginis – ziele ogórecznika lekarskiego w fitoterapii. [w:] Medycyna dawna i współczesna [on-line]. [dostęp 2018-11-20].
↑ Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 300. ISBN 978-83-200-5311-1.
↑ Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

Bibliografia

Jindřich Krejča, Jan Macků: Atlas roślin leczniczych. Warszawa: Zakł. Nar. im. Ossolińskich, 1989. ISBN 83-04-03281-3.
Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-03-22] (ang.).

[:0-3] BarbaraB. Kołodziej BarbaraB. (red.), Uprawa ziół: poradnik dla plantatorów, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 2010 .

[:1-4] AntoninaA. Rumińska AntoninaA., Poradnik plantatora ziół, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1991 .

[5] Bohumír. Hlava: Rośliny kosmetyczne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1984, s. 54. ISBN 83-09-00765-5.

[6] 13 kwiatów, które można zjeść (i dobrze na tym wyjść) [online], www.polityka.pl [dostęp 2016-05-13] .

[rozanski-7] Henryk Różański: Herba Boraginis – ziele ogórecznika lekarskiego w fitoterapii. [w:] Medycyna dawna i współczesna [on-line]. [dostęp 2018-11-20].

[Tab-8] Hanna Kunachowicz; Beata Przygoda; Irena Nadolna; Krystyna Iwanow: Tabele składu i wartości odżywczej żywności. Wyd. II zmienione. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2017, s. 300. ISBN 978-83-200-5311-1.

[IOM-infobox-9] Dietary Reference Intakes Tables and Application. Institute of Health. The National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine. (ang.).

[E-10] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[1]