Oficerska Szkoła Obserwatorów Lotniczych

Szkolenie obserwatorów lotniczych w lotnictwie polskim początkowo było prowadzone w jednostkach lotniczych. Brak było odpowiedniego zaplecza do zorganizowania właściwej szkoły. Na lotnisku mokotowskim w czasie I wojny światowej funkcjonowała szkoła szkoląca obserwatorów na potrzeby Luftstreitkräfte, jednak wycofująca się armia niemiecka zniszczyła jej wyposażenie fotograficzne i radiowe. Utworzenie szkoły stało się możliwe dopiero po przybyciu do Polski jednostek lotniczych „Błękitnej Armii”^[1].

16 maja 1919 roku minister spraw wojskowych rozkazem D.M.O.1379. Dep. I zatwierdził etat Oficerskiej Szkoły Obserwatorów Lotniczych^[2]. 27 lipca 1919 roku minister spraw wojskowych nadał dowódcy szkoły prawa i kompetencje dowódcy samodzielnego batalionu^[3]. 1 sierpnia 1919 roku oficjalnie otwarto Oficerską Szkołę Obserwatorów Lotniczych w Warszawie^[4]. Jej pierwszym komendantem został ppor. obserwator Wiktor Szandorowski, a kadrę instruktorską tworzyli oficerowie polscy i francuscy: por. Goliński, mjr Maissoneuve, kpt. Mennier, por. Elave, por. Laporotte i por. Lacome. Pierwsza grupa szkolonych liczyła 29 kursantów, szkolenie trwało do 19 września 1919 roku. Absolwentami kursu zostało 16 lotników, których niezwłocznie skierowano do jednostek frontowych^[5]. Ta pierwsza grupa była szkolona w najtrudniejszych warunkach – brak było pomieszczeń wykładowych i sprzętu. Samoloty do lotów treningowych udostępniała Francuska Szkoła Pilotów oraz 581 Eskadra Salmsonów, Szkoła posiadała tylko jednego własnego pilota^[6]. W 1919 roku 581 Eskadra Salmsonów, po przeniesieniu do niej lotników francuskich z innych jednostek lotniczych Wojska Polskiego, stała się eskadrą szkolną w ramach OSOL^[7]. Program szkolenia został oparty na francuskich wzorach wyniesionych z I wojny światowej. Kursanci mieli opanować ogólną wiedzę lotniczą, wiadomości z zakresu taktyki, uzbrojenia, radiotelegrafii, aerofotografii, aeronawigacji i bombardowania. Szczególnie duży nacisk kładziono na naukę współpracy obserwatorów z artylerią i piechotą^[8]. 17 września 1919 roku minister spraw wojskowych zatwierdził „Przepisy dotyczące przyjmowania uczniów do Oficerskiej Szkoły Obserwatorów Lotniczych”^[9].

Drugi kurs rozpoczął się 27 października 1919 roku. Naukę rozpoczęło 41 kursantów. Do dyspozycji szkoły została oddana 4 Eskadra Wywiadowcza, którą ściągnięto z frontu^[5]. W trakcie trwania tego kursu Szkoła została przeniesiona do Torunia. Dyslokacja nastąpiła 26 lutego 1920 roku, szkoła została umieszczona w budynkach byłej niemieckiej szkoły lotniczej^[10]. Komendantem w dalszym ciągu był por. obs. Wiktor Szandrowski, a jego adiutantem był por. obs. Jarosław Goligowski^[11]. Kadra instruktorska również była międzynarodowa: w jej skład wchodzili Francuzi (kpt. Mennier, kpt. Bovidier, kpt. Peron, kpt. Lete i por. Birkel) oraz Polacy (kpt. Władysław Franciszek Bielawski, por. Czesław Filipowicz, por. Jan Żardecki, por. Karol Miłobędzki i urzędnik wojskowy Józef Gabriel Milczewski). Na szkolenie przyjmowano oficerów wszystkich rodzajów broni, którzy nie ukończyli 30. roku życia. W pierwszej kolejności miano rekrutować oficerów już posiadających doświadczenie w charakterze obserwatorów, w drugiej kolejności przyjmowano oficerów lotnictwa z doświadczeniem bojowym z I wojny światowej, a w trzeciej kolejności oficerów artylerii. Na podstawie doświadczeń z frontu polsko-bolszewickiego rozszerzono zajęcia z radiotelegrafii, aerofotografii i bombardowania^[12]. Szkolenie zakończono 9 lutego 1920 roku. Kurs ukończyło 19 absolwentów^[6].

Pomimo dużego zapotrzebowania na obserwatorów, trzeci kurs został zorganizowany dopiero 14 kwietnia 1920 roku^[a]. W kadrze instruktorskiej znaleźli się Francuzi: kpt. Lete, kpt. Avrile, kpt. Olivian, kpt. Peyron, por. Gibon i por. Birkel oraz Polacy: kpt. Julian Słoniewski, por. Karol Miłobędzki, por. Mieczysław Marian Przybyłowicz, por. Jan Żardecki, por. Biernacki, por. Jerzy Jan Roszkowski i urzędnik wojskowy Józef Gabriel Milczewski. Przyjęto na niego 36 kursantów, a 6 czerwca 1920 roku absolwentami zostało 26 spośród nich^[6]. W programie szkolenia trzeciego kursu wprowadzono dodatkowe zajęcia z zakresu strzelania do celów naziemnych^[12].

10 kwietnia 1920 roku minister spraw wojskowych określił nowe warunki przyjęcia kandydatów do szkoły oraz zapowiedział uruchomienie kolejnego kursu w dniu 15 lipca tego roku^[15]. Trudna sytuacja na froncie spowodowała zwieszenie działalności Szkoły. Jej kadra i słuchacze otrzymali przydział do 4 eskadry wywiadowczej (nazwanej „Toruńską”) i wzięli udział w działaniach wojennych na froncie polsko-bolszewickim^[5].

10 września 1920 roku Szkoła wznowiła działalność, 23 października powróciła z frontu do szkoły przypisana do niej 4 eskadra wywiadowcza. Został zorganizowany czwarty kurs obserwatorów, do którego podeszło 16 oficerów, ale wkrótce pięciu z nich zrezygnowało z dalszego szkolenia. Latem 1921 roku komendantem Szkoły został płk pil. Antoni Buckiewicz. Piąty kurs ukończyło 15 oficerów, następnie Szkoła zawiesiła działalność^[16]. Przyczyną były problemy sprzętowe i kadrowe. Brak było wystarczającej liczby samolotów (Szkoła dysponowała 11 wyeksploatowanymi samolotami 5 różnych typów) oraz mechaników. W tym czasie szkoła organizowała tzw. kursy informacyjne przeznaczone dla doświadczonych oficerów frontowych. Pomimo trudności udało się w listopadzie 1921 roku uruchomić szósty kurs obserwatorów, który trwał do października 1922 r.^[17]

W 1922 roku Szkoła została przemianowana na Szkołę Obserwatorów i Strzelców Lotniczych^[18].

Z uwagi na specyfikę wojny polsko-bolszewickiej w trakcie kursów szczególną uwagę przywiązywano do nauki nawigacji. Zakładano, że absolwenci kursu będą zdolni do prowadzenia nawigacji podczas głębokich lotów na rozpoznanie (do 250 km) i lotów łącznikowych. Kursanci w trakcie zajęć przechodzili również praktyczne ćwiczenia w zakresie strzelania powietrznego oraz podstaw praktycznego pilotażu^[10].

I Kurs

25 września 1919 roku minister spraw wojskowych mianował niżej wymienionych oficerów obserwatorami z prawem noszenia odznaki obserwatora na czas pełnienia służby w Wojskach Lotniczych:

II Kurs

III Kurs

• ppor. piech. Stanisław Żarski

• Dziennik Rozkazów Ministerstwa Spraw Wojskowych. Wojskowa Biblioteka Cyfrowa „Zbrojownia”. [dostęp 2019-10-03].
• Ryszard Bartel, Jan Chojnacki, Tadeusz Królikiewicz, Adam Kurowski: Z historii polskiego lotnictwa wojskowego 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978. OCLC 461749319.
• Andrzej Marciniuk: Kształcenie obserwatorów w dęblińskiej „Szkole Orląt” w latach 1925–1939. Dęblin: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Oficerskiej Sił Powietrznych, 2014. ISBN 978-83-64636-46-2. OCLC 995755952.
• Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918–1921). T. I: Początki, organizacja, personel i sprzęt. Oświęcim: Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0. OCLC 995372299.
• Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918–1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4. OCLC 69601095.
• Ku Czci Poległych Lotników Księga Pamiątkowa. Marian Romeyko (red.). Warszawa: Wydawnictwo Komitetu Budowy Pomnika Poległych Lotników, 1933. OCLC 830230270.
• Kazimierz Sławiński: Lotnisko toruńskie 1920–1945. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1983. ISBN 83-206-0378-1.
• Mariusz Niestrawski: Rola obserwatorów w lotnictwie wojskowym II Rzeczypospolitej. „Militaria XX Wieku : ilustrowany magazyn historyczny. Wydanie specjalne.”. 3/2011, 2011. Lublin: KAGERO Publishing. ISSN 1896-9208. OCLC 751551140&.