OKl100
OKl100 – polskie zbiorcze oznaczenie parowozów – tendrzaków osobowych o układzie osi 1'C1', nadane lokomotywom łotewskich serii Ct i Rt, produkcji polskiej lub niemieckiej. Polska otrzymała po 1945 roku jeden parowóz tej serii, eksploatowany do 1958 roku.
 Lokomotywa Ct-126 | |
| Producent | |
|---|---|
| Lata budowy |
1934-1940 |
| Układ osi |
1'C1' (1C1h2t) |
| Wymiary | |
| Masa pustego parowozu |
64,6 t[1] |
| Masa służbowa |
81,2 t[1] |
| Masa przyczepna |
50,2 t[2] |
| Długość |
12 420 mm[1] |
| Rozstaw osi skrajnych |
9500 mm[1] |
| Średnica kół napędnych |
1720 lub 1400 mm[1] |
| Średnica kół tocznych |
900 mm[1] |
| Napęd | |
| Trakcja |
parowa |
| Ciśnienie w kotle |
15 at[1] |
| Powierzchnia ogrzewalna kotła |
111,8 m²[a] |
| Powierzchnia przegrzewacza |
40 m²[1] |
| Powierzchnia rusztu |
2,2 m²[1] |
| Średnica cylindra |
480 mm[1] |
| Skok tłoka |
630 mm[1] |
| Pojemność skrzyni węglowej |
3 t[1] |
| Pojemność skrzyni wodnej |
9 m³[1] |
| Parametry eksploatacyjne | |
| Maksymalna siła pociągowa |
7650 kG[1] |
| Prędkość konstrukcyjna |
90 lub 70 km/h[3] |
| Nacisk osi na szyny |
15,3 t[1] |
| Parametry użytkowe | |
| Minimalny promień łuku |
180 m[1] |
Historia
edytujParowóz opracowany został przez niemiecką fabrykę Hanomag w Hanowerze na zlecenie Państwowych Kolei Łotewskich[4]. Stanowił uniwersalny tendrzak, zasadniczo przeznaczony na szeroki tor 1524 mm, ale można było zamieniać zestawy kołowe na przystosowane do toru normalnego 1435 mm, również istniejącego na Łotwie[4]. Zarząd Kolei Łotewskich ogłosił następnie w 1933 roku konkurs na budowę lokomotyw, w którym wzięło udział 12 firm (sześć z Niemiec, dwie z Polski, dwie ze Szwecji, z Belgii i Włoch)[5].
Kontrakt na budowę trzech pierwszych lokomotyw otrzymała Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce (Fablok) w Chrzanowie, z uwagi na niższą cenę od niemieckiego Borsiga[5]. Zbudowano je w 1934 roku, z numerami fabrycznymi od 590 do 592[4]. Były one lokomotywami przeznaczonymi tylko do ruchu pasażerskiego i na Łotwie początkowo oznaczono je serią Bt (numery: 122-124), oznaczającą średnie pasażerskie tendrzaki przystosowane do toru szerokiego i normalnego[5]. Z uwagi jednak na ich dużą moc (większą niż w projekcie), w 1936 roku serię zmieniono na Ct[5][b].
Dalsze cztery lokomotywy serii Ct (nry: 125-128) zbudowano w 1936 roku już w niemieckiej firmie Henschel & Sohn w Kassel[5]. Wprowadzono w nich zmiany w konstrukcji ostoi, które umożliwiły w razie potrzeby wymianę zestawów kołowych o średnicy 1720 mm, służących do prowadzenia pociągów osobowych, na zestawy średnicy 1400 mm do służby towarowej, lecz zmiany takie były sporadyczne[c]. W 1938 roku w firmie Henschel zbudowano dalsze 10 ulepszonych lokomotyw, tym razem od początku w wersji towarowej, oznaczonych z tego powodu serią Rt (nry: 312-321)[5]. W 1939 roku w tej samej firmie zamówiono kolejne 10 lokomotyw serii Ct (nry: 129-138) i 10 serii Rt (nry: 322-331), dostarczonych w 1940 roku[5]. Lokomotywa Ct-126 została następnie wyposażona w towarowe zestawy kołowe i przemianowana na serię Rt, a lokomotywa Rt-315 została analogicznie przemianowana na serię Ct[5].
Eksploatacja
edytujLokomotywy tego typu były nowoczesne, o stosunkowo dużej mocy i wysokiej prędkości, oraz ekonomiczne pod względem zużycia węgla i wody, toteż zyskały uznanie na Łotwie, czego efektem były dalsze zamówienia łącznie 37 sztuk[5]. Lokomotywy serii Ct początkowo obsługiwały ciężkie pociągi pasażerskie na głównych liniach w okolicach Rygi[5]. Od 1936 roku obsługiwały też pociągi pospieszne Ryga – Berlin[6]. Większość stacjonowała w Škirotavie, a ponadto w Jełgawie i od 1940 roku w Daugavpils[6].
Jeden parowóz – Rt-126 (Henschel 23086/1936) znalazł się po II wojnie światowej na terenie Polski, w parowozowni Rybnik, i został przejęty w 1945 roku przez Polskie Koleje Państwowe[7]. Był on w wersji towarowej, lecz oznaczono go polską serią OKl100 z numerem 1, zaliczając do tendrzaków osobowych[7]. Po kilku zmianach parowozowni, od 1950 roku służył w Fosowskiem[3]. Cieszył się dobrą opinią, lecz w 1954 roku jako maszyna nietypowa został przekazany do przemysłu – krochmalni i Płatkarni Łobez[3]. W 1958 roku wycofany z eksploatacji, został złomowany w 1964 roku[8].
Uwagi
edytuj- ↑ Powierzchnia ogrzewalna 111,8 m² (111,1 m² dla serii z 1939) według Altbergs 2005 ↓, s. 176, zbliżona 112,3 m² według Roszak 2002 ↓, s. 15. Odmiennie Pokropiński 2007 ↓, s. 257 podaje 152,3 m².
- ↑ Pokropiński 2007 ↓, s. 222 podaje mylnie, sprzecznie ze źródłami łotewskimi (Altbergs 2005 ↓, s. 88), że Ct było oznaczeniem stosowanym podczas prowadzenia składów towarowych.
- ↑ Średnice kół według Pokropiński 2007 ↓, s. 222, z tym, że podaje on, że możliwość taka istniała już w parowozach Fabloku, i sugeruje, że parowozy te były swobodnie przekształcane. Według jednak źródeł łotewskich (Altbergs 2005 ↓, s. 88), możliwość zmiany zestawów kołowych wprowadzono dopiero w lokomotywach Henschela, ale korzystano z niej wyjątkowo.
Przypisy
edytujBibliografia
edytuj- Herman Gijsbert Hesselink, Norbert Tempel: Eisenbahnen im Baltikum, Münster, 1996, ISBN 3-921980-51-8
- Toms Altbergs: Latvijas dzelzceļu lokomotīves. Ryga: 2005. ISBN 9984-19-693-3. (łot.).
- Bogdan Pokropiński: Parowozy normalnotorowe produkcji polskiej. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 2007. ISBN 978-83-206-1617-0.
- Tomasz Roszak. Parowozy Litwy i Łotwy w służbie PKP. „Świat Kolei”. Nr 3/2002(080), 2002.