Norba

Norba – starożytne miasto rzymskie w Lacjum, położone ok. 1,5 km na północny zachód od dzisiejszego miasteczka Norma.

Usytuowane na urwistej ścianie skalnej na zachodnim skraju pasma Monti Lepini^[1], od 499 p.n.e. należało do Związku Latyńskiego^[2]. Według przekazu Liwiusza (Ab Urbe condita II 34, 6) od 492 p.n.e. stało się latyńską kolonią Rzymu na terytorium Wolsków, jako istotna warownia strzegąca rejonu Błot Pontyjskich^[3][2]. W 329 p.n.e. miasto zostało splądrowane przez zbuntowanych przeciw Rzymianom Wolsków z Privernum^[1]. Po drugiej wojnie punickiej służyło w 199 p.n.e. jako miejsce przetrzymywania kartagińskich zakładników^[2][1]. Podczas pierwszej wojny domowej, w relacji Appiana (Bella civilia I, 94) mieszkańcy zgubnie opowiedzieli się po stronie Mariusza, wskutek czego pod koniec 82 p.n.e. Norba została oblężona^[2], zdobyta wskutek zdrady, a następnie doszczętnie zniszczona przez wojska Sulli pod wodzą Lepidusa^[3][1]. Miasto nigdy nie zostało odbudowane; na początku naszej ery Pliniusz wymienia je wśród wymarłych miast Lacjum (Naturalis historia III 69,1)^[3].

Wykopaliska zapoczątkowane w 1901 przez L. Savignoniego odsłoniły pozostałości miasta całkowicie rzymskiego, otoczonego murem poligonalnym (opus poligonale)^[2], dobrze zachowanym w obwodzie ponad 2,6 km, z 3 bramami i wysuniętą wieżą obronną ("La Loggia") oraz z dwoma akropolami. Spośród ważniejszych budowli odnaleziono fundamenty czterech świątyń (m.in. Diany i Juno Luciny), ustalono też położenie miejskiego forum. Materiał wykopaliskowy zdeponowano w stołecznym Museo delle Terme^[3].