Mnich (Tatry)
Mnich (słow. Mních, niem. Mönch, węg. Barát) – szczyt o wysokości 2068 m w polskich Tatrach Wysokich, w Dolinie Rybiego Potoku, powyżej południowo-zachodniego brzegu Morskiego Oka, znad którego wyrasta 675-metrowej wysokości sylwetką. Obok Mięguszowieckich Szczytów stanowi drugi charakterystyczny element otoczenia tego jeziora[1].
.jpg) Północno-wschodnia ściana Mnicha góruje nad Mnichowym Żlebem | |
| Państwo | |
|---|---|
| Położenie | |
| Pasmo | |
| Wysokość |
2068 m n.p.m. |
| Pierwsze wejście |
1879 lub 1880 |
Położenie na mapie Tatr  | |
Położenie na mapie Karpat  | |
 49°11′33″N 20°03′18″E/49,192500 20,055000
| |
Słynna północno-wschodnia ściana turni, którą prowadzą jedne z najtrudniejszych dróg wspinaczkowych w Tatrach, opada prawie pionowo 260 m[2]. Najłatwiejsza (choć też wspinaczkowa) droga „przez płytę” wiedzie od zachodu od strony Doliny za Mnichem[3].
Topografia
edytujMasyw Mnicha położony jest w górnych piętrach Doliny Rybiego Potoku, pomiędzy Doliną za Mnichem od strony północno-wschodniej a Mnichowym Żlebem, oddzielającym go na południowym wschodzie od masywu Cubryny i Mięguszowieckich Szczytów[4]. Składa się z trzech głównych wzniesień: Mnicha, Mniszka (ok. 2045 m) i Ministranta. W ścianach Ministranta znajduje się największy w Tatrach okap, wierzchołek ten widoczny jest natomiast jedynie od strony północno-wschodniej. Z Mnichową Kopą łączy Mnicha ledwo widoczny, trawiasto-piarżysty grzbiet. Od strony zachodniej droga na Mnicha jest łagodniejsza i prowadzi przez skalno-trawiasty taras, Mnichowe Plecy[5].
Sama turnia ma dwa położone blisko siebie wierzchołki, z których nieco wyższy (główny) jest wierzchołek północno-wschodni utworzony z wielkiego, pochyłego, skalnego bloku. Z bocznego (południowo-zachodniego) wierzchołka na południowy zachód opada skalisty uskok o wysokości kilkunastu metrów. W tej jedynej grani znajduje się Wyżnia Mnichowa Przełączka (ok. 2035 m[6]), oddzielająca Mnicha od Mniszka[5]. Mniszek od Mnichowej Kopy jest z kolei oddzielony Niżnią Mnichową Przełączką (ok. 2025 m) – szerokim siodłem połączonym z Mniszkiem niewyraźnymi garbami skalnymi[6]. Z przełęczy tej opada potężny Żleb pod Mnichem, powstały na linii strefy nieciągłości tektonicznej pomiędzy masywami Mnicha i Cubryną. Ministrant położony jest także w obrębie Niżniej Mnichowej Przełączki[5].
Za Mnichową Kopą grań Mnicha ginie w Mnichowym Piargu opadającym do Doliny za Mnichem. We wschodniej ścianie Mnicha na wysokości 1900 m znajdują się jaskinie: Studnia w Mnichu, Jaskinia przy Studni w Mnichu, Mnichowy Komin i Studnia przy Mnichowym Kominie[7][4].
W okolicach Morskiego Oka znajdują się jeszcze trzy inne szczyty o podobnej nazwie: Zadni Mnich, Żabi Mnich i Roztocki Mnich[8].
Historia zdobycia
edytujPierwszego wejścia na szczyt dokonali dwudziestoletni Jan Gwalbert Pawlikowski i przewodnik Maciej Sieczka w roku 1879 lub 1880[1]. Nie wiemy, jaką drogą tego dokonali. Wiadomo tylko, że posiadali 15 metrów konopnej liny, a całą drogę pokonali boso, zostawiając obuwie pod ścianą. Data ta jest niekiedy uznawana za dzień narodzin polskiego taternictwa, chociaż w tamtych czasach wyczyn ten nie znalazł uznania ani wśród taterników ani wśród szerszej opinii publicznej. Siedem lat później szczyt zdobył Karol Potkański[9].
Pierwszą kobietą na Mnichu była w 1902 r. warszawianka Wanda Herse[10], prowadzona przez najwybitniejszego w tych czasach przewodnika Klimka Bachledę, wyposażonego w 12-metrowy sznur strażacki[9]. Pierwsze zimowe wejście należy do Henryka Bednarskiego, Jerzego Cybulskiego, Walerego Goetla, Józefa Lesieckiego, Leona Lorii i Stanisława Zdyba i miało miejsce 6 marca 1910 r.[6] Początkowo szczyt zdobywano od zachodu, przez wielką podszczytową płytę skalną. Dopiero w 1908 r. Roman Kordys i Gyula Komarnicki pokonali ścianę północno-zachodnią (obecnie uznawaną za klasyczną)[9].
Najtrudniejsza jest droga biegnąca ścianą północno-wschodnią, zwaną również wschodnią, widoczną najlepiej od strony Morskiego Oka. Po raz pierwszy (z obejściem niektórych trudnych miejsc) pokonali ją w 1942 Czesław Łapiński i Kazimierz Paszucha przy użyciu techniki sztucznych ułatwień. Droga ta w całości (m.in. z trudnym wariantem R) została pokonana przy użyciu nitowania (wiercenia w ścianie dodatkowych otworów i osadzania w nich metalowych nitów) w 1955 roku przez Jana Długosza i Andrzeja Pietscha. Jej przejście klasyczne przez Piotra Dawidowicza i Michała Waydę miało miejsce dopiero w 1991 roku. Na początku XXI wieku poprowadzono na Mnichu kolejne, jeszcze trudniejsze drogi[5], a w 2018 roku miało miejsce przejście solo bez asekuracji całej ściany północno-wschodniej od podstawy do wierzchołka, dokonane przez Mariusza Biedrzyckiego[11]. Choć początkowo Mnicha uważano za szczyt niedostępny, później za jeden z najtrudniej w Tatrach dostępnych, dziś wśród taterników należy do najpopularniejszych celów wspinaczkowych[1][6]. Kilka z łatwiejszych dróg (Przez płytę, Klasyczna, Orłowskiego) często pełni funkcję dróg kursowych[5].
Podczas II wojny światowej, w 1941 roku, hitlerowcy umieścili na widocznej znad Morskiego Oka ścianie Mnicha drewnianą swastykę. Polscy taternicy, Czesław Łapiński i Kazimierz Paszucha, nocą obluzowali mocowanie[12]. Podczas wichury znak mający świadczyć o panowaniu Niemców nad Tatrami spadł[5][13].
Mnich w kulturze
edytujZarys góry jest symbolem umieszczonym na odznakach przewodników tatrzańskich. Sylwetka tego szczytu jest charakterystycznym elementem panoramy Tatr Wysokich. Kształtem przypomina postać siedzącego mnicha w kapturze. Z górą tą wiążą się ludowe podania o wędrującym po Tatrach mnichu[1].
Po raz pierwszy nazwę Mnicha zapisał w 1721 roku Gabriel Rzączyński: (...) Eminent rupes eidem Oculo Maris impendentes, quae a longinquo aspicientibus, Monachum sedentem exprimunt; ideoq; cognomen obtinent Monachi, Mnich Skała idiomate patrio. (...)[5]. W XIX w. szczyt opisywany był przez poetów, m.in. Seweryna Goszczyńskiego (Sobótka, 1834) i Bogusza Stęczyńskiego (Tatry w dwudziestu czterech obrazach (...), 1860). Ten drugi tak o nim pisał (XVII, 67-75):
(...) Mnich, przeraźliwie do nieba od ziemi
Wydźwignął się ponuro grapami brudnemi;
Jest-to skała szczególna, obszerna i tęga,
Zaledwie trzeciej części wyższych skał dosięga;
Jest-to olbrzym dziwaczny, choć postawy mniszéj
nie przybrał podobieństwa w świętobliwéj ciszy,
Stoi sobie – a przez swą szyję i ramiona
Zbliża się podobieństwem do słupów Memnona,
I grozi ci nad głową (...)[14].
Fragment wiersza pt. Mnich Kazimierza Andrzeja Jaworskiego (1928)[5]:
Mnich – ale nie cichy braciszek.
Modli się – ale nie z pokorą.
Mgła siwa się nad nim kołysze,
wiatr pod nim ugina bory.
Mnich występował też w filmach. Wejście na Mnicha drogą Długosza i Pietscha zostało ukazane w filmie krótkometrażowym Wariant R w reżyserii Sergiusza Sprudina w marcu 1961 roku[1]. W 1995 r. szczyt „wystąpił” w filmie Prowokator Krzysztofa Langa. W 2008 r. kręcone były tu zdjęcia do filmu Deklaracja nieśmiertelności przedstawiającego sylwetkę Piotra Korczaka, autora wielu przejść na tej górze, będącego jednym z „Kustoszy Mnicha”[15][16].
Przypisy
edytuj- ↑ a b c d e Zofia Radwańska-Paryska, Witold Henryk Paryski, Wielka encyklopedia tatrzańska, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2004, ISBN 83-7104-009-1.
- ↑ Zbigniew Kieras, 100 najpiękniejszych Gór Świata, 1995.
- ↑ Władysław Cywiński, Cubryna, t. 8, Poronin: Wydawnictwo Górskie, 2001, ISBN 83-7104-026-1.
- ↑ a b Jarosław Januszewski, Grzegorz Głazek, Witold Fedorowicz-Jackowski, Tatry i Podtatrze, atlas satelitarny 1:15 000, Warszawa: GEOSYSTEMS Polska Sp. z o.o., 2005, ISBN 83-909352-2-8.
- ↑ a b c d e f g h Grzegorz Barczyk, Adam Piechowski, Grażyna Żurawska, Bedeker tatrzański, Ryszard Jakubowski (red.), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, ISBN 83-01-13184-5.
- ↑ a b c d Witold Henryk Paryski, Tatry Wysokie. Przewodnik taternicki. Walentkowa Przełęcz – Przełączka pod Zadnim Mnichem, t. 4, Warszawa: Spółdzielczy Instytut Wydawniczy „Kraj”, 1951.
- ↑ Jaskinie, Państwowy Instytut Geologiczny – Państwowy Instytut Badawczy [online], jaskiniepolski.pgi.gov.pl [dostęp 2016-08-09].
- ↑ Tatry Wysokie i Tatry Bielskie słowackie i polskie. Mapa turystyczna 1:25 000, Warszawa: Wydawnictwo Kartograficzne Polkart Anna Siwicka, 2006, ISBN 83-87873-26-8.
- ↑ a b c Krystyna Sałyga-Dąbkowska, Mnich – 2068 m, „Tatry” (2), 1991, s. 15–16.
- ↑ Wirtualne Muzeum Konstancina – Herse Wanda (1885–1954) [online], www.muzeumkonstancina.pl [dostęp 2020-03-22].
- ↑ Mariusz Biedrzycki, Wschodnia ściana Mnicha na żywca, od podstawy do piku, „Góry”, 4 (265), Kraków: Wydawnictwo Góry s.c., grudzień 2018, s. 36–39, ISSN 0867-8324.
- ↑ Bartłomiej Kuraś, Paweł Smoleński, Krzyżyk niespodziany: czas Goralenvolk, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2017, s. 37, ISBN 978-83-8049-458-9 [dostęp 2024-02-10].
- ↑ Marek Lubaś-Harny, Nikt nie miał takiego dzieciństwa jak ja w Morskim Oku, „Gazeta krakowska.pl” [dostęp 2018-11-24].
- ↑ Bogusz Zygmunt Stęczyński, Tatry w dwudziestu czterech obrazach skreślone piórem i rylcem, Kraków: Księgarnia i Wydawnictwa Dzieł Katolickich, Naukowych i Rolniczych, 1860.
- ↑ „Deklaracja nieśmiertelności”, zdjęcia do filmu na Mnichu – podziękowania [online], wspinanie.pl, 24 lipca 2008 [dostęp 2012-03-23].
- ↑ O pracy nad filmem „Deklaracja Nieśmiertelności” opowiada reżyser Marcin Koszałka [online], wspinanie.pl, 21 sierpnia 2008 [dostęp 2012-03-23] (pol.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Archiwalne widoki góry w bibliotece Polona