Marlene Dietrich

Urodziła się w Schönebergu, dzisiejszej dzielnicy Berlina, w zamożnej rodzinie mieszczańskiej. Jej ojciec był berlińskim oficerem policji. Po ponownym zamążpójściu matki nie została oficjalnie adoptowana przez ojczyma i jej nazwisko nigdy nie brzmiało von Losch^[1]. Początkowo uczyła się gry na skrzypcach, w 1921 wstąpiła do szkoły teatralnej. Następnie zagrała niewielką rolę w swoim pierwszym filmie, Mały Napoleon. W 1923 roku wyszła za mąż za technika filmowego, Rudolfa Siebera(inne języki). Dwa lata po zawarciu małżeństwa na świat przyszło ich jedyne dziecko, córka Maria.

W latach 20. regularnie grała małe role w niemieckich filmach, a także sztukach teatralnych. Podczas wystawiania jednej z nich, zatytułowanej Zwei Krawatten, zwróciła uwagę austriackiego reżysera Josepha von Sternberga^[2]. Zaproponował on Marlenie rolę Loli-Loli w filmie Błękitny anioł (niem. Der blaue Engel). Nakręcony na przełomie 1929 i 1930 roku film okazał się ogromnym sukcesem i uczynił z młodej aktorki wielką gwiazdę. Piosenki wykonywane przez nią w filmie stały się przebojami, na czele z „Falling in Love Again”.

Po sukcesie filmu Marlene Dietrich wyjechała do USA, by tam nakręcić film Maroko, który również wyreżyserował von Sternberg. W filmie tym została pokazana pierwsza w historii kina scena pocałunku lesbijskiego (w której brała udział Dietrich)^[3]. Film odniósł wielki sukces i został bardzo dobrze oceniony przez krytykę. Otrzymał także cztery nominacje do Oscara, w tym dla Marleny Dietrich jako najlepszej aktorki pierwszoplanowej (była to pierwsza i ostatnia jej nominacja do tej nagrody)^[4]. Kolejne filmy nakręcone z Josephem von Sternbergiem, jak Zniesławiona z 1931 roku (znany też jako X-27) czy Szanghaj Ekspres z 1932 również osiągnęły sukces komercyjny, stając się jednocześnie klasykami światowego kina. Marlene Dietrich była wówczas jedną z najpopularniejszych gwiazd kina, obok Grety Garbo.

Ostatnim filmem Marleny wyreżyserowanym przez von Sternberga był Diabeł jest kobietą. Aktorka nawiązała później współpracę z innymi reżyserami i zagrała w kilku filmach, które nie dorównały jednak popularnością tym nakręconym z von Sternbergiem, m.in. Ogród Allaha z 1936 roku (był to pierwszy film Marleny nakręcony w kolorze^[5][6]) czy Eskapada (1937). Jednak w roku 1939 aktorka zagrała rolę Frenchy w westernie Destry znowu w siodle (ang. Destry Rides Again), który odniósł spory sukces. Marlenę chwalono za pokazanie się w nietypowej dla siebie, komediowej roli. Z tego filmu pochodzi również przebój „The Boys in the Backroom”. Sukcesem okazał się także kolejny film, Siedmiu grzeszników, choć następny, Płomień Nowego Orleanu nie spotkał się z uznaniem.

Marlene Dietrich, która głośno potępiała nazizm, zrzekła się obywatelstwa niemieckiego i przyjęła amerykańskie(inne języki)^[7].

Kolejne role nie przyniosły spodziewanego sukcesu. Wówczas aktorka zaangażowała się w pomoc dla żołnierzy amerykańskich na frontach II wojny światowej. Razem z innymi sławami tamtego okresu, m.in. gwiazdą telewizji Dannym Thomasem, w grudniu 1941 roku rozpoczęła występy dla amerykańskich oddziałów podczas specjalnych rewii. Wzięła także udział w nagraniu filmu Za wami, chłopcy, dedykowanego walczącym. Za wkład i poświęcenie w walce z nazistami dostała później od francuskiego rządu Komandorię Legii Honorowej.

Od września 1944 roku towarzyszyła oddziałom amerykańskim walczącym w Europie – sama była oficerem US Army w stopniu kapitana; nierzadko przebywała w bezpośrednim sąsiedztwie linii frontu. Mimo służby we wrogiej armii, wielu Niemców odnosiło się do niej przyjaźnie: wzięci do niewoli żołnierze Wehrmachtu prosili ją o występy, zaś cywile widzieli w niej pośredniczkę w kontaktach z przedstawicielami zwycięskiego mocarstwa^[7].

Po wojnie sporadycznie grała w filmach. Do jej najlepszych powojennych ról zalicza się kreacje w filmach Golden Earrings, Sprawy zagraniczne, Trema, Świadek oskarżenia i Wyrok w Norymberdze. W latach 50. i 60. skupiła się na karierze muzycznej, którą zapoczątkowała występem w Las Vegas^[8]. Dokonała wielu nagrań płytowych i gościła na estradach całego świata. W ramach swoich tras koncertowych odwiedziła takie kraje jak Brazylia, Argentyna, ZSRR, Polska, Szwecja, Australia czy Izrael. W występach towarzyszył jej kompozytor, a prywatnie wielki przyjaciel Burt Bacharach^[9].

Ponad 20-letnią karierę przerwał niefortunny wypadek w Sydney. Aktorka przewróciła się na scenie i złamała poważnie kość udową. Po długiej rehabilitacji zaniechała dalszych występów. Kolejne lata spędzała w odosobnieniu w swoim apartamencie w Paryżu. Wyjątek zrobiła jedynie w 1978 roku, by zagrać baronową von Semering w filmie Zwyczajny żigolo (w roli głównej wystąpił w tym filmie David Bowie). Krótka scena, w której oparta o fortepian śpiewa tytułową piosenkę, to ostatni występ filmowy aktorki. Potem na kolejne kilkanaście lat zamknęła się w swoim paryskim mieszkaniu, bardzo rzadko przyjmując gości^[9]. W 1984 roku wzięła tylko udział w filmie dokumentalnym Marlena Maximiliana Schella, jej poświęconym, lecz nie wystąpiła na planie – w produkcji pojawia się tylko jej głos. Na tę izolację zdecydowała się, aby nie prezentować publicznie objawów starzenia się^[10].

Zmarła z powodu niewydolności nerek i serca w maju 1992 roku^[11]. Pochowana została w Berlinie.

Dietrich wyszła za mąż w 1923 roku za Rudolfa Siebera(inne języki). Z tego związku pochodzi jedyne dziecko aktorki, córka Maria. Mimo iż przez wiele następnych lat Marlene i jej mąż żyli osobno, formalnie ich związek trwał aż do śmierci Siebera w 1976 roku.

Aktorka słynęła z kontrowersyjnych poglądów i zachowań. Otwarcie przyznawała się do swojego biseksualizmu^[10][12][13]. Miała romans m.in. z pisarką Mercedes de Acosta, pisarzem Ernestem Hemingwayem i aktorem Igo Symem. Jednak największymi miłościami jej życia, byli francuski aktor Jean Gabin (po jego śmierci bardzo długo nosiła żałobę^[9]) oraz niemiecki oficer Carl Seidlitz (stracony cztery miesiące przed końcem wojny za udział w planowaniu zamachu na Hitlera; aktorka dopiero po jego śmierci dowiedziała się, że był w opozycji antyhitlerowskiej).

Była zdeklarowaną antynazistką. Przed wojną regularnie odrzucała propozycje powrotu do Niemiec i grania w filmach dla Hitlera. Po wybuchu wojny wywołała wściekłość w Trzeciej Rzeszy, ponieważ opowiedziała się przeciwko swojej ojczyźnie. W Niemczech nienawidzono ją za to jeszcze przez wiele lat po wojnie^{[potrzebny przypis]}. Podczas uroczystości w 100. rocznicę jej urodzin burmistrz Berlina, Klaus Wowereit, przeprosił aktorkę za to, że Niemcy nie docenili jej twórczości za życia^[12].

Za swój ulubiony film uważała Diabeł jest kobietą^[9].

• 1962: Marlene Dietrich’s ABC
• 1979: Nehmt nur mein Leben
• 1992: Ich bin, Gott sei Dank, Berlinerin (wyd. polskie: Jestem po to, by kochać mnie)
• 2005: Nachtgedanken

• 1990: Renate Seydel, Marlena Dietrich – kronika życia, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe. ISBN 83-221-0454-5.
• 1997: Donald Spoto, Błękitny Anioł: życie Marleny Dietrich, Warszawa: Da Capo. ISBN 83-7157-111-9.
• 2002: Erich Maria Remarque, Powiedz, że mnie kochasz: listy Remarque’a do Marleny Dietrich, Warszawa: Twój Styl. ISBN 83-7163-283-5.
• 2007: Gilles Plazy, Prawdziwa Marlena Dietrich, Warszawa: Świat Książki. ISBN 978-83-247-0284-8.
• 2009: Angelika Kuźniak, Marlene, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne. ISBN 978-83-7536-114-8 (wyd. 2: 2013, ISBN 978-83-7536-536-8)
• 2012: Charlotte Chandler, Marlena Dietrich, Warszawa: Prószyński Media. ISBN 978-83-7839-145-6.
• 2021: Maria Riva, Marlene Dietrich. Prawdziwe życie legendy kina, Kraków: Znak literanova. ISBN 978-83-240-7454-9.

• 1931: Nominacja do Oscara dla najlepszej aktorki pierwszoplanowej za rolę w filmie Maroko
• 1947: Prezydencki Medal Wolności (USA)
• 1950: Komandor Legii Honorowej (Francja)
• 1958: Nominacja do Złotego Globu dla najlepszej aktorki w filmie dramatycznym za rolę w filmie Świadek oskarżenia
• 1958: II miejsce w konkursie do Laurel Awards(inne języki) dla najlepszej aktorki w filmie dramatycznym za rolę w filmie Świadek oskarżenia
• 1968: Nagroda Honorowa Tony
• 1980: Nagroda Honorowa Deutscher Filmpreis(inne języki)
• 1999: IX miejsce w rankingu najlepszych aktorek wszech czasów skompilowanej przez American Film Institute (AFI)

Leni Riefenstahl i Marlene Dietrich są bohaterkami sztuki Thei Dorn(inne języki) pt. Marleni^[10].

• Marlene Dietrich w bazie IMDb (ang.)
• Marlene Dietrich w bazie Filmweb
• Marlene Dietrich Collector’s Page
• The Legendary, Lovely Marlene
• Marlene Dietrich, 90, Symbol of Glamour, Dies [online], nytimes.com [dostęp 2015-05-11]  (ang.).