Wikipedia

Marchew

rodzaj roślin

Marchew (Daucus L. 1753) – rodzaj roślin z rodziny selerowatych. Rodzaj liczy w zależności od ujęcia 44[5]–45[4] lub 60 gatunków[6]. W tym drugim wypadku włączane są tu m.in. rodzaje: Agrocharis, Margotia, Melanoselinum, Pseudorlaya, Turgenia[5]. Rośliny te występują na wszystkich kontynentach, ale centrum zróżnicowania stanowi Europa, południowo-zachodnia i środkowa Azja[7][5], zwłaszcza obszar śródziemnomorski[8]. W Polsce rośnie dziko podgatunek typowy marchwi zwyczajnej D. carota subsp. carota i w uprawie marchew zwyczajna jadalna D. carota subsp. sativus. Uprawiana i przejściowo dziczejąca jest poza tym także marchew złocista D. aureus[9].

Marchew
Ilustracja
Marchew zwyczajna
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

selerowce

Rodzina

selerowate

Rodzaj

marchew

Nazwa systematyczna
Daucus L.
Sp. Pl. 242. 1 Mai 1753
Typ nomenklatoryczny

Daucus carota L.[3]

Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku

Ważną rośliną użytkową jest marchew zwyczajna D. carota. Jej podgatunek typowy (subsp. carota) rosnący także w Europie uznawany jest za trujący. Podgatunek jadalny (subsp. sativus) udomowiony został w Afganistanie[5]. Roślina spożywana jest jako warzywo na surowo i przetworzona, także stosowana jest do wyrobu ciast[5]. Jadane są korzenie, które w popularnych współcześnie odmianach mają kolor pomarańczowy, a dawnej i w mniej popularnych odmianach lub w różnych regionach uprawiane są rośliny o korzeniach barwy żółtej, białej lub ciemnoczerwonej (te ostatnie są szczególnie popularne np. w Indiach)[7]. Roślina wykorzystywana jest także jako pastewna. Korzenie po upieczeniu wykorzystywane były jako substytut kawy. Olejek uzyskiwany z owoców używany jest do aromatyzowania likierów i w kosmetyce[5].

Korzenie odmiany uprawnej marchwi zwyczajnej

Morfologia

edytuj
 
Daucus glochidiatus
Pokrój
Rośliny zielne osiągające ponad 1 m wysokości[7]. Łodygi zwykle rozgałęziające się, nagie lub owłosione[8]. Korzeń wrzecionowaty[10]. Oryginalny pokrój ma D. decipiens z Madery i Azorów o łodydze drewniejącej, pachykaulicznej (słabo rozgałęzionej i gruboszowatej) osiągającej 3 m wysokości[5].
Liście
Skrętoległe[8], dolne ogonkowe, górne o coraz krótszych ogonkach i w końcu siedzące, o zmniejszającej się blaszce[11]. 2- i 3-krotnie pierzaste[7]. Pochwa liściowa i liście miękko owłosione[11][7]. Liście dwu-, trzy-[7] lub wielokrotnie[10] pierzasto złożone, przy czym końcowe odcinki liści wąskie i drobne[10][11].
Kwiaty
Zebrane w baldachy złożone. Pokrywy i czasem pokrywki trójwrębne lub pierzasto dzielne[10], rzadko całobrzegie, zwykle liczne[11]. Kielich drobny, ze słabo widocznymi ząbkami działek lub brak ich zupełnie[7][10]. Płatki korony białe, żółtawe lub różowe[10], odwrotnie jajowate, wycięte na końcach, w kwiatach brzeżnych płatki zwykle nieco większe od tych znajdujących się wewnątrz baldachów i skierowanych do jego wnętrza[10]. Pręciki w liczbie 5. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Słupki dwa[7] o szyjkach dłuższych od stożkowatego krążka miodnikowego[10].
Owoce
Rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki[7], wydłużone, elipsoidalne lub jajowate[10], spłaszczone lub walcowate[11][7]. Opatrzone są 5 żebrami z rzędami szczecinek i kolców[10].

Biologia i ekologia

edytuj
 
Daucus decipiens

Najczęściej rośliny dwuletnie, rzadziej jednoroczne i byliny[10]. D. decipiens jest drewniejącym hepaksantem[5]. Kwiaty zapylane są zwykle przez muchówki[7]. Rośliny te w naturze zasiedlają łąki, murawy, suche i skaliste zbocza, także klify na wybrzeżach morskich[7].

Systematyka

edytuj
Pozycja systematyczna

W obrębie rodziny selerowatych (baldaszkowatych) Apiaceae rodzaj klasyfikowany jest do podrodziny Apioideae, plemienia Scandiceae i podplemienia Daucinae[12].

Wykaz gatunków[4][13]

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-28].
  4. ↑ a b c Daucus L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2023-03-24].
  5. ↑ a b c d e f g h David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 278, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ Daucus. [w:] New York Botanical Garden [on-line]. World Flora Online. [dostęp 2019-05-21].
  7. ↑ a b c d e f g h i j k l Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 308. ISBN 0-333-74890-5.
  8. ↑ a b c Daucus L.. [w:] Flora Mesoamericana [on-line]. Tropicos.org. [dostęp 2019-05-21].
  9. ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 69, ISBN 978-83-62975-45-7.
  10. ↑ a b c d e f g h i j k Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 130-131.
  11. ↑ a b c d e She Menglan, Mark F. Watson: Daucus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-05-21].
  12. ↑ Genus: Daucus L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-05-21].
  13. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 67. ISBN 978-83-925110-5-2.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Marchew&oldid=75567868”