Mangusta krabożerna

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1836 roku brytyjski przyrodnik Brian Houghton Hodgson, nadając mu nazwę Gulo urva^[2], choć w Anglii znajdowało się kilka okazów przywiezionych przez generała Thomasa Hardwicke’a około 1824 roku^[17]. Jako miejsce typowe holotypu autor wskazał „Środkowe i Północne Regiony”^[d] Nepalu^[2]. Okazem typowym był dorosły samiec, na którego składała się skóra (BMNH 43.1.12.33) i czaszka (BMNH 45.1.8.54)^[18]. Oprócz nominatywnego wyróżniono trzy inne podgatunki^[19][20][21]; zostały opisane na podstawie różnic w budowie czaszki i umaszczeniu^[17]. Prace taksonomiczne zostały przeprowadzone stosunkowo dawno, dlatego odrębność poszczególnych podgatunków jest niepewna^[17] i zachodzi potrzeba gruntownej rewizji taksonomicznej^[21]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Analiza filogenetyczna przeprowadzona przez Patou i współpracowników (2009) – wykorzystująca sekwencje mitochondrialnego i jądrowego DNA – wsparła hipotezę, według której taksonem siostrzanym wobec urwy jest Urva brachyura, co na podstawie cech anatomicznych i chromosomalnych postulowano już wcześniej. Oba te gatunki należą do kladu obejmującego azjatyckie mangusty z rodzaju Urva. Linia ewolucyjna U. brachyura–U. urva odłączyła się od pozostałych azjatyckich przedstawicieli tego rodzaju prawdopodobnie w późnym miocenie, około 11–8 mln lat temu^[25].

• Urva i urva: nepalska nazwa Arva dla mangusty krabożernej^[26].
• cancrivora: łac. cancer, canceris „krab”; -vorus „-jedzący”, od vorare „pożerać”^[27].
• annamensis: Annam, protektorat francuski, Indochiny Francuskie (obecnie środkowy Wietnam)^[28].
• formosanus: Formoza (port. Formosa), dawna nazwa Tajwanu^[29].
• sinensis: nowołac. Sinensis „chiński”, od Sina „Chiny”, od późnołac. Sinae „chiński”, od gr. Σιναι Sinai „chiński”. Również często poprawiane do toponimów chinensis i sinicus^[30].

Gatunek ten występuje w Bangladeszu, południowo-wschodnich Chinach^[31], Laosie^[32], Malezji^[33], Mjanmie^[34], Nepalu, północno-wschodnich Indiach, Tajwanie, Tajlandii, Wietnamie i Kambodży^[17][35][14]. Zamieszkuje wiecznie zielone, liściaste lasy, plantacje, głównie w pobliżu wody^[17][34]. Spotykany również na polach ryżowych i innych obszarach rolniczych, niekiedy w pobliżu osiedli ludzkich i wokół obszarów przemysłowych. Urwy rzadko występują w wysokich górach, jednak w Indiach obserwowano je na wysokości 1650 i 2000 m n.p.m. Spośród 16 obserwacji mangust na 10 stanowiskach w Laosie 14 przeprowadzono na wysokości ponad 450 m, co sugeruje, że gatunek ten przynajmniej na niektórych obszarach bytuje głównie na wzgórzach i w górach^[17].

Zasięg występowania w zależności od podgatunku^[21]:

• U. urva urva – Nepal przez Indochiny do Półwyspu Malajskiego.
• U. urva annamensis – Wietnam.
• U. urva formosana – Tajwan.
• U. urva sinensis – południowa Chińska Republika Ludowa (włącznie z wyspą Hajnan).

Mały ssak drapieżny o długości ciała 44–55,8 cm, ogona 26,5–34 cm, ucha 2,9–3,5 cm, tylnej stopy 9–10,9 cm i masie ciała wynoszącej 1,8–4 kg^[36][17][20], przy czym samce są większe i cięższe od samic. Ubarwienie futra stalowoszare, brązowe lub czarniawe, na brzuchu jaśniejsze. Grube włosy zwykle z białymi końcówkami^[17]. Ogon stosunkowo krótki z białą lub żółtawą końcówką. Smukła głowa o małych uszach. Podbródek i gardło białe. Od kącika ust do ramion biegnie biały, zwężający się pasek koloru białego. Krótkie kończyny koloru brązowego lub czarnego, zakończone krótkimi, silnymi pazurami. Podeszwy stóp prawie całkowicie owłosione^[36]. Gruczoły analne znajdujące się po obu stronach odbytu są wielkości wiśni. Z gruczołów tych wystrzeliwana jest cuchnąca wydzielina^[17]. Masa mózgu urwy mierzącej 50,7 cm długości i ważącej 2,36 kg wynosi około 20,91 g^[37]. Wzór zębowy: I ${\displaystyle {\tfrac {3}{3}}}$  C ${\displaystyle {\tfrac {1}{1}}}$  P ${\displaystyle {\tfrac {4}{4}}}$  M ${\displaystyle {\tfrac {2}{2}}}$  = 40^[17][20].

Kariotyp wynosi 2n = 35/36^[38].

Ekologia gatunku jest słabo poznana. Mangusta urwa prowadzi przypuszczalnie całodobowy tryb życia^[34], choć główna aktywność przypada na rano i wieczór^[17][19]. Zwierzęta przebywają w grupach liczących prawdopodobnie do czterech osobników^[17]. Za legowiska służą im nory w ziemi lub szczeliny skalne. Ssaki te dobrze pływają i nurkują. Okres rozrodczy nieznany, jednak stosunkowo duże rozmiary jąder samców schwytanych na przełomie marca i kwietnia mogą oznaczać, że zwierzęta były wówczas w porze rozrodu. Ciąża u samicy trwa 50–63 dni. Po tym okresie na świat przychodzą 2–4 młode. Zwierzę to żywi się małymi ssakami, gadami, rybami, owadami, skorupiakami i mięczakami, na które poluje w pobliżu brzegu strumienia. Przy pomocy kończyn potrafi wydobywać kraby i ślimaki ze szczelin skalnych i spod kamieni, może też kopać w ziemi^[17]. Dokładny skład diety różni się w zależności od zajmowanego ekosystemu – urwy żyjące nad potokami żywią się przede wszystkim owadami i skorupiakami, podczas gdy w diecie mangust żyjących nad stawami dominują płazy^[39]. Zwierzęta trzymane w niewoli mogą dożywać 12–13 lat^[40][41].

Ze względu na krótkowzroczność i dużą zawziętość zwierzę to łatwo podejść^[17]. Tubylcza ludność Tajwanu poluje na tego ssaka, a jego mięso spożywane jest w stanie surowym^[42]. Płaszcze ze skór tych zwierząt sprzedawane są powszechnie na targowiskach w Chinach^[43]. W Kambodży, w pobliżu granicy z Tajlandią, żywe urwy sprzedaje się jako zwierzęta domowe^[44], niekiedy zachwalając jako „dobre szczurołapy”^[17]. Skórami i mięsem handluje się w prowincji Junnan przy granicy z Wietnamem^[45].

U osobników złapanych na Tajwanie stwierdzono serca i płuca zarażone nicieniem z gatunku Pulmostrongylus herpestis^[46]. Stwierdzono również jaja i robaki nicieni z rodzaju Capillaria^[47]. W warunkach laboratoryjnych gatunek ten może być doświadczalnie zainfekowany nicieniem Angiostrongylus cantonensis^[48]. Na urwie oraz na pagumie chińskiej (Paguma larvata) odkryto nieznany wcześniej gatunek roztocza Herpetacarus pagumae^[49]. Urwa jest również nosicielem krętków Laptospira maru i Laptospira mozdok, które powodują leptospirozy^[50].

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów Urva urva został zaliczony do kategorii LC (najmniejszej troski)^[14]. Gatunek ten jest objęty konwencją waszyngtońską (załącznik III)^[51] i podlega prawnej ochronie w Chinach, Tajlandii, Mjanmie i Malezji^[14]. Liczebność populacji urwy jest uznawana za stabilną, a ze względu na duży zasięg występowania i zdolność do zasiedlania różnych ekosystemów gatunku tego nie uważa się obecnie za zagrożony wyginięciem. Polowania odwetowe, dla mięsa i skór lub przypadkowe chwytanie w sidła mogą mieć jednak wpływ na miejscowe zmniejszanie populacji^[14].

• B. Bechthold. Einige neue Unterarten asiatischer Herpestiden. „Zeitschrift für Säugetierkunde”. 11, s. 149–153, 1936. (niem.). 
• The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca  (ang.).
• J.S. Zijlstra: Home. Hesperomys project. [dostęp 2022-04-25]. (ang.).

• Zdjęcie. amuseum.cdstm.cn. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-09-01)].