Lazaret górniczy w Tarnowskich Górach

Najstarsza wzmianka na temat opieki zdrowotnej działającej przy Królewskim Górnośląskim Urzędzie Górniczym (niem. Königliches Oberschlesisches Bergamt) oraz Królewskiej Kopalni Fryderyk (Königliche Friedrichsgrube) pod Tarnowskimi Górami pochodzi z 9 lutego 1795 roku, kiedy to chirurgiem górniczym (Bergchirurg) mianowano Johanna Gottlieba Henckla ze Strzelina^[3] . Początkowo niewielka lecznica, warta według zapisów katastralnych 100 talarów, funkcjonowała w domu 123 (współczesny adres: ul. Sobieskiego 22). Po pewnym czasie, najprawdopodobniej w ostatnich latach XVIII wieku, Urząd Górniczy zakupił niezabudowaną działkę nr 110 przy Gartenstrasse 6 (współcześnie ul. Wajdy 6–8) i wybudował na niej większy obiekt, o wartości około 800 talarów. Co prawda w archiwach Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu zachowały się plany tego budynku, nie są one jednak opatrzone datą, stąd jedynie na podstawie katastrów oraz planów miasta z tego okresu określa się przybliżony czas powstania na lata 1801–1804^[2][3] .

Początkowo budowla o rzucie prostokątnym i wymiarach wnętrza 25×11 m składała się z trzech sal chorych (z łączną liczbą 22 łóżek), kuchni, łaźni, pokoju dla zarządcy, kostnicy oraz dwóch pomieszczeń o nieznanym przeznaczeniu. W późniejszym czasie (między 1805 a 1811 rokiem) kostnicę przeniesiono do niewielkiego budynku wzniesionego w południowo-zachodnim narożniku działki, obok którego wybudowano również drewutnię, ustępy oraz chlewiki^[3] .

Zachowały się cztery projekty dobudowy do obiektu obszernych łaźni: jeden autorstwa Augusta Holtzhausena z marca 1808 roku oraz trzy opracowane przez Ernsta Merkera (bez daty; prawdopodobnie około 1810 roku). Plany te uwzględniały specyficzny kształt działki, zaokrąglony w północno-wschodnim narożniku. Na jednym z nich widnieje dorysowana ołówkiem rozbudowa o formie prostokątnej, którą zrealizowano po powiększeniu działki^[3] . Przebudowa lazaretu do stanu obecnego musiała mieć miejsce nie później niż w 1842 roku, kiedy to w katastrze podano obecne rozmiary budynku^[2].

Chirurg Henckel zamieszkiwał w budynku nr 139 naprzeciwko lazaretu (obecnie ul. Wajdy 3–5). W 1818 roku zastąpił go dr Friedrich Wiegmann z Kłodzka, który pracował w tarnogórskim lazarecie górniczym przez dwadzieścia sześć lat do 1844 roku. W samej lecznicy zamieszkiwał natomiast zarządca ze swoją rodziną (w roku 1872 był nim Franz Jureczek)^[3] .

W 1857 roku swoją działalność rozpoczęła Górnośląska Spółka Bracka (Oberschlesischer Knappschaftsverein) z siedzibą w Tarnowskich Górach. Przejęła ona lazaret przy Gartenstrasse 6, a po ukończeniu budowy nowego szpitala przy Lublinitzerstrasse (obecnie ul. Opolska 23) budynek sprzedano Wilhelmowi Psikowi^[3] . Ani on, ani następni właściciele nie dokonywali znaczących przebudów, stąd dawny lazaret jest dobrze zachowany w swej historycznej formie^[3] .

Budynek jest opustoszały, w przeszłości czasowo pełnił funkcje mieszkalne. Istniały plany stworzenia w nim restauracji z browarem, nie zostały jednak one zrealizowane^[4] .

W 1992 roku budynek został wpisany do rejestru zabytków nieruchomych ówczesnego województwa katowickiego, a od 2020 roku znajduje się w rejestrze zabytków nieruchomych województwa śląskiego^[1] .

Budynek wybudowany w stylu fryderycjańskim(inne języki), wzniesiony na rzucie zbliżonym do prostokąta, murowany, parterowy z wysokim poddaszem użytkowym, nakryty dachem naczółkowym, elewacja 11-osiowa (pierwotnie 8-osiowa), otwory okienne i wejściowe prostokątne^[2][3] .

• Rejestr zabytków nieruchomych w województwie śląskim (stan na 31 grudnia 2020 r.). Narodowy Instytut Dziedzictwa. [dostęp 2021-04-09]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (pol.).
• Krzysztof Szendzielorz: Browar powstanie w byłym lazarecie w Tarnowskich Górach. tarnowskiegory.naszemiasto.pl, 2010-11-12. [dostęp 2021-04-14]. (pol.).
• Marek Wojcik. Górniczy lazaret. „Montes Tarnovicensis”, s. 5, 2018-06. Oficyna „Monos”. ISSN 1640-0216. (pol.).