Kieś
Kieś (łot. Cēsis, wym. ⓘ[ˈt͡seːsis]; niem. Wenden; ros. Цесис; estoń. Võnnu; dawniej Wenden) – miasto na Łotwie nad rzeką Gaują.
.jpg) Nowy zamek w Kiesi, siedziba muzeum historycznego | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Gmina | |||||
| Data założenia |
1206 | ||||
| Prawa miejskie |
1224 | ||||
| Burmistrz |
Jānis Rozenbergs | ||||
| Populacja (2016) • liczba ludności |
| ||||
| Kod pocztowy |
LV-41(01-03) | ||||
Położenie na mapie Łotwy  | |||||
 57°19′12″N 25°16′39″E/57,320000 25,277500
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Historia
edytujMiasto założone w 1206. W 1583, po wyprawach inflanckich Stefana Batorego, na sejmiku w Kiesi Stanisław Pękosławski ogłosił w imieniu króla nową konstytucję Inflant. Od 1598 było stolicą województwa wendeńskiego[3] I Rzeczypospolitej (istniało formalnie do 1660).
Najstarszą zachowaną budowlą miasta jest, obecnie protestancki, kościół św. Jana zbudowany w 1284 przez mistrza krajowego Wilhelma Schaenberga. W roku 1535 zmarł w nim nagle, podczas nabożeństwa wielki mistrz Walter von Pletenberg. Świątynia jest miejscem pochówku kilku dostojników zakonnych i biskupów, m.in. biskupa Andrzeja Nideckiego.
Najstarsza osada ludzka w Kiesi znajdowała się na wzgórzu Riekstu, gdzie plemię Vendów z bałtycko-fińskiej grupy językowej wzniosło drewniane grodziszcze (stąd niemiecka nazwa miasta Wenden). 18-metrowej wysokości wzgórze z widocznymi resztkami fortyfikacji można podziwiać w Parku Zamkowym w Kiesi. Gród znajdował się w pobliżu ważnego traktu wiodącego z zachodu na wschód i dominował nad okolicą.
_Ro%C5%BEu_laukums_-_%D0%9F%D0%BB%D0%BE%D1%89%D0%B0%D0%B4%D1%8C_%D0%A0%D0%BE%D0%B7_-_panoramio.jpg){kind=link}
Niemieccy krzyżowcy z zakonu kawalerów mieczowych w roku 1209, w pobliżu grodowego wzgórza, rozpoczęli budowę zamku o nazwie Wenden Już w roku następnym zamek ten był przez trzy dni oblegany przez Estów[4]. Gdy zamek został rozbudowany i dobrze ufortyfikowany, służył jako siedziba Wielkich Mistrzów zakonu. Była to główna rezydencja inflanckiego mistrza krajowego. W centrum miasta rozplanowano rynek i wzniesiono dominujący nad otoczeniem kościół św. Jana, który powstał w latach 1281–1284. Miasto otoczone było kamiennymi murami, których fragmenty do dziś są widoczne przy ulicach Vaļņu i Palasta. Miasto szybko się rozwijało, dzięki czemu w średniowieczu zostało przyjęte do Hanzy. Po sekularyzacji zakonu krzyżackiego, w 1566 roku miasto zostało włączone do Wielkiego Księstwa Litewskiego. W roku 1577, podczas wojen inflanckich, garnizon wysadził w powietrze część zamku, by zapobiec dostaniu się w ręce Iwana Groźnego, który został ostatecznie pokonany w serii bitew pod Kiesią (1577–1578)[5]. W 1584 roku na mocy bulli papieża Sykstusa V, Kieś (Wenden) stała się siedzibą katolickiego biskupstwa inflanckiego, które istniało do 1798 roku. W latach 1614–1625 działało tu kolegium jezuitów[6].
W roku 1598 Kieś została włączona w skład Rzeczypospolitej Obojga Narodów jako stolica województwa wendeńskiego, a pięć lat wcześniej król Zygmunt III Waza wyznaczył biskupowi wendeńskiemu[7] miejsce w Senacie po biskupie kamienieckim. W 1620 Kieś/Wenden zostało zdobyte przez Szwedów. Zamek został odbudowany, ale ponownie zburzony w roku 1703 w czasie Wielkiej Wojny Północnej przez Rosjan i pozostawiony w postaci ruin.
W drugiej połowie XIX wieku budowa drogi bitej Ryga – Psków (1868) i linii kolejowej Ryga – Valka (1889) przyspieszyły rozwój miasta. Ulica Raunas, łącząca dworzec kolejowy ze Starym Miastem, została zaprojektowana jako szeroka, reprezentacyjna arteria z dominującymi budynkami Łotewskiego Domu Ludowego (architekt A. Malvess) i Sądu Obwodowego (architekt P. Mengelis).
Bitwa pod Kiesią w czerwcu 1919 roku stanowiła decydujący moment dla estońskiej i łotewskiej walki o niepodległość.
Zabytki
edytuj
- zamek gotycki – siedziba polskich starostów. Gdy w roku 1777 zamek wraz z otoczeniem otrzymał hrabia Sievers, w oparciu o wschodnią basztę zamku wzniesiona została nowa rezydencja magnacka, tzw. Nowy Zamek. W 1949 zabudowania stajni i wozowni Nowego Zamku stały się siedzibą Muzeum Historycznego.
- kościół gotycki pw. św. Jana z 1284 r., w którym płytą nagrobną upamiętniony jest biskup Andrzej Patrycy Nidecki
- mury obronne – fragmenty
- najstarszy browar na Łotwie „Cēsu alus darītava”, wzniesiony w roku 1878 na bazie starszego, pamiętającego czasy wojen inflanckich
- cerkiew Przemienienia Pańskiego z 1845 r.[8]
Urodzeni w mieście
edytuj- Mārtiņš Cipulis – hokeista
- Imants Sudmalis – radziecki partyzant narodowości łotewskiej, Bohater Związku Radzieckiego[9]
Współpraca
edytujZobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ https://web.archive.org/web/20200922123939/https://www.pmlp.gov.lv/lv/assets/documents/statistika/IRD2016/ISPV_Pasvaldibas_iedzivotaju_skaits_pagasti.pdf
- ↑ Wojciech Kriegseisen, Sejmiki Rzeczypospolitej szlacheckiej w XVII i XVIII wieku, Warszawa 1991, s. 34.
- ↑ Lewandowski, s. 77.
- ↑ Lewandowski, s. 28.
- ↑ Lewandowski, s. 76.
- ↑ Stanisław Załęski, Jezuici w Polsce. t. IV. Dzieje 153 kolegiów i domów jezuitów w Polsce, Kraków 1905, s. 281–282.
- ↑ Lewandowski, s. 78.
- ↑ Преображенская церковь в городе Цесис
- ↑ Судмалис Имант Янович [online], www.warheroes.ru [dostęp 2017-10-05].
Bibliografia
edytuj- „Lettland wie wir es lieben”: Nacionālais APGĀDS, Rīga 2008, ISBN 978-9984-26-372-4.
- Jan Lewandowski, Historia Estonii, Wrocław: Ossolineum, 2002, ISBN 83-04-04528-1, OCLC 830494781.
- Michael Müller [wyd.]: Baltische Länder – Reisehandbuch, Erlangen 2008, ISBN 978-3-89953-380-4.
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia z Kiesi
- Wenden, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 207.