Karaimizm

Karaimizm wyodrębnił się z judaizmu ok. VIII w. na terenie Mezopotamii, a następnie rozszerzył się na tereny Bizancjum, Egiptu i Imperium osmańskiego. Wyznawcy nazywani są karaimami. Pojęcie „karaimizm” pochodzi od hebrajskiego קרא (kar’a) – czytać, recytować. Za głównego kodyfikatora religii karaimskiej uznawany jest Anan, syn Dawida z Basry (urodzony ok. 754–755).

Karaimizm przyjęły oprócz Żydów niektóre ludy tureckie, których potomkowie zamieszkują w Rosji i na Ukrainie. Kultywują oni nieco odmienne, niż karaimi orientalni, obrządki religijne karaimizmu.

W swoim mniemaniu Anan nie był założycielem nowej religii, ale reformatorem i odnowicielem zasad wiary. Istota jego działalności polegała na propagowaniu powrotu do czystej nauki Mojżesza i proroków. Anan wystąpił przeciwko nauczaniu talmudystów. Skupił wokół siebie ludzi niezadowolonych z wprowadzenia porządku talmudycznego. Sedno nauki Anana można streścić w zdaniu: „Szukajcie dokładnie w Biblii i nie polegajcie na własnym zdaniu”.

Karaimizm przejął pewne tendencje od innych grup religijnych:

• od saduceuszy niechęć do tradycji niemającej wyraźnych podstaw w Torze,
• od esseńczyków skłonność do ascetycznego sposobu życia.

Podstawowymi źródłami Karaimizmu są:

• Pięcioksiąg – szczególnie Dekalog, z zasadą i obowiązkiem samodzielnej interpretacji, oraz późniejsza tradycja nietalmudyczna o ile nie jest sprzeczna z Torą i tradycją,
• Mojżesz uznawany jest za głowę Bożych proroków.

Religia zasadza się na dwóch głównych podstawach: dziesięciorgu przykazaniach Bożych oraz dziesięciu artykułach wiary.

Artykuły wiary:

1. wszechmocny Bóg istnieje odwiecznie,
2. jedność i potęga boska nie mogą być przyrównane do żadnej istoty i są niepojętne dla rozumu ludzkiego,
3. wszystko, co istnieje, od aniołów począwszy, a na najniższych istotach skończywszy, zostało stworzone przez Boga,
4. opatrzność Boża czuwa nad każdą istotą,
5. Bóg natchnął duchem proroczym Mojżesza i przez niego zesłał prawo,
6. Pięcioksięgu ani zawartych w nim Dziesięciorga Przykazań nie można zmienić ani uzupełnić,
7. prorocy zawsze byli natchnieni duchem Bożym,
8. Bóg wyznaczył każdemu człowiekowi nagrodę i karę według zasług i przewinień jego,
9. wskrzeszenie zmarłych nastąpi w dniu Sądu Ostatecznego,
10. Bóg wybawi świat poprzez zesłanie Mesjasza.

Modlitwa składa się z trzech części:

1. pochwała Boga,
2. wyrażenie wdzięczności Bogu,
3. prośba o wybaczenie grzechów oraz o dobrodziejstwo na przyszłość.

Podstawą liturgii są psalmy. Spowiedź jest powszechna, ale grzechy nie są wyjawiane przed innymi, także przed duchownymi.

W XIII i XIV w. powstały większe społeczności karaimskie w Haliczu oraz we Lwowie. W okresie rządów wielkiego księcia Witolda (1392–1430) Karaimi zostali osadzeni w obrębie pasa obronnego jako obrona przed Krzyżakami. Obecnie żyją w Izraelu, na Litwie, Ukrainie, Turcji, Egipcie oraz Polsce.

W Polsce funkcjonuje Karaimski Związek Religijny. W Warszawie istnieje jedyny czynny cmentarz karaimski w Polsce.

• Żydowska filozofia średnich wieków. W: Historia filozofii. Pod redakcją G. F. Aleksandrowa, B. E. Bychowskiego, M.B. Mitina, Pawła Judina. Tłum. z rosyjskiego Aleksander Neyman, Roman Korab-Żebryk, Bogdan Kupis. T. I: Filozofia starożytna i średniowieczna. Warszawa: Książka i Wiedza, 1961, s. 518–525. (pol.).
• Karaimi. Materiały z sesji naukowej, red. A. Dubiński, E. Śliwka, Pieniężno 1987
• M. Marczewska-Rytko: Religie niechrześcijańskie w Polsce, Lublin 1997
• I. Koszewska, W. Koszewski, Karaimi polscy: struktura ekologiczno-społeczna mniejszości etnicznej i religijnej, Warszawa 1987 (wydanie drugie: 1991)

• Karaimskie Życie – Tłumaczenia artykułów z czasopisma Karaimskie Życie
• Instrukcje do podstawowej edukacji karaimskich dzieci Prawa Bożego i krótkiej historii karaizmu
•   Karaism (ang.), Routledge Encyclopedia of Philosophy, rep.routledge.com [dostęp 2023-05-12].