Kamienica przy placu Wolności 1 w Bydgoszczy

Budynek stoi we wschodniej pierzei ul. Gdańskiej, na rogu Placu Wolności.

Parcela, na której stoi kamienica, była zabudowana już w II ćwierci XIX wieku. Wznosił się na niej parterowy budynek mieszkalny ustawiony frontem do ul. Gdańskiej oraz budynek gospodarczy ustawiony szczytem do placu Wolności^[2]. W latach 1855–1876 nieruchomość należała do wdowy po nauczycielu Fryderyki Götz, następnie do nauczyciela Carla Wolffa, a w 1895 r. odziedziczył ją syn kapitan Ernst Wolff^[2]. Nowy właściciel sprzedał nieruchomość przy placu Wolności 5, a pozyskane fundusze przeznaczył na budowę nowej, okazałej kamienicy narożnej. Jej projekty wykonał bydgoski budowniczy Józef Święcicki^[3], który nadał jej charakter wielkomiejskiej, komercyjnej kamienicy.

Prace przy wznoszeniu budynku rozpoczęto w październiku 1896 r., zaś w maju 1897 r. dokonano odbioru w stanie surowym. Odbioru końcowego dokonano 28 stycznia 1898 r.^[2] Przy realizacji zatrudnione były lokalne firmy, m.in. mistrz murarski Hermann Lewandowski, mistrz dekarski Juliusz Jakoby, stolarski Menning i inni^[2]. Parter domu przeznaczono na sklepy i restauracje, zaś górne kondygnacje na luksusowe mieszkania. W 1898 roku zainstalowano w domu pierwszą w mieście windę elektryczną, sprowadzoną z Berlina^[3]. Położenie kamienicy w układzie narożnikowym umożliwiło jej symetryczne ukształtowanie, której akcentem i osią symetrii była wieża nakryta baniastym hełmem.

Właścicielem kamienicy do 1916 r. był Ernst Wolff, zaś do 1919 r. wdowa Martha Wolff. W tym czasie w budynku znajdowało się m.in. atelier dworskiego fotografa Carla Brascha, a także lokale gastronomiczne „Kaiser-Cafe” i „Falstaff” oraz sklepy różnych branż^[2]. Mieszkanie w reprezentacyjnej, nowoczesnej kamienicy było nobilitujące, tak więc wśród najemców było wielu znanych handlowców, przemysłowców, urzędników i oficerów, m.in. dyrektorzy Bydgoskiego Towarzystwa Żeglugowego: Friedrich Wilhelm Bumke i Ernst Müller, właściciel parowej cegielni w Fordonie – Heinrich Englemann, pułkownik i komendant 34 Pomorskiego Pułku Fizylierów – Alexander von Kluck i inni^[2].

W 1919 r. właścicielem kamienicy został kupiec Stanisław Czarnecki, a w 1922 r. Bank Handlowy w Warszawie, który w parterze uruchomił swój bydgoski oddział. W latach 1929–1933 właścicielem posesji był Romuald Turasiewicz – wiceprokurator Sądu Okręgowego w Bydgoszczy, a następnie Eugenia Preiss. W 1927 r. w jednym z lokali urządzono sklep samochodowy, a przed budynkiem stację benzynową. Mieścił się tu także sklep firmowy Wedla oraz restauracja „Cristal”^[2].

W 1945 r. po wkroczeniu do miasta wojsk radzieckich, ulokowano w kamienicy miejską siedzibę NKWD. W celu upamiętnienia Polaków zamordowanych tu podczas urzędowania tej instytucji, w 1993 r. na murze kamienicy odsłonięto tablicę pamiątkową.

Po II wojnie światowej kamienica przeszła na własność Administracji Domów Miejskich w Bydgoszczy. W 1972 r. dokonano modernizacji układu przestrzennego, związanego z wydzieleniem mieszkań, budową pionów kuchennych i sanitarnych, likwidacją ogrzewania piecowego. Przy tej okazji usunięto część bogatego wystroju wnętrz, m.in. sztukaterii oraz zdobionych pieców kaflowych^[2]. Wszystkie sześć lokali usługowych na parterze połączono w jedno wnętrze i zaadaptowano na delikatesy, które w 1992 r. zastąpiła pierwsza bydgoska restauracja McDonald’s, funkcjonująca do końca października 2015. Przy tej okazji kamienica została gruntownie odrestaurowana^[2]. W 2014 renowacji poddano fasadę oraz dach budynku (koszt 350 tys. zł, w tym 112 tys. dotacji z budżetu miasta). Od grudnia 2016 do maja 2019 w budynku funkcjonowała restauracja „Śródmieście”^[4], po czym 16 października 2019 uruchomiono w nim restaurację "Manekin"^[5].

Budynek o bogatym detalu architektonicznym zaprojektowano w stylu eklektycznym z przewagą form neobarokowych^[6]. Wzniesiono go na rzucie prostokąta, z wewnętrznym podwórzem – studnią i dwoma skrzydłami: wzdłuż ul. Gdańskiej i pl. Wolności^[6].

Kamienica jest trzypiętrowa, podpiwniczona, z mieszkalnym poddaszem. Elewacje są bogato zdobione pilastrami, motywami kartusza i roślinnymi, balkonami o pełnych i tralkowych balustradach^[6]. Wykusze są zwieńczone szczytami ponad gzymsem budynku. Naroże kamienicy jest zaokrąglone, zwieńczone wieżą nakrytą cebulastym hełmem.

•  
  Zdobiony szczyt
•  
  Wieża
•  
  Wieczorem
•  
  Z księżycem
•  
  Nocą

• Józef Święcicki (budowniczy)
• Ulica Gdańska w Bydgoszczy
• Śródmieście (Bydgoszcz)

• Bręczewska-Kulesza Daria, Derkowska-Kostkowska Bogna, Wysocka A., [i inni]: Ulica Gdańska. Przewodnik historyczny, Bydgoszcz 2003
• Derkowska-Kostkowska Bogna: Dzieje kamienicy przy placu Wolności 1 w Bydgoszczy. [w.] Materiały do dziejów kultury i sztuki Bydgoszczy i regionu. zeszyt 14. Pracownia Dokumentacji i Popularyzacji Zabytków Wojewódzkiego Ośrodka Kultury w Bydgoszczy. Bydgoszcz 2009. ISSN 1427-5465
• Parucka Krystyna. Zabytki Bydgoszczy – minikatalog. „Tifen” Krystyna Parucka. Bydgoszcz 2008. ISBN 978-83-927191-0-6

• Opis kamienicy na portalu Józefa Święcickiego. swiecicki.bydgoszcz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-04-08)].
• Galeria zdjęć historycznych
• Kamienica z piękną historią. Czas na kolejny jej rozdział