Jurij Stelmaszczuk

Jurij Stelmaszczuk
Юрій Стельмащук
Rudyj
	chorąży
Data i miejsce urodzenia	1920 ; Korszów
Data i miejsce śmierci	5 listopada 1945 ; Kijów
	Przebieg służby
Formacja	Ukraińska Powstańcza Armia
Jednostki	UPA-Turiw
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa rzeź wołyńska;

Jurij Stelmaszczuk ps. Rudyj (ur. 15 października 1920 w Korszowie^[1], zm. 5 listopada 1945 w Kijowie) – ukraiński działacz wojskowy, dowódca Okręgu Wojskowego UPA „Turiw”, w 1943 roku kierował mordami na ludności polskiej^[2].

Życiorys

Żołnierz UPA

Był organizatorem i dowódcą oddziałów UPA na Wołyniu (zahon (pułk) „Ozero”), a następnie dowódcą Okręgu Wojskowego „Turiw”.

Zachorowawszy na tyfus, nieprzytomny, podczas transportu na saniach, został aresztowany 26 stycznia 1945 przez NKWD. Rozpoczął współpracę z NKWD, złożył obszerne zeznania dotyczące m.in. mordów na ludności polskiej^[3]. Jego zeznania umożliwiły NKWD przygotowanie i wykonanie operacji zakończonej zabiciem dowódcy UPA-"Piwnicz" Dmytra Klaczkiwskiego ps. Kłym Sawur^[4]. Trzy dni po śmierci Klaczkiwskiego, 15 lutego 1945 Jurij Stelmaszczuk napisał w więzieniu rozkaz-odezwę, wzywającą do ujawnienia się oddziałów UPA wobec NKWD^[5].

W śledztwie Stelmaszczuk składał obszerne zeznania, identyfikował zabitych (w tym ciało Klaczkiwskiego) i aresztowanych, występował publicznie na mityngach. Jeszcze przez kilka miesięcy był w ten sposób wykorzystywany przez NKWD^[6].

6 sierpnia 1945 skazany na karę śmierci. Rozstrzelany 5 listopada 1945 w więzieniu łukianowskim.

Rodzina

Jego ojcem był Oleksandr Pietrowicz, a matką Pelagia Oleksandriwna Stelmaszczuk. Miał również dwie siostry (urodzoną 12 sierpnia 1918 roku Hannę, która od 1939 roku była przewodniczącą sekcji kobiecej OUN na Wołyniu i zginęła 22 maja 1941 roku podczas walk z NKWD we wsi Wyszków ; oraz urodzoną 1 listopada 1922 Ninę) i młodszego brata Lwa, urodzonego 9 lipca 1924. Jurija ochrzczono 22 października, a jego rodzicami chrzestnymi zostali Trokhym Mychajłowycz Tandryk oraz Akilina Demjaniwna Martyniuk. W maju 1941 r. rodzinę Stelmaszczuków (z wyjątkiem Jurija, który w tym czasie przebywał w Niemczech) wywieziono do obwodu omskiego w Rosji^[1].

Zobacz też

Przypisy

↑ ^a ^b Patreon: Штрих до історії родини Стельмащуків
↑ Piotr Zając, Prześladowania ludności narodowości polskiej na terenie Wołynia w latach 1939–1945 – ocena karnoprawna zdarzeń w oparciu o ustalenia śledztwa OKŚZpNP w Lublinie, w: Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 2: Ludobójstwo, red. Radosław Ignatiew, Antoni Kura, Warszawa 2008
↑ Piotr Zając, Prześladowania..., op. cit.
↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, ISBN 83-88490-58-3 (ISP PAN,) ISBN 83-7399-163-8 (Rytm) s.495-497
↑

Do wszystkich dowódców, politycznych wychowawców i szeregowych zjednoczonej grupy UPA Zawichost: Zimą 1944-45 przeciwko oddziałom, które były mi podporządkowane i działały pod moimi rozkazami, sowieckie wojska i rządowe organy podjęły takie środki, że dalsza walka w UPA prowadzi tylko do wyniszczenia dowódców i szeregowych UPA bez najmniejszej nadziei na zwycięstwo teraz i w przyszłości.(…) Kłym Sawur, były dowódca UPA, zabity w chwili, gdy jego gospodarze – niemieccy faszyści na czele z ludojadem Hitlerem uciekają z Berlina, a Czerwona Armia prowadzi bój na terenie Niemiec. Nadszedł czas, by wyjść z lasów i schronów, wyjść z podziemnej ciemności na światło – do prawdziwego życia. (…) Polecam:
1. Dowódcom i szeregowym, którzy działają nielegalnie – zaprzestać dalszej walki przeciwko narodowi ukraińskiemu.
2. Dowódcom brygad, oddziałów, pododdziałów, plutonów i drużyn natychmiast – wydać rozkazy, by każda jednostka w komplecie pod bronią stawiła się w najbliższym ośrodku rejonowym, gdzie będą przyjęci przez przedstawicieli miejscowej władzy. Dowódców, którzy nie wykonają tego polecenia – likwidować, a szeregowym [polecam] ujawnić się w najbliższym rejonie z bronią w ręku.
3. Dowódców i szeregowych, którzy nie zgłoszą się dobrowolnie do organów sowieckiej władzy do 15 marca 1945 r., będę osobiście ścigał z bronią jako zdrajców narodu ukraińskiego.

Źródło: Derżawnyj Archiw Lwiwskiej Obłasti (DALO- Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego we Lwowie) f.3 d. 228, k. 151-155 za: Elżbieta Kotarska, Lwowski aktyw epistolarny 1944-1945 w : Europa Nie Prowincjonalna Warszawa-Londyn 1999 Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza Rytm, Polonia Aid Foundation Trust, ISBN 83-86759-92-5, s. 1273. W maszynopisie rosyjskiego tłumaczenia rozkazu Stelmaszczuka wykreślono słowa "będę osobiście ścigał z bronią". W to miejsce dopisano atramentem: "będę prosił sowiecką władzę, by dała mi możliwość ścigania." Tamże
↑ Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, ISBN 83-88490-58-3 (ISP PAN,) ISBN 83-7399-163-8 (Rytm), s.499.

[:0-1] Patreon: Штрих до історії родини Стельмащуків

[2] Piotr Zając, Prześladowania ludności narodowości polskiej na terenie Wołynia w latach 1939–1945 – ocena karnoprawna zdarzeń w oparciu o ustalenia śledztwa OKŚZpNP w Lublinie, w: Zbrodnie przeszłości. Opracowania i materiały prokuratorów IPN, t. 2: Ludobójstwo, red. Radosław Ignatiew, Antoni Kura, Warszawa 2008

[3] Piotr Zając, Prześladowania..., op. cit.

[4] Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, ISBN 83-88490-58-3 (ISP PAN,) ISBN 83-7399-163-8 (Rytm) s.495-497

[5] 

Do wszystkich dowódców, politycznych wychowawców i szeregowych zjednoczonej grupy UPA Zawichost: Zimą 1944-45 przeciwko oddziałom, które były mi podporządkowane i działały pod moimi rozkazami, sowieckie wojska i rządowe organy podjęły takie środki, że dalsza walka w UPA prowadzi tylko do wyniszczenia dowódców i szeregowych UPA bez najmniejszej nadziei na zwycięstwo teraz i w przyszłości.(…) Kłym Sawur, były dowódca UPA, zabity w chwili, gdy jego gospodarze – niemieccy faszyści na czele z ludojadem Hitlerem uciekają z Berlina, a Czerwona Armia prowadzi bój na terenie Niemiec. Nadszedł czas, by wyjść z lasów i schronów, wyjść z podziemnej ciemności na światło – do prawdziwego życia. (…) Polecam:
1. Dowódcom i szeregowym, którzy działają nielegalnie – zaprzestać dalszej walki przeciwko narodowi ukraińskiemu.
2. Dowódcom brygad, oddziałów, pododdziałów, plutonów i drużyn natychmiast – wydać rozkazy, by każda jednostka w komplecie pod bronią stawiła się w najbliższym ośrodku rejonowym, gdzie będą przyjęci przez przedstawicieli miejscowej władzy. Dowódców, którzy nie wykonają tego polecenia – likwidować, a szeregowym [polecam] ujawnić się w najbliższym rejonie z bronią w ręku.
3. Dowódców i szeregowych, którzy nie zgłoszą się dobrowolnie do organów sowieckiej władzy do 15 marca 1945 r., będę osobiście ścigał z bronią jako zdrajców narodu ukraińskiego.

Źródło: Derżawnyj Archiw Lwiwskiej Obłasti (DALO- Państwowe Archiwum Obwodu Lwowskiego we Lwowie) f.3 d. 228, k. 151-155 za: Elżbieta Kotarska, Lwowski aktyw epistolarny 1944-1945 w : Europa Nie Prowincjonalna Warszawa-Londyn 1999 Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza Rytm, Polonia Aid Foundation Trust, ISBN 83-86759-92-5, s. 1273. W maszynopisie rosyjskiego tłumaczenia rozkazu Stelmaszczuka wykreślono słowa "będę osobiście ścigał z bronią". W to miejsce dopisano atramentem: "będę prosił sowiecką władzę, by dała mi możliwość ścigania." Tamże

[6] Grzegorz Motyka, Ukraińska partyzantka 1942-1960, Warszawa 2006, ISBN 83-88490-58-3 (ISP PAN,) ISBN 83-7399-163-8 (Rytm), s.499.

[1]

chorąży
Data i miejsce urodzenia	1920 Korszów
Data i miejsce śmierci	5 listopada 1945 Kijów
Przebieg służby
Formacja	Ukraińska Powstańcza Armia
Jednostki	UPA-Turiw
Główne wojny i bitwy	II wojna światowa rzeź wołyńska