Jaz Szczytniki
Jaz Szczytniki (Jaz Szczytnicki, Jaz Zwierzyniecki) – jaz z zamknięciem powłokowym, położony we Wrocławiu, wybudowany w ramach Stopnia Wodnego Szczytniki. Jaz piętrzy wody odnogi rzeki Odry – w 0,1 km Starej Odry. Pierwszy jaz został wybudowany w tym rejonie w 1555 roku, a następnie został przebudowany w 1793 roku. Jaz współczesny został wybudowany podczas realizacji inwestycji z zakresu hydrotechniki prowadzonej we Wrocławiu, polegającej na przebudowie drogi wodnej na Odrze prowadzącej do i przez miasto, ale z pominięciem centrum miasta, tj. Śródmiejskiego Węzła Wodnego. Inwestycja ta była przeprowadzona w latach 1892–1897 i polegała na budowie nowego szlaku żeglugowego, głównie pod kątem możliwości przewozu drogą wodną materiałów masowych[1][2][3], w szczególności węgla z Górnego Śląska. W tym celu, częściowo istniejącym wcześniej korytem, służącym do odprowadzenia wód wezbraniowych i powodziowych[a], a częściowo nowym Kanałem Miejskim przeprowadzono nową drogę wodną, tzw. Drogę Wielkiej Żeglugi, Wrocławski Szlak Miejski[1][4][5].
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Droga wodna | |
| Lokalizacja |
na 0,1 km |
| Stopień wodny | |
| Budowa | |
| Lata budowy |
1555 (1793, 1897, 2002) |
| Dane techniczne | |
| Rodzaj |
powłokowy |
| Długość |
45 m |
| Różnica poziomów |
2,05 m |
| Liczba przęseł |
1 |
| Światło przęsła |
45 |
Położenie na mapie Wrocławia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
 51°06′18″N 17°04′03″E/51,105000 17,067500
| |
Funkcje
edytujJaz reguluje stany wody[3]:
- stan wody górnej dla Śluzy Szczytniki[b] oraz Śluzy Piaskowej[c],
- stan wody dolnej dla Śluzy Opatowice[d]
Na rzece:
- powyżej położony jest Jaz Opatowice, wchodzący w skład poprzedniego stopnia wodnego – Stopień Wodny Opatowice
- poniżej położony jest Jaz Psie Pole, wchodzący w skład następnego stopnia wodnego – Stopień Wodny Psie Pole
- na Odrze Śródmiejskiej zlokalizowane są jazy współpracujące z Jazem Szczytniki w kształtowaniu poziomów wody na tym odcinku Odry – Jaz św. Macieja i Jaz św. Klary oraz następne Jazy Mieszczańskie: Jaz Elektrowni Wodnej Wrocław II, tzw. Północny i Jaz Elektrowni Wodnej Wrocław I, tzw. Południowy.
Jaz przegradza koryto:
- na lewym brzegu tego koryta znajduje się teren osiedla Dąbie – przy jazie wykonano obwałowania stanowiące Groblę Szczytnicko–Bartoszowicką, za którą znajduje się teren Ogrodu Zoologicznego[e],
- prawy brzeg stanowi Wyspa Szczytnicka, powstała w wyniku wykonania Przekopu Szczytnickiego, dla potrzeb żeglugi i budowy Śluzy Szczytniki[f].
Stara Odra:
- poniżej jazu łączy się z Przekopem Szczytnickim; tu też funkcjonuje Przystań Zwierzyniecka, a nieco dalej przerzucony jest Most Zwierzyniecki,
- powyżej jazu oddziela się od głównego koryta Odry prowadzącego wody w kierunku Śródmiejskiego Węzła Wodnego.
Historia i charakterystyka
edytujJaz został zniszczony podczas powodzi w lipcu 1997 roku. Następnie został odbudowany i równocześnie zmodernizowany. Koniec robót nastąpił w 2002 roku[6]. Korona jazu ma 45 metrów szerokości. Jaz ma jedno przęsło. Na niej znajduje się powłoka, którą napełniając wodą, można regulować piętrzenie na jazie. Ponur stanowi płyta grubości 1 metra. Podczas modernizacji wybudowano przepławkę dla ryb[6]. Spad wynosi 2,05 m[4].
Zobacz też
edytujUwagi
edytuj- ↑ Poprzez przekopy wykonane w XVI wieku.
- ↑ Która podobnie jak Jaz Szczytniki, wchodzi w skład Stopnia Wodnego Szczytniki.
- ↑ Wchodzącej w skład Piaskowego Stopnia Wodnego, Śródmiejskiego Węzła Górnego, obecnie ze względu na wysoki poziom piętrzenia na Stopniu Mieszczańskim, Śluza Piaskowa praktycznie pełni rolę kanału wodnego, żeglugowego, a Jaz Szczytniki reguluje stan wody górnej Śluzy Mieszczańskiej.
- ↑ Która wchodzi w skład Stopnia Wodnego Opatowice, śluza ta położona jest na Kanale Opatowickim.
- ↑ Obszar tzw. Wielkiej Wyspy; położony na wschód od jazu.
- ↑ Położona na zachód od jazu.
Przypisy
edytuj- ↑ a b wrosystem.um.wroc.pl: Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, Wrocław 2007, Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego (dostęp 2009-12-19).
- ↑ www.wroclaw.pl – Budowle hydrotechniczne Wrocławskiego Węzła Wodnego (dostęp 2009-12-19).
- ↑ a b Jaz Szczytnicki na stronie Wratislaviae Amici (dostęp 2009-12-19).
- ↑ a b Zespół autorski: dr inż. kpt. ż.s. Jacek Trojanowski – kierownik pracy, dr kpt. ż.s. Krzysztof Wos, dr inż. Anna Galor, dr inż. Bogusz Wiśnicki, mgr inż. Marcin Breitsprecher, Analiza potrzeb inwestycyjnych w zakresie żeglugi śródlądowej na rzece Odrze w latach 2007–2013. bip.transport.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]., AKADEMIA MORSKA W SZCZECINIE, INSTYTUT INŻYNIERII TRANSPORTU, Zakład Żeglugi Śródlądowej i Gospodarki Wodnej, SZCZECIN 2006 (dostęp 2009-12-19).
- ↑ Wrocławski Węzeł Wodny – Historia. 2wrzdh.ins.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2005-04-07)]. (dostęp 2009-12-19).
- ↑ a b Program Odra – Inwestycje oddane 2008. programodra.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-11)]. (dostęp 2009-12-18).
Linki zewnętrzne
edytuj- Jaz Szczytniki w Wikimapii (dostęp 2009-12-18)
- Jaz Szczytniki na stronie Wratislaviae Amici (dostęp 2009-12-18)
- „PODRÓŻE PO MNIEJ ZNANYM WROCŁAWIU” – cz. I Grobla Szczytnicko – Bartoszowicka, Wratislaviae Amici, 2005-01-23 (dostęp 2009-12-18)
- Hydroprojekt Wrocław Sp. z o.o. – galeria Jaz Szczytniki. profesjonalnie.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (dostęp 2009-12-18)