Jaskier ostry

Jaskier ostry
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	jaskropodobne
Rząd	jaskrowce
Rodzina	jaskrowate
Rodzaj	jaskier
Gatunek	jaskier ostry
	Nazwa systematyczna
	Ranunculus acris ; Sp.Pl.2 1753 L.
Synonimy
	Ranunculus acer L.;
	Ranunculus acer L.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jaskier ostry^[3], pryszczeniec^[3] (Ranunculus acris L.) – rośliny z rodziny jaskrowatych (Ranunculaceae). Gatunek wybitnie kosmopolityczny, zasiedlający Europę, Afrykę Płn. i Azję, spotykany również w Ameryce Północnej (na Grenlandii i Alasce)^[4]. W Polsce gatunek bardzo pospolity na całym obszarze^[5].

Morfologia

Kwiat

Liść odziomkowy

Liść łodygowy

Pokrój: Roślina wieloletnia o wysokości 30–90 cm. Wczesną wiosną tworzy rozetę liści odziomkowych, a następnie rozgałęzioną łodygę kwiatonośną, gołą lub owłosioną. Gatunek nie wytwarzający rozłogów jak inne gatunki należące do rodzaju.
Łodyga: Wzniesiona, rozgałęziona i owłosiona przylegającymi, miękkimi włoskami.
Liście: Odziomkowe na długich ogonkach, pocięte na długie, ząbkowane łatki. Liście łodygowe o mniejszej ilości łatek i mniejsze.
Kwiaty: Żółte, promieniste. Żółtawozielony kielich złożony z 5 działek, korona z 5 błyszczących płatków, liczne pręciki i słupki ułożone w linii spiralnej.
Część podziemna: Kłącze, z którego wyrastają grube korzenie.
Owoce: Niepękające mieszki z krótkim dzióbkiem, zawierające pojedyncze nasiona.

Biologia i ekologia

Bylina, hemikryptofit. Kwiaty przedsłupne. Pręciki dojrzewają stopniowo, poczynając od zewnętrznych. Gdy zaczną dojrzewać pręciki wewnętrzne, ich nitki wydłużają się i wyginają do środka, tak, że ich pyłek wysypuje się na znamiona słupków. Dzięki takim mechanizmom roślina zabezpiecza się z początku przed samozapyleniem, preferując zapylenie krzyżowe, gdyby jednak do niego nie doszło, wówczas zapewnia sobie możliwość samozapylenia. Kwitnie w maju, sporadycznie do lipca. Siedlisko: łąki i lasy, zarośla. Na wielu łąkach, zwłaszcza podmokłych występuje tak masowo, że w okresie kwitnienia nadaje łące żółty kolor. Roślina trująca; jak wszystkie jaskry zawiera ranunkulinę i jest trujący. Bydło nie zjada go. W sianie (wysuszony) traci własności trujące^[6].

Zastosowanie

Ranunculus acris cv. 'Multiplex'

Roślina lecznicza: Wywar z liści był w ludowej medycynie używany przeciw wypryskom skórnym.
Roślina ozdobna. Odmiana R. acris 'Multiplex' opisana po raz pierwszy w zielniku z 1480 r. W przeciwieństwie do gatunku dorasta tylko do ok. 60 cm. Tworzy kuliste pełne kwiaty, pozbawione pręcików i słupka, które przekształciły się w płatki korony, dlatego nie zawiązuje nasion. Również kultywar `Flore Plena` ma pełne, złotożółte kwiaty^[7]. Rozmnażanie tylko wegetatywne przez podział starszych kęp. Kwiaty cięte trwałe dzięki kolejno rozwijającym się pąkom na rozgałęzieniach bocznych.

Zmienność

Tworzy mieszańce z jaskrem kosmatym i j. rozłogowym^[5].

Ze względu na duży areał występowania gatunek bardzo zmienny. W literaturze botanicznej odnotowano ok. 15 podgatunków i odmian botanicznych. W Polsce występują:
- Ranunculus acris subsp. acris. Gatunek charakterystyczny dla Cl. Molinio-Arrhenatheretea^[8]
- Ranunculus acris subsp. friesianus (Jordan) Rouy et Fouc.
- Ranunculus acris subsp. strigulosus Schur = R. steveni Andrz. Gatunek charakterystyczny dla O. Arrhenatheretalia^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).
↑ ^a ^b Janina Szaferowa: Poznaj 100 roślin. Klucz do oznaczania stu gatunków roślin kwiatowych dzikich i hodowlanych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970, s. 31.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-25].
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ F. Činčura, V. Feráková, J. Májovský, L. Šomšak, J. Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990, s. 90. ISBN 83-09-01473-2.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-07] (ang.).

[Szaf70-3] Janina Szaferowa: Poznaj 100 roślin. Klucz do oznaczania stu gatunków roślin kwiatowych dzikich i hodowlanych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970, s. 31.

[4] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-25].

[klucz-5] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[prse90-6] F. Činčura, V. Feráková, J. Májovský, L. Šomšak, J. Záborský: Pospolite rośliny środkowej Europy. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1990, s. 90. ISBN 83-09-01473-2.

[E-7] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[A-8] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[3]