Język gebe

Język gebe (gebi)^[1] (Timtum Geb)^[2] – język austronezyjski używany w prowincjach Moluki Północne i Papua Zachodnia we wschodniej Indonezji^[1][2]. Według danych z 2000 r. posługiwało się nim wówczas 2650 osób^[1]. Według nowszych szacunków (2019) jedynie ok. 1300 osób używa tego języka na co dzień, a łącznie 2 tys. osób ma jakąkolwiek jego znajomość^[3].

Jego użytkownicy zamieszkują wyspy Gebe, archipelag położony między Halmaherą a Waigeo (Raja Ampat)^[4]. Poza główną wyspą Gebe obszar tego języka obejmuje mniejszą wyspę Yoi^[a]. Według doniesień istnieją minimalne różnice między odmianą z miejscowości Umera a odmianą wsi Sanafi, Kecepi i Yoi’umiyal^[5][6]. Dodatkowo gebe jest używany w niektórych wsiach na wyspach Gag i Waigeo^[7].

Choć wyspy Gebe należą do Moluków, to pod względem historycznym ludność Gebe łączą pewne związki z wyspami Raja Ampat^[4]. Do końca XIX w. wyspy Raja Ampat i Gebe znajdowały się pod kontrolą Sułtanatu Tidore^[8]. Według lokalnej tradycji nazwa „gebe” wywodzi się od formy zaimka pytajnego „gdzie” w języku tidore, co ma nawiązywać do niewielkich rozmiarów wyspy i trudności w jej odnalezieniu^[2]. Określenie „minyaifuin” odnosi się do dialektu gebe z wyspy Gag^[4].

Jego klasyfikacja nie została dobrze ustalona; postuluje się powiązania z austronezyjskimi językami Halmahery lub językami archipelagu Raja Ampat^[4][5]. Według serwisu Glottolog (4.2) należy do grupy południowohalmaherskiej^[9], natomiast baza Ethnologue (wyd. 18) zalicza go do grupy języków Raja Ampat^[1]. A.C. van der Leeden (1983, 1993) sugeruje, że jest to historyczna pochodna języka patani z Halmahery^[7][10]. Analiza danych słownikowych wykazała podobieństwo leksykalne między gebe i patani na poziomie 44%^[1].

Potencjalnie zagrożony wymarciem, gdyż pod wpływem edukacji wzrasta rola języka indonezyjskiego; przyczynia się do tego rozwój działalności wydobywczej w regionie^[11]. Zanikowi lokalnego języka sprzyjają też takie czynniki, jak zwiększona mobilność, obecność ludności napływowej i zawieranie małżeństw mieszanych. Funkcję regionalnej lingua franca pełni malajski wyspy Ternate (malajski Moluków Północnych), który przejmuje rolę podstawowego środka komunikacji^[12].

W 2019 i 2023 odnotowano, że stopień użycia rodzimego języka różni się w zależności od grupy wiekowej i miejscowości. Doszło do redukcji przekazu międzypokoleniowego. W wielu domenach (w administracji, handlu, edukacji i sferze religijnej) dominują indonezyjski i lokalny malajski, przy czym gebe jest częściowo wykorzystywany w sferze tradycyjnej (ceremonialnej) oraz w kontaktach rodzinnych i wewnątrzgrupowych^[12]. O ile w miejscowościach zlokalizowanych w pobliżu portu gebe jest słabo znany młodszym grupom wiekowym, to w trudniej dostępnych wsiach (Umiyal, Umera) rodzimy język pozostaje w stosunkowo intensywnym użyciu i charakteryzuje się wyższym poziomem żywotności^[13]. Sporządzono skrótowy opis jego gramatyki (2019)^[14] .