Islam III Girej
Islam III Girej, w literaturze także Islam Gerej III (krymskotat. III İslâm Geray) (1604 – 10 lipca 1654[1]) – władca Chanatu Krymskiego w latach 1644–1654, syn chana Selameta I Gireja[2].
 Islam III Girej – portret | |
| |
| chan krymski | |
| Okres |
od 1644 |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data urodzenia | |
| Data śmierci | |
| Miejsce spoczynku | |
| Ojciec | |
| Rodzeństwo | |
Życiorys
edytuj
W 1644 sułtan turecki Ibrahim Osmanli wyznaczył go chanem krymskim w miejsce jego młodszego brata Mehmeda IV.
W latach 40. XVII wieku Władysław IV wraz z najbliższymi współpracownikami (kanclerz Jerzy Ossoliński, hetman Stanisław Koniecpolski) planował wojnę Rzeczypospolitej przeciw Chanatowi Krymskiemu, której celem miała być jego likwidacja. W planowanej wojnie istotną rolę mieli odegrać Kozacy zaporoscy i Carstwo Rosyjskie, z którym Rzeczpospolita zawarła skierowany przeciw Chanatowi układ sojuszniczy. Fiasko planów wojennych króla w wyniku sprzeciwu sejmu 1646 roku było jedną z przyczyn wybuchu powstania kozackiego przeciw Rzeczypospolitej.
Ujawnienie przez Bohdana Chmielnickiego Islamowi III Girejowi posiadanych dokumentów przygotowań do wojny było motywem poparcia przez chana powstania Chmielnickiego. Było to trwające w latach 1648–1654 przymierze Chanatu z dotychczasowym śmiertelnym wrogiem – Kozaczyzną Zaporoską, skierowane przeciw Rzeczypospolitej. Wojska tatarskie pod wodzą Islama III wspierały Kozaków, biorąc udział w oblężeniu Zbaraża, bitwie pod Zborowem (1649), bitwie pod Beresteczkiem (1651)[2]. Islam III był w 1649 mediatorem przy zawarciu ugody zborowskiej pomiędzy Kozaczyzną a Rzecząpospolitą. Korzystnym rozstrzygnięciem dla Chanatu zakończyło się także zablokowanie wojsk polskich pod Żwańcem w grudniu 1653. W 1654 po zawarciu w styczniu ugody w Perejasławiu i podporządkowaniu w jej konsekwencji Hetmanatu carowi Rosji, Islam III Girej zgodził się w kwietniu zawrzeć w Bachczysaraju ze strażnikiem wielkim koronnym Mariuszem Stanisławem Jaskólskim porozumienie i zmienić front, sprzymierzając Chanat z Rzecząpospolitą przeciw Kozaczyźnie i Moskwie[2]. W tym samym roku zmarł nagle (po 17 czerwca 1654), według tradycji otruty przez pochodzącą z Ukrainy nałożnicę.
Został pochowany na Cmentarzu Chanów w Bachczysaraju. Jego grób nie zachował się.
Przypisy
edytuj- ↑ Mykhailo Hrushevsʹkyi, History of Ukraine-Rus’. The Cossack Age, 1626–1650, Canadian Institute of Ukrainian Studies Press, 2002, s. 322.
- ↑ a b c Encyklopedia PWN ↓, Islam III Girej.
Bibliografia
edytuj- Leszek Podhorodecki, Chanat Krymski i jego stosunki z Polską w XV-XVIII w., Warszawa: Książka i Wiedza, 1987, ISBN 83-05-11618-2, OCLC 834841480.
- Hadży Mehmed Senai z Krymu, Historia Chana Islam Gereja III, przeł. Zygmunt Abrahamowicz, oprac. Olgierd Górka i Zbigniew Wójcik, PWN, Warszawa 1971.
- Islam III Girej, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2020-06-07].