Iron Man (film)

Geniusz, miliarder i playboy, Tony Stark, który odziedziczył po ojcu firmę zbrojeniową Stark Industries, znajduje się razem z przyjacielem, pułkownikiem Jamesem Rhodesem, w bazie wojskowej w Afganistanie, gdzie prezentuje swój najnowszy pocisk – „Jerycho”. Konwój, którym przewożony jest Stark, wpada w zasadzkę. Tony zostaje ciężko ranny, schwytany i uwięziony w jaskini przez grupę terrorystyczną Dziesięć Pierścieni. Współwięzień, Ho Yinsen, wszczepia mu w klatkę piersiową elektromagnes, aby ten blokował odłamkom granatu dostęp do serca. Lider Dziesięciu Pierścieni, Raza, oferuje Starkowi wolność w zamian za budowę pocisku „Jerycho”^[4][5] .

Stark i Yinsen, którzy zdają sobie sprawę, że Raza nie dotrzyma umowy, potajemnie budują miniaturową wersję źródła energii zwanego reaktorem łukowym do zasilania elektromagnesu Starka i zbroję do pomocy w ucieczce. Kiedy zbroja jest bliska ukończenia, członkowie Dziesięciu Pierścieni odkrywają zamiary Starka i atakują warsztat. Yinsen poświęca życie, aby dać Starkowi czas na założenie zbroi. Opancerzony Stark wydostaje się z jaskini, podpala broń należącą do Dziesięciu Pierścieni i odlatuje. Awaryjnie ląduje na pustyni, gdzie zostaje odnaleziony przez Rhodesa, i wraca do domu. Na konferencji prasowej informuje, że Stark Industries nie będzie już zajmować się produkcją broni. Przyjaciel jego ojca i dyrektor przedsiębiorstwa, Obadiah Stane, ostrzega Starka, że ta decyzja może zniszczyć firmę. W domu Stark buduje ulepszone wersje zbroi i reaktora, nie zdradzając szczegółów Stane’owi^[4][5] .

Podczas imprezy charytatywnej Stark Industries reporterka Christine Everhart informuje Starka, że jego broń, w tym „Jerycho”, została dostarczona Dziesięciu Pierścieniom. Stark dowiaduje się także, iż Stane stara się przejąć firmę. Stark leci w zbroi do Afganistanu i ratuje wioskę Yinsena, Gulmirę, ale w drodze powrotnej zostaje przechwycony przez dwa amerykańskie myśliwce; wyjawia wówczas Rhodesowi swoją tożsamość, prosząc, aby przerwano atak. W tym czasie grupa Dziesięć Pierścieni odnajduje szczątki pierwszej zbroi Starka na pustyni i spotyka się ze Stane’em. Ten ogłusza i zabija Razę i jego ludzi, po czym przejmuje zbroję. Virginia „Pepper” Potts na prośbę Starka włamuje się do systemu komputerowego firmy i odkrywa, że Stane zaopatruje terrorystów w broń i zatrudnił Dziesięć Pierścieni do zabicia Starka. Następnie spotyka się z agentem Philem Coulsonem z T.A.R.C.Z.Y. i informuje go o działaniach Stane’a^[4][5] .

Stane nie potrafi zbudować reaktora łukowego. Wkrada się więc do domu Starka i wyjmuje reaktor z jego piersi. Stark ratuje swoje życie, używając starego reaktora, zachowanego na pamiątkę. Potts i agenci T.A.R.C.Z.Y. próbują aresztować Stane’a, ale ten atakuje ich w zbroi. Stark walczy ze Stane’em i tłumaczy Potts, jak przeciążyć duży reaktor łukowy zasilający firmę. Przeciążenie wywołuje potężną falę elektromagnetyczną. Stark wrzuca Stane’a do reaktora, powodując eksplozję, w wyniku której Stane ginie. Następnego dnia Stark podczas konferencji prasowej ujawnia, że to on jest superbohaterem, którego media nazwały „Iron Manem”^[4][5] .

W scenie po napisach Nick Fury, dyrektor T.A.R.C.Z.Y., odwiedza Starka w domu i mówi mu, że Iron Man nie jest jedynym superbohaterem na świecie i że chce omówić z nim „Inicjatywę Avengers”^[4][5] .

• Robert Downey Jr. jako Tony Stark / Iron Man, geniusz, biznesmen, filantrop i playboy, który skonstruował dla siebie serię bojowych pancerzy wspomaganych. Odziedziczył po ojcu majątek i firmę specjalizującą się w przemyśle zbrojeniowym o nazwie Stark Industries^[6].
• Gwyneth Paltrow jako Virginia „Pepper” Potts, osobista asystentka Starka^[7].
• Terrence Howard jako James „Rhodey” Rhodes, oficer sił powietrznych armii Stanów Zjednoczonych, przyjaciel Starka. Jest łącznikiem między Stark Industries a Wojskowym Departamentem ds. Zbrojeń^[8].
• Jeff Bridges jako Obadiah Stane, menadżer Stark Industries, wcześniej był współpracownikiem Howarda Starka, a po jego śmierci prezesem Stark Industries, do czasu pełnoletniości Tony’ego^[9][10].
• Shaun Toub(inne języki) jako Ho Yinsen, lekarz i naukowiec pochodzącym ze wsi Gulmira, położonej w środkowo-wschodnim Afganistanie^[11][10].

W filmie ponadto wystąpili: Paul Bettany jako J.A.R.V.I.S., komputerowa sztuczna inteligencja stworzona przez Starka, która zarządza jego posiadłością i zbrojami^[12]; Jon Favreau jako Harold „Happy” Hogan, osobisty ochroniarz i szofer Starka^[13]; Clark Gregg jako Phil Coulson, agent T.A.R.C.Z.Y.; Leslie Bibb jako Christine Everhat, reporterka Vanity Fair; Faran Tahir(inne języki) jako Raza Hamidmi Al-Wazar, członek grupy terrorystycznej Dziesięć Pierścieni; Bill Smitrovich jako William Gabriel, generał sił powietrznych armii Stanów Zjednoczonych stacjonujący w Afganistanie; Sayed Badreya(inne języki) jako Abu Bakaar, członek Dziesięciu Pierścieni pracujący dla Razy^[10]; Peter Billingsley(inne języki) jako William Ginter Riva, naukowiec pracujący w Stark Industries^[14] oraz Gerard Sanders(inne języki), który pojawia się na fotografii jako ojciec Tony’ego, Howard Stark^[15].

W rolach cameo pojawili się: twórca komiksów Marvela, Stan Lee jako Hugh Hefner^[16]; gitarzysta Rage Against the Machine, Tom Morello jako jeden z terrorystów^[17]; Jim Cramer(inne języki) zagrał samego siebie^[18], a w scenie po napisach Samuel L. Jackson pojawił się jako Nick Fury, dyrektor T.A.R.C.Z.Y.^[19]

W 1990 roku Universal Studios zakupiło prawa filmowe do postaci Iron Mana. Studio zatrudniło Stuarta Gordona do wyreżyserowania niskobudżetowego filmu na podstawie scenariusza Edwarda Neumeiera(inne języki). W 1996 roku 20th Century Fox odkupiło prawa do ekranizacji. W tym czasie Tom Cruise^[20] i Nicolas Cage byli rozważani do zagrania tytułowej roli^[21]. Jeff Vintar(inne języki) i Stan Lee rozpoczęli prace nad scenariuszem, a w 1999 roku Jeffrey Caine został zatrudniony do jego poprawienia^[20]. Później stanowisko reżysera i scenarzysty zaproponowano Quentinowi Tarantino^[21]. W 1999 roku Fox odsprzedał New Line Cinema prawa do ekranizacji z powodu zbyt dużej ilości projektów filmowych na podstawie superbohaterów z komiksów Marvela. Od 2000 roku nad scenariuszem pracowali między innymi: Ted Elliott(inne języki) i Terry Rossio(inne języki); Tim McCanlies(inne języki); Alfred Gough(inne języki), Miles Millar(inne języki) i David Hayter^[20]; David S. Goyer i Mark Protosevich(inne języki)^[21]. W 2004 roku Nick Cassavetes został zatrudniony na stanowisku reżysera na podstawie scenariusza Gougha, Millara i Haytera. Premierę zaplanowano na 2006 rok^[22].

W 2005 roku prawa do ekranizacji powróciły Marvel Studios, które rozpoczęło projekt od początku i poinformowano, że będzie to pierwsza niezależna produkcja studia^[23]. W kwietniu 2006 roku ujawniono, że Jon Favreau został zatrudniony na stanowisku reżysera oraz że Arthur Marcum i Matt Holloway(inne języki) napiszą scenariusz^[24]. Również Mark Fergus i Hawk Ostby(inne języki) zostali zatrudnieni do napisania innej wersji scenariusza^[25]. Ostatecznie Favreau połączył obie wersje, a John August doszlifował scenariusz^[26]. Przy pracach nad scenariuszem doradzali również scenarzyści komiksów: Mark Millar, Brian Michael Bendis, Joe Quesada(inne języki), Tom Brevoort(inne języki), Axel Alonso(inne języki) i Ralph Macchio^[27]. oraz

Favreau miał problem z wybraniem głównego złoczyńcy w filmie. Największy przeciwnik Iron Mana, Mandaryn(inne języki) był dla Marka Millara za mało realistyczny^[27]. Stwierdził on, że będzie on lepszy przy kolejnych filmach. Zamiana złoczyńcy z Mandaryna na Stane’a(inne języki) została dokonana po obsadzeniu Jeffa Bridgesa w tej roli, który w początkowych założeniach miał być antagonistą w sequelu^[28][27].

We wrześniu 2006 roku poinformowano, że Robert Downey Jr. zagra tytułowego bohatera^[6]. Przed napisaniem scenariusza Jon Favreau zaproponował rolę Samowi Rockwellowi, ale ostatecznie się z tej propozycji wycofał. Rockwell później otrzymał angaż do filmu Iron Man 2 jako Justin Hammer^[29]. W następnym miesiącu Terrence Howard dołączył do obsady jako James Rhodes^[8]. Studio rozważało do tej roli również Dona Cheadle’, który ostatecznie zastąpił Howarda w kolejnych produkcjach franczyzy^[30]. W styczniu 2007 roku poinformowano, że Gwyneth Paltrow zagra Pepper Potts^[7], a w lutym ujawniono, że do obsady dołączyli Jeff Bridges^[9] i Shaun Toub(inne języki)^[11].

Zdjęcia do filmu rozpoczęły się w 12 marca 2007 roku^[31] w Playa Vista Stages w Los Angeles^[32]. W pierwszych tygodniach zdjęć zrealizowano tam sceny niewoli Starka w Afganistanie^[33], które nakręcono również w Lone Pine i Olanchi^[32]. W drugiej połowie kwietnia nakręcono sceny w bazie wojskowej Edwards Air Force Base^[34]. W czerwcu zrealizowano zdjęcia w Las Vegas^[32]. Prace na planie zakończyły się 25 czerwca^[35]. Za zdjęcia odpowiadał Matthew Libatique. Scenografią zajął się J. Michael Riva(inne języki)^[32], a kostiumy zaprojektowała Laura Jean Shannon(inne języki)^[10]. Jon Favreau nie wybrał wschodniego wybrzeża Stanów Zjednoczonych na miejsce akcji, żeby odróżnić się od wielu innych filmów o superbohaterach^[36].

Ze względu na nieukończony scenariusz dialogi w filmie były w dużej mierze improwizowane, co zdaniem Favreau sprawiło, że film ma bardziej naturalne brzmienie^[28]. Scena po napisach, w której przedstawiony został Nick Fury została napisana przez Briana Michaela Bendisa^[27]. Nakręcono wtedy również jej alternatywną wersję, która odnosiła się do postaci Spider-Mana i X-Menów, jednak nie została ona wykorzystana ze względu na to, że prawa do tych postaci posiadały wtedy Sony Pictures i 20th Century Fox^[37]. Zbroję Iron Mana, Mark III zaprojektował twórca komiksów Adi Granov(inne języki) razem z Philem Saundersem^[38]. Studio Stana Winstona zbudowało 360-kilogramową animatroniczną wersję zbroi Obadiaha Stana na potrzeby symulacji chodu, przy której do poruszenia ramienia potrzebnych było pięciu operatorów^[32].

Montażem zajął się Dan Lebental(inne języki). Efekty specjalne zostały przygotowane przez Industrial Light & Magic, The Embassy Visual Effects(inne języki), The Orphanage(inne języki)^[32], Pixel Liberation Front^[10], Lola VFX(inne języki) i Prologue^[39], a odpowiadał za nie John Nelson(inne języki)^[10]. Industrial Light & Magic zajęło się większością prac nad efektami specjalnymi. Embassy przygotowało cyfrową wersję zbroi „Mark I”^[32].

Ramin Djawadi, który jako dziecko był fanem postaci Iron Mana, został zatrudniony do skomponowania muzyki do filmu^[40]. Początkowo miał ją skomponować współpracujący z Jonem Favreau przy innych produkcjach John Debney^[41]. Favreau postrzegał Iron Mana bardziej jako gwiazdę rocka niż superbohatera, dlatego zadecydował, że w filmie będzie dominować muzyka heavymetalowa^[40][42]. Djawadi skomponował ścieżkę dźwiękową za gitarze, a następnie przearanżował ją na orkiestrę^[40]. Przy aranżacjach pomagał Hans Zimmer i jego firma Remote Control Productions oraz gitarzysta Rage Against the Machine, Tom Morello^[40][17]. Album z muzyką Djawadiego, Iron Man: Original Motion Picture Soundtrack, został wydany 29 kwietnia 2008 roku przez Lions Gate Records^[43][44].

W filmie wykorzystano również muzykę tytułową Iron Mana z serii animowanej The Marvel Super Heroes z 1966 roku, zaaranżowanej w big-bandowym stylu przez Johna O’Briena i Ricka Bostona(inne języki)^[45]. Ponadto w filmie znalazły się również utwory: „Slept On Tony With Dirt” (Ghostface Killah) i „Back in Black” (AC/DC)^[44].

W lipcu 2006 roku, jeszcze na wczesnym etapie przedprodukcji filmu, Jon Favreau i Avi Arad(inne języki) pojawili się na panelu Marvel Studios na San Diego Comic-Conie^[46]. Rok później Favreau, Robert Downey Jr., Terrence Howard i Gwyneth Paltrow wystąpili na panelu studia na tym konwencie, gdzie zaprezentowali publiczności zwiastun filmu^[47]. Został on udostępniony 10 września^[48]. 3 lutego 2008 roku zaprezentowano spot promujący film podczas Super Bowl XLII^[49], a 28 lutego został pokazany ostateczny zwiastun^[50]. 2 maja Sega wydała grę Iron Man. Downey Jr., Howard i Shaun Toub(inne języki) powtarzają swoje role z filmu. Gra została wydana na konsolach: PlayStation 2, PlayStation 3, Wii i Xbox 360, na przenośnych konsolach: PlayStation Portable i Nintendo DS, na system operacyjny Microsoft Windows oraz na telefony komórkowe^[51].

Partnerami promocyjnymi filmu były firmy: Audi^[52], Burger King, LG Electronics, 7-Eleven^[53] i Hasbro^[54].

Komiksy powiązane / Przewodniki

17 i 30 września 2008 roku Marvel Comics wydało dwuzeszytowy komiks inspirowany Iron Man: Fast Friends, za którego scenariusz odpowiadał Paul Tobin, a rysunki stworzył Ronan Cliquet^[55][56]. Również 30 września został wydany jednozeszytowy limitowany komiks Iron Man: Security Measures, który był dostępny dla klientów sieci Walmart kupujących film na DVD^[57]. 27 stycznia i 24 lutego 2010 roku została wydana adaptacja filmu zatytułowana Iron Man: I Am Iron Man ze scenariuszem Petera Davida i rysunkami Seana Chena^[58][59].

28 października 2015 roku został wydany cyfrowo Guidebook to the Marvel Cinematic Universe: Marvel’s Iron Man, który zawiera fakty dotyczące filmu, porównania do komiksów oraz informacje produkcyjne^[5] . 5 kwietnia 2017 roku udostępniono drukiem wydanie zbiorcze, w którym znalazła się także treść tego przewodnika, zatytułowana Marvel Cinematic Universe Guidebook: The Avengers Initiative^[60].

Światowa premiera filmu Iron Man miała miejsce 14 kwietnia 2008 roku w Greater Union Theater na George Street w Sydney. W wydarzeniu uczestniczyła obsada i ekipa produkcyjna filmu oraz zaproszeni specjalni goście. Premierze tej towarzyszył czerwony dywan oraz szereg konferencji prasowych^[61].

Dla szerszej widowni film zadebiutował 30 kwietnia 2008 w Belgii, Danii, Francji, Hiszpanii, Norwegii, Meksyku, Brazylii, Singapurze, Korei Południowej, Chinach^[62] i w Polsce^[63]. Następnego dnia, 1 maja, pojawił się w Niemczech, Izraelu, Holandii, Portugalii, Rosji, Australii, Nowej Zelandii i we Włoszech^[62]. Od 2 maja dostępny był w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie^[64], Austrii, Indiach i Wielkiej Brytanii. W Japonii zadebiutował dopiero 27 września^[62].

Dystrybutorem filmu było Paramount Pictures^[65], a w Polsce United International Pictures^[63]. W 2013 roku prawa do dystrybucji zostały odkupione przez The Walt Disney Company^[65].

Film został wydany na nośnikach DVD i Blu-ray 30 września 2008 roku w Stanach Zjednoczonych przez Paramount Home Media Distribution(inne języki)^[66]. W Polsce został on wydany 7 października tego samego roku^[67] przez Imperial CinePix^[68].

2 kwietnia 2013 roku został wydany również w 10-dyskowej wersji kolekcjonerskiej Marvel Cinematic Universe: Phase One Collection, która zawiera 6 filmów Fazy Pierwszej^[69], a 15 listopada tego samego roku został zawarty w specjalnej edycji zawierającej 23 filmy franczyzy tworzące The Infinity Saga^[70].

Iron Man mając budżet wynoszący 140 milionów dolarów^[62], zarobił w weekend otwarcia, debiutując w 57 krajach, prawie 97 milionów dolarów^[71], a w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie zarobił wtedy ponad 98 milionów dolarów. Jego łączny przychód z biletów na świecie osiągnął ponad 585 milionów dolarów, z czego w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie prawie 320 milionów^[62]. Na rynku amerykańskim był to drugi wynik w 2008 roku po Mrocznym rycerzu^[72].

Do największych rynków należały: Wielka Brytania (34,3 miliona), Korea Południowa (25,2 miliona), Australia (19,1 miliona), Francja (19,2 miliona), Meksyk (15,9 miliona), Chiny (15,3 miliona), Brazylia (13,5 miliona), Hiszpania (12 milionów) i Włochy (10,8 miliona). W Polsce w weekend otwarcia film zarobił prawie 250 tysięcy dolarów, a w sumie niecały milion^[62].

Film spotkał się z pozytywną reakcją krytyków. W serwisie Rotten Tomatoes 94% z 280 recenzji uznano za pozytywne, a średnia ocen wystawionych na ich podstawie wyniosła 7,7 na 10^[73]. Na portalu Metacritic średnia ważona ocen z 38 recenzji wyniosła 79 punktów na 100^[74]. Natomiast według serwisu CinemaScore, zajmującego się mierzeniem atrakcyjności filmów w Stanach Zjednoczonych, publiczność przyznała mu ocenę A w skali od F do A+^[71].

Todd McCarthy z „Variety” napisał: „W końcu ktoś znalazł sposób jak zarobić pewne pieniądze z filmu o współczesnej wojnie na Bliskim Wschodzie. Wystarczy wysłać tam superbohatera Marvela, aby skopać im tyłki”^[10]. Kirk Honeycutt z „The Hollywood Reporter” stwierdził, że: „Iron Man może nie jest pierwszy na liście w stajni Marvel Comics, ale może być kinowym superbohaterem dla nas wszystkich”^[75]. A.O. Scott z „The New York Times” ocenił, że jest „niezwykle dobry film o superbohaterze. Albo przynajmniej – bo z pewnością ma swoje problemy – film o superbohaterze, który jest dobry w niezwykły sposób”^[76]. Dan Jolin z „Empire Magazine” napisał, że: „Downey Jr i pozostała obsada filmu są tak doskonale dopasowani, że już nie możemy się doczekać, aby kolejnej i lepszej kontynuacji”^[77]. Philip French z „The Guardian” stwierdził, że: „Efekty specjalne i tytaniczne bitwy przejmują kontrolę, a narracja i moralny zamęt królują. Szkoda, ponieważ Iron Man zapowiadał się na wczesnych etapach na coś bardziej oryginalnego lub przynajmniej trudniejszego niż większość adaptacji komiksów”^[78]. Hugh Hart z magazynu „Wired” pochwalił obsadę i napisał, że: „Downey jest tutaj siłą napędową. Szczery, ale nigdy nieszczęśliwy, zachowuje urok łotra do końca, a Iron Man znajduje serce, nie tracąc przy tym swojej bystrości”^[79]. Todd Gilchrist z IGN stwierdził, że: „jest to dokładnie to, czego Marvel chce od swoich nadchodzących adaptacji bez fanaberii, pełnych akcji, prostych przedstawień swoich bohaterów, co oznacza, że wierni fani prawdopodobnie będą usatysfakcjonowani”^[80].

Radosław Buczkowski z Klubu Miłośników Filmu napisał, że „Iron Man jest po prostu niezobowiązującą zabawą, miejscami totalną jazdą bez trzymanki z kilkoma naprawdę widowiskowymi scenami, a wszystko to doprawione sporą ilością stojącego na niezłym poziomie humoru”^[81]. Łukasz Muszyński z portalu Filmweb stwierdził, że film: „pozbawiony jest infantylizmu, trzyma dobre tempo i ma dopalacze w postaci skrzących humorem dialogów”^[82]. Tomasz Piętowski z serwisu Stopklatka.pl napisał: „Kolejna ekranizacja komiksu odświeża nam bohatera nieco już zapomnianego, który nie utkwił tak silnie w świadomości polskiego odbiorcy, nie stał się też ikoną naszych czasów, jak Superman czy Batman. Film wpisuje się w gatunek typowego kina rozrywkowego, nie należy więc szukać tutaj specjalnych innowacji w doborze środków ani też skomplikowanej treści. Mimo wszystko tytułowy heros to postać pełnokrwista, wiarygodna i ciekawa”^[83].

W 2008 roku, zaraz po premierze Iron Mana, Marvel Studios zapowiedziało kontynuację^[112]. Jeszcze w lipcu poinformowano, że Favreau powróci na stanowisku reżysera^[113], a Justin Theroux zajmie się napisaniem scenariusza^[114]. Iron Man 2 zadebiutował w 2010 roku. W tytułowej roli powrócił Robert Downey Jr., a obok niego w głównych rolach wystąpili: Gwyneth Paltrow, Don Cheadle, Scarlett Johansson, Sam Rockwell, Mickey Rourke i Samuel L. Jackson^[115].

W październiku 2010 roku studio oficjalnie zapowiedziało powstanie trzeciej części^[116]. W marcu 2011 rok poinformowano, że Shane Black zajmie się on reżyserią i napisze on scenariusz wspólnie z Drew Pearce’em(inne języki)^[117]. Iron Man 3 miał premierę w 2013 roku. Downey Jr. ponownie wcielił się w tytułowego superbohatera, a obok niego w głównych rolach wystąpili: Paltrow, Cheadle, Favreau, Guy Pearce, Rebecca Hall, Stephanie Szostak, James Badge Dale i Ben Kingsley^[118].

Downey Jr. ponadto powtórzył rolę Tony’ego Starka / Iron Mana w filmach Avengers z 2012^[119], Avengers: Czas Ultrona z 2015^[120], Kapitan Ameryka: Wojna bohaterów z 2016^[121], Spider-Man: Homecoming z 2017^[122], Avengers: Wojna bez granic z 2018^[123] i Avengers: Koniec gry z 2019 roku^[124].

• Mike O’Sullivan: Guidebook to the Marvel Cinematic Universe: Marvel’s Iron Man. [w:] Marvel Entertainment [on-line]. 2015. [dostęp 2015-10-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-08-27)].

• Iron Man w bazie Filmweb
• Iron Man w bazie IMDb (ang.)