Ireneusz Gugulski

Syn Franciszka i Emilii z Sikorskich. Ojciec był kierownikiem Publicznej Szkoły Powszechnej w Kleczy Dolnej, gdzie uczyła też jego matka. Miał ośmioro rodzeństwa. W latach 1941–1948 uczęszczał do szkoły powszechnej w Kleczy. Ukończył Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Marcina Wadowity w Wadowicach w 1952 roku. W latach 1952–1956 był studentem Wydziału Filologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, gdzie otrzymał dyplom magisterski za pracę O „Pamiętnikach starającego się” T. T. Jeża (Z. Miłkowskiego), napisaną pod kierunkiem Wacława Kubackiego. Uczęszczał na wykłady Stanisława Pigonia, Juliusza Kleinera, Zenona Klemensiewicza, Kazimierza Wyki i Tadeusza Ulewicza.

1956–1958 mieszkał w Warszawie, 1958–1964 w Zalesiu Dolnym, w latach 1964–1990 ponownie w Warszawie. W roku szkolnym 1958/59 zaczął uczyć w Szkole Podstawowej Nr 70 w Warszawie, a w roku szkolnym 1959/60 w VI Liceum Ogólnokształcącym im. Tadeusza Reytana w Warszawie, w którym pracował, z przerwami, do końca życia.

Wiosną 1968 roku wstrzymał się od głosowania nad rezolucją nauczycieli mokotowskich potępiających Związek Literatów Polskich za obronę Dziadów Adama Mickiewicza w inscenizacji Kazimierza Dejmka (takich wstrzymujących się było czworo, poza nim: Irena Knothe, Teresa Wiśniewska, Ewelina Lipko-Lipczyńska) i został przeniesiony na rok do Szkoły Podstawowej nr 261 w Warszawie-Wilanowie. Nie podjął tam pracy, zajął się swoim zdrowiem – poddał się dawno odkładanej operacji, a we wrześniu 1969 roku wrócił do Reytana.

Wiosną 1977 roku wraz z innymi nauczycielami szkoły (m.in. Stefanią Światłowską i Wojciechem Fałkowskim) podpisał wniosek o powołanie sejmowej komisji nadzwyczajnej do zbadania przebiegu protestów i represji w Radomiu i Ursusie w czerwcu 1976^[1]. Został karnie przeniesiony do XXXIII Liceum Ogólnokształcącego im. Mikołaja Kopernika w Warszawie. Uczył tam w latach 1977–1981. Do Reytana wrócił we wrześniu 1981. W nocy z 12 na 13 grudnia 1981 roku, w chwili wprowadzenia stanu wojennego, został internowany i do lipca 1982 przebywał w ośrodkach internowania.

We wrześniu 1982 roku zawieszono go w wykonywaniu obowiązków i wytoczono sprawę dyscyplinarną za przemycenie z ośrodka internowania Listu internowanego nauczyciela do swoich maturzystów z VI Liceum Ogólnokształcącego imienia Tadeusza Reytana w Warszawie. Służba Bezpieczeństwa prowadziła przeciwko niemu sprawę operacyjną SOR/Kw. Ewid. „Harcerz” (nr 16190). Od września 1983 miał wrócić do VI LO, lecz od nowego roku został przeniesiony służbowo do XXI Liceum Ogólnokształcącego im. Hugona Kołłątaja w Warszawie. Do Reytana wrócił we wrześniu 1989 roku, lecz wkrótce choroba uniemożliwiła mu dalsze nauczanie.

W pierwszej połowie lat siedemdziesiątych przygotował (wraz z Bohdanem Cywińskim, Anną Radziwiłł, Adamem Stanowskim i Marią Wosiek) opracowanie dla kardynała Karola Wojtyły pt. Humanistyka w Szkole. W latach siedemdziesiątych uczestniczył w konwersatoriach Towarzystwa Kursów Naukowych, a w latach osiemdziesiątych w pracach Duszpasterstwa Nauczycieli prowadzonego przez o. Jacka Salija OP. Po roku 1982 przygotował dla Episkopatu Polski Uwagi do programu nauczania języka polskiego dla szkół ponadpodstawowych.

Wychowankowie, laureaci olimpiady polonistycznej: Jerzy Sosnowski (1981), Michał Rusiecki (1982). W 1986 roku otrzymał Dyplom Uznania od Komitetu Głównego Olimpiad Polonistycznych.

Od 1956 żonaty z koleżanką ze studiów, bibliotekarką szkolną Cecylią z Baumów Gugulską (1934–2022). Był ojcem Antoniego Gugulskiego, lekarza^[2], Marcina Gugulskiego, rzecznika prasowego rządu Jana Olszewskiego, i Zofii Staneckiej, pisarki. Został pochowany na Cmentarzu Parafialnym w Laskach.

8 sierpnia 2008 roku został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski za zasługi w działalności na rzecz przemian demokratycznych w Polsce, za osiągnięcia w pracy zawodowej i społecznej^[3].

Jesienią 2001 roku Jerzy Axer otworzył w Laboratorium Edukacyjnym Ośrodka Badań nad Tradycją Antyczną Uniwersytetu Warszawskiego salkę im. Ireneusza Gugulskiego. Uroczystość tę poprzedziło wprowadzenie Axera „Po co się spotkaliśmy?” oraz dyskusja „Misja współczesnego nauczyciela”^[4].

Od 28 października 2009 jest patronem jednej z sal w VI Liceum Ogólnokształcącym im. Tadeusza Reytana w Warszawie.

22 marca 2018 Rada m.st. Warszawy nadała placowi w Dzielnicy Mokotów (u zbiegu ul. Pęcherskiej z ul. Edwarda Abramowskiego) nazwę: Plac Ireneusza Gugulskiego^[5].

25 października 2021 został jednym z czworga laureatów pierwszej edycji Nagrody im. Grażyny Langowskiej dla nauczycieli, wychowawców i instytucji działających w duchu patriotycznym^[6].

Ludwik Stomma wspomina, że na lekcjach Gugulskiego omawiało się Czesława Miłosza, Mariana Hemara i emigracyjnego poetę Kazimierza Wierzyńskiego^[7]. Było to w okresie, kiedy pisarze ci byli na indeksie (byli zabronieni).

• Ewa Berberyusz, Innej Antygony nie będzie, „Tygodnik Powszechny”, 1982, nr 45, s. 3 (ocenzurowane)
• Urszula Doroszewska, Najważniejsze nie kłamać (w cyklu Etyka mojego zawodu), „Przegląd Katolicki”, 1988, nr 3, s. 3

• List internowanego nauczyciela do swoich maturzystów, „Wiadomości”, Warszawa, 19 maja 1982, nr 30, s. 4 (fragmenty cytowane przez papieża Jana Pawła II opublikowało „Osservatore Romano”)
• Młodzież i szkoła – obserwacje nauczycielskie (odczyt na temat spraw szkolnych wygłoszony w Ośrodku Internowania w Jaworzu, w czasie wieczoru PEN Clubu), „Głos”, 1982, nr 2/3, s. 28–33
• Kształcić czy wychowywać?, „Życie Literackie” 1974, nr 20/1164, s. 12
• Profesor Pimko a sprawa wypracowań uczniowskich, [w:] Prace pisemne z języka polskiego w szkole średniej (zbiór pod red. Zygmunta Saloniego), Warszawa 1972, s. 12–26

• Ireneusz Gugulski, Syneczku panieneczko..., red. Cecylia Gugulska, Warszawa 1995, ISBN 83-905423-0-7
• Włodzimierz Bolecki, Gugul (1967–1971), „Puls”, 1993, nr 5/6, s. 92–98
• Agnieszka Otwinowska, Nasz Nauczyciel. List do redakcji, „Gazeta Wyborcza”, 1990, nr 152, s. 5
• Urszula Doroszewska, Zmarł Ireneusz Gugulski, „Gazeta Wyborcza”, 1990, nr 150, s. 2
• Krzysztof Kopczyński, Ireneusz Gugulski, „Tygodnik Solidarność”, 1990, nr. 31, s. 2
• Ewa Berberyusz, Nauczyciel, List do redakcji, „Tygodnik Powszechny”, 1990, nr 28, s. 4

• Krzysztof Kosiński. Ireneusz Gugulski (1935–1989). Nauczyciel (przyczynek do historii inteligencji w PRL). „Komunizm: system–ludzie–dokumentacja”. 7, s. 117–166, 2018. Lublin: Instytut Pamięci Narodowej. ISSN 2299-890X. 
• Gugul – kultowy pan od polskiego. Dwójka – Program 2 Polskiego Radia, 2014-05-19. [dostęp 2014-05-20].
• "Ulepił mnie na nowo” - reportaż Urszuli Żółtowskiej-Tomaszewskiej i Doroty Bonieckiej-Górny. Studio Reportażu i Dokumentu Polskiego Radia, 2022-10-02. [dostęp 2023-01-11].