Irbil
Irbil, Arbil (akad. Arbail; arab. اربيل; kurd. Hewlêr; asyr. ܐܪܒܝܠ – Arab’ilu; tur. Erbil) – miasto w północnym Iraku, na zachodnim pogórzu Gór Kurdystańskich, ośrodek muhafazy Irbil i stolica Kurdyjskiego Okręgu Autonomicznego, zamieszkiwane przez prawie milion osób (głównie sunnickich Kurdów i chrześcijańskich Asyryjczyków).
Według wskazówek zegara, od góry: śródmieście, Minaret Mudhafaria, posąg Ibn al-Mustafiego oraz cytadela w Irbilu | |
Państwo | |
---|---|
Muhafaza | |
Zarządzający | |
Powierzchnia |
197 km² |
Wysokość |
390 m n.p.m. |
Populacja (2015) • liczba ludności |
|
Nr kierunkowy |
066 |
Kod pocztowy |
44001 |
Położenie na mapie Iraku | |
36°11′28″N 44°00′33″E/36,191111 44,009167 |
Historia
edytujIrbil to jedno z najstarszych miast na świecie, zamieszkiwane nieprzerwanie od ponad 8000 lat[1]. Prawdopodobnie jest to najstarsza osada ludzka, gdyż w pobliżu odkryto także ślady neandertalczyków.
Najwcześniejsze zapiski dotyczące starożytnego miasta pochodzą sprzed III tysiąclecia p.n.e. Prawdopodobnie z tego okresu pochodzi kopiec wysokości 30 m znajdujący się w centrum obecnego miasta, na szczycie którego są ruiny dawnego tureckiego fortu. Na północ od Irbil znajduje się mylona z tym miastem Gaugamela, gdzie Aleksander Wielki pokonał w bitwie w 331 r. p.n.e. króla perskiego Dariusza III. Za czasów diadochów Irbil zostało stolicą królestwa Adiabene (III wiek p.n.e.-II wiek), od I wieku podporządkowanego imperium partyjskiemu. Od początku III wieku znajdowało się pod panowaniem Rzymu. W 642 opanowali je Arabowie. W latach 1190–1232 Irbil było stolicą państwa Muzaffara ad-Dina, brata sułtana Saladyna. Następnie było zdobywane przez różne odłamy Mongołów i Turków. W XIII wieku Irbil utraciło znaczenie gospodarcze i funkcje administracyjne na rzecz niedalekiego Mosulu. Od 1517 miasto pozostawało pod władzą imperium osmańskiego. W 1918 zostało przekazana Irakowi. W 1974 zostało stolicą autonomicznej irackiej prowincji Kurdystanu.
W 1991 po I wojnie w zatoce Perskiej ustanowiono w mieście stolicę częściowo niepodległego Kurdystanu irackiego, chronionego przed wojskami irackimi siłami wojsk brytyjskich i amerykańskich. W październiku 1996 Demokratyczna Partia Kurdystanu podjęła ofensywę w północnym Iraku i przejęła kontrolę nad Irbil. Miasto zostało ponownie zajęte przez siły irackiej Gwardii Republikańskiej po natarciu podjętym z udziałem dużych sił w końcu października 1996.
Po zakończeniu II wojny w Zatoce Perskiej miasto ponownie stało się ośrodkiem administracji kurdyjskiej, a liczba ludności tego miasta zaczęła szybko wzrastać. Od 2003 preferowana jest nazwa kurdyjska – Hawler, a symbole arabskie są zastępowane kurdyjskimi.
Od 2012 w Irbilu działała polska agencja konsularna, podniesiona w 2019 do rangi konsulatu generalnego.[2]
Klimat
edytujWedług klasyfikacji klimatów Köppena w Irbilu panuje klimat śródziemnomorski, co oznacza bardzo gorące lata i łagodne wilgotne zimy mokre. Największe opady występują w styczniu[3].
Miesiąc | Średnia
minimalna temperatura |
Średnia
maksymalna temperatura |
Ilość
opadów |
---|---|---|---|
Styczeń | 2,4 °C | 12,4 °C | 111 mm |
Luty | 3,6 °C | 14,2 °C | 97 mm |
Marzec | 6,7 °C | 18,1 °C | 89 mm |
Kwiecień | 11,1 °C | 24,0 °C | 69 mm |
Maj | 16,7 °C | 31,5 °C | 26 mm |
Czerwiec | 21,4 °C | 38,1 °C | 0 mm |
Lipiec | 24,9 °C | 42,0 °C | 0 mm |
Sierpień | 24,4 °C | 41,9 °C | 0 mm |
Wrzesień | 20,1 °C | 37,9 °C | 0 mm |
Październik | 14,5 °C | 30,7 °C | 12 mm |
Listopad | 8,9 °C | 21,2 °C | 56 mm |
Grudzień | 3,9 °C | 14,4 °C | 80 mm |
Zabytki i atrakcje turystyczne
edytuj- Cytadela w Irbilu
- Meczet na Cytadeli – najstarszy meczet w mieście. Pierwsze wzmianki o świątyni pochodzą z dzieła Jakuta Hamawiego z 1220 roku[4]
- Łaźnie na Cytadeli – łaźnie datowane na XVIII wiek[5]
- Irbilskie Muzeum Cywilizacji – muzeum historyczne. Wśród eksponatów, są przedmioty datowane do V tysiąclecia p.n.e.[6]
- Syriackie Muzeum Dziedzictwa – muzeum dotyczące historii Asyryjczyków w regionie[7]
- Kurdyjskie Muzeum Tekstyliów[8]
- Meczet Jalila Khayata (Wielki Meczet) – bogato zdobiony meczet. Budowę świątyni zlecił bogaty mieszkaniec Irbilu Jalil Khayat. Po jego śmierci w 2005 roku, dokończenia budowy dopilnowały dzieci, które oficjalnie otworzyły meczet w 2007 roku[9]
- Wzgórze Qalinj Agha – stanowisko archeologiczne, gdzie odkryto ślady osadnictwa człowieka sięgające V tysiąclecie p.n.e.[10]
- Park Minara – w parku mieści się minaret Choli[11], wybudowany w latach 1128–1138[12]
- Park Sami Abdulrahmana – największy park miejski w Irbilu. Mieści się w nim teren Międzynarodowych Targów w Irbilu, Biblioteka Publiczna Zaytun oraz pomnik poświęcony pamięci pomordowanych. Park został zbudowany na miejscu dawnej bazy wojskowej wojsk reżimu Saddama Husajna[13].
- Park Szanidar[14]
- Działo Wasta Rajab[15]
- Bazar Tayrawa[16]
Nauka i oświata
edytujW mieście działają następujące uczelnie:
Publiczne
edytuj- Uniwersytet Saladyna
- Hawler Medical University
- Politechnika Irbil[17]
Prywatne
edytujSport
edytujW mieście działa Irbilski Klub Sportowy założony w 1968 roku. Praktykowane są na nim takie dyscypliny sportu jak piłka nożna, siatkowa, ręczna, podnoszenie ciężarów, kolarstwo oraz lekkoatletyka kobiet i mężczyzn. Klub posiada swój własny stadion, którym jest Malab Fransu Hariri (nazwany od imienia i nazwiska kurdyjsko-asyryjskiego działacza sportowego oraz polityka Franso Haririego). Aktualnym prezesem klubu jest dr. Abdulla Majid[25].
Przypisy
edytuj- ↑ History [online], 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16] .
- ↑ Konsulat Generalny w Irbilu - Polska w Iraku - Portal Gov.pl [online], Polska w Iraku [dostęp 2021-05-08] (pol.).
- ↑ Climate Erbil: Temperature, Climate graph, Climate table for Erbil – Climate-Data.org [online], 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16] .
- ↑ Erbil Citadel Mosque | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan [online], 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16] .
- ↑ The Citadel Bath (Hammam) | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan [online], 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16] .
- ↑ Erbil Civilization Museum | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan [online], 15 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-15] .
- ↑ General Directorate of Syriac Culture And Art [online], 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16] .
- ↑ Kurdish Textile Museum [online], 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16] .
- ↑ Jalil Khayat Mosque in Erbil – Kurdistan mosques [online], 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16] .
- ↑ Qalinj Agha Hill | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan [online], 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16] .
- ↑ Minarah Park | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan [online], 15 maja 2017 [dostęp 2017-05-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-15] .
- ↑ Choli Minaret | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan [online], 15 maja 2017 [dostęp 2017-05-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-15] .
- ↑ Sami Abdul-Rahman Park | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan [online], 15 maja 2017 [dostęp 2017-05-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-15] .
- ↑ Shanader Park | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan [online], 15 maja 2017 [dostęp 2017-05-15] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-15] .
- ↑ The Cannon of Wasta Rajab | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan [online], 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16] .
- ↑ Tayrawa Bazaar | Unbelievable Kurdistan – Official Tourism Site of Kurdistan [online], 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16] .
- ↑ Home – EPU [online], 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16] .
- ↑ ISHIK UNIVERSITY An ISO granted university with high international standards in Erbil. [online], 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16] .
- ��� British Royal University, „archive.is”, 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] .
- ↑ Cihan University of Erbil [online], 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16] .
- ↑ Lebanese French University – Erbil [online], 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] .
- ↑ كلية دجلة الجامعة | Home page [online], 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16] .
- ↑ International University of Erbil [online], 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16] .
- ↑ Catholic University in Erbil [online] [dostęp 2022-10-11] (ang.).
- ↑ About Erbil Sport Club [online], 16 maja 2017 [dostęp 2017-05-16] [zarchiwizowane z adresu 2017-05-16] .