Henryk Gustaw Lauer

Urodził się w rodzinie żydowskiej, jako syn właściciela kantoru Bernarda (Berischa) i Reginy z Eisenmannów^[1]. Uczestnik strajku szkolnego w Warszawie w czasie rewolucji 1905 roku. W latach 1908–1910 studiował matematykę na Politechnice w Zurychu, a 1910–1912 w Paryżu na Sorbonie. W 1914 powrócił do Zurichu, gdzie w 1918 uzyskał doktorat z matematyki. W 1911 poznał Lenina.

Działacz Socjalistycznego Zrzeszenia Młodzieży Studenckiej. I wojnę światową spędził w Szwajcarii, gdzie poznał Adolfa Warskiego, Marię Koszutską, Karola Radka, Maksymiliana Horwitza i Pawła Lewinsona, którzy wywarli duży wpływ na jego poglądy. W 1918 wstąpił do Socjaldemokratycznej Partii Szwajcarii.

W 1919 powrócił do Polski, w Warszawie wstąpił do KPRP/KPP. Autor projektu tez politycznych na I Konferencję Partyjną KPRP w maju 1920, gdzie został wybrany na członka Komitetu Centralnego KPRP, którym pozostawał do 1922. W 1921 kierownik pracy Sekretariatu KC KPRP i Centralnej Redakcji Partyjnej. Latem 1921 delegat KPRP na III Kongres Kominternu. W styczniu 1922 aresztowany, do marca 1923 więziony na Pawiaku i w więzieniu mokotowskim, podczas odbywania kary był starostą komuny więziennej i tłumaczył I tom „Kapitału” Marksa.

W marcu 1923 na mocy układu o wymianie więźniów politycznych między Polską a ZSRR wyjechał wraz z 23 innymi komunistami do ZSRR, gdzie od 1924 był zastępcą przedstawiciela KPRP przy Komitecie Wykonawczym Kominternu (IKKI) i członkiem Biura Zagranicznego KPRP. Od 1924 równolegle członek RKP(b), później WKP(b). W czerwcu 1923 brał udział w Rozszerzonym Plenum Komitetu Wykonawczego Kominternu, we wrześniu-październiku 1923 – w II Zjeździe KPRP, a w grudniu 1925 – w IV Konferencji Partyjnej KPP. Wówczas ponownie wybrany w skład KC KPP. W 1926 wraz z Marią Koszutską ogłosił „Tezy o sytuacji w Polsce”. Był jednym z przywódców frakcji „większości” w KPP. Brał udział w IV Zjeździe KPP wiosną-latem 1927, na którym wygłosił referat „Dziesięciolecie rewolucji listopadowej i kwestia budownictwa socjalistycznego w ZSRR” i został redaktorem „Nowego Przeglądu”. Latem 1928 uczestniczył w VI Kongresie Kominternu.

W czerwcu 1929 w VI Plenum KC KPP został potępiony wraz z Adolfem Warszawskim-Warskim i Marią Koszutską-Werą Kostrzewą i usunięty z KC, władzę w partii przejęła frakcja mniejszości na czele z Julianem Leszczyńskim-Leńskim. Odsunięty od pracy w KPP, do 1931 pracował w Najwyższej Radzie Gospodarki Narodowej ZSRR. W latach 1931–1937 członek Prezydium Gosplanu ZSRR, naczelnik wydziału przemysłu górniczego i metalurgicznego Gosplanu, współpracownik Jurija Piatakowa.

W okresie „wielkiej czystki” 22 maja 1937 został aresztowany przez NKWD. 21 sierpnia 1937 skazany przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSRR na karę śmierci z zarzutu o szpiegostwo, szkodnictwo i udział w organizacji szpiegowskiej POW. Rozstrzelany tego samego dnia. Ciało skremowano w krematorium na Cmentarzu Dońskim, prochy pochowano anonimowo.

Zrehabilitowany 14 maja 1955 postanowieniem Kolegium Wojskowego SN ZSRR.

W 1936 odznaczony Orderem Czerwonego Sztandaru Pracy.

Jego żoną była Margerita Osipowna Cederbaum (1889-?), siostra Julija Martowa.

• Polski Słownik Biograficzny t. XVI, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971.
• Encyklopedia Powszechna PWN t. 2, Warszawa 1974.
• Brand Henryk w: Branco Lazitsch, Milorad Drachkovitch, Biographical Dictionary of the Comintern. New, Revised and Expanded Edition, Stanford 1988, Hoover Institution Press, ISBN 0-8179-8401-1, s. 41.
• Лауэр Генрих Бернардович