Halina Banasiak

Jej rodzicami byli Jan i Maria z d. Otmianowska. Uczyła się w szkole podstawowej w Wągrowcu, następnie w Gimnazjum Humanistycznym w Poznaniu^[2]. Studiowała polonistykę na Uniwersytecie Poznańskim, po ukończeniu studiów w 1936 roku przeprowadziła się wraz z mężem Stanisławem do Torunia, gdzie do wybuchu II wojny światowej uczyła języka polskiego^[2][3].

W lutym 1940 roku została członkinią Związku Walki Zbrojnej. Do ZWZ przystąpiła za sprawą dr Anny Dydyńskiej-Paszkowskiej, łączniczki Komendy Okręgu ZWZ Pomorze^[3]. Banasiak pełniła rolę punktu kontaktowego Paszkowskiej na terenie Mokrego. Międzyczasie była również czynna w tajnym nauczaniu i w samopomocy społecznej^[2]. Mieszkała przy ul. Kościuszki 66, po odmowie podpisania niemieckiej listy narodowościowej została wysiedlona do drewnianego domu na rogu ul. Kościuszki i Grudziądzkiej^[3]. Pomimo trudności materialnych zdobywała i wysyłała żywność m.in. do obozu koncentracyjnego w Stutthofie^[2]. W sierpniu 1943 roku pomogła swojemu mężowi (związanemu z Polską Armią Powstania, a następnie z ZWZ-AK) przedostać się do Generalnego Gubernatorstwa^[2][3][4]. Następnie zorganizowała ucieczkę trojga dzieci do Warszawy. Sama Banasiak również próbowała przedostać się do Generalnego Gubernatorstwa, jednak 22 listopada 1943 roku została zatrzymana w Kutnie przez gestapo^[3].

Po zatrzymaniu była przesłuchiwana w Łodzi i Toruniu. Na wniosek sekretarza kryminalnego Siedlera 1 lipca 1944 roku trafiła do obozu koncentracyjnego Stutthof. Została zarejestrowana pod numerem 37323^[3]. W obozie uczestniczyła w samopomocy oraz pracowała jako sanitariuszka^[5]. Chcąc pomóc chorym na dur brzuszny nie zdecydowała się na wzięcie udziału w ewakuacji obozu w styczniu 1945 roku^[6]. 23 kwietnia 1945 roku została ewakuowana w ostatnim transporcie barkami, gdzie dotarła do Flensburga^[5][7]. 9 maja transport został przejęty przez Szwedzki Czerwony Krzyż. 12 maja Banaszek dostała się do Malmö. 16 maja zachorowała na dur brzuszny. Zmarła 3 czerwca, została pochowana na cmentarzu w Malmö^[5].

Podczas pobytu w obozie w ukryciu pisała modlitwy, opowieści i wiersze^[5][6]. Jej zbiór wierszy pt. „Bajki” trafił po jej śmierci do współwięźniarki i poetki Walerii Felchnerowskiej, która następnie oddała zbiór dzieciom Banasiak^[6][8][9]. W 2009 roku spadkobiercy Banasiak przekazali zbiór Muzeum Stutthof w Sztutowie^[6][10]. Pierwsze wydanie „Bajek” opublikowany w 2012 roku^[9], drugie wydanie ukazało się w 2024 roku^[6]. Wiersze Banasiak wykorzystano również w programie muzycznym pt. Stutthof. Apel Cieni z 2018 roku^[7]. Do Muzeum Stutthof należy również spisany przez Banasiak scenariusz uroczystości patriotycznych urządzonych podczas Zaduszek w 1942 roku^[11].

W 2024 roku premierę miał film dokumentalny pt. A nad Stutthof deszczyk pada…, przedstawiający życie Haliny Banasiak^[12].

• TadeuszT. Jaszowski TadeuszT., „Polska Armia Powstania” w dokumentach bydgoskiego gestapo, „Rocznik Toruński”, 18, Poznań, Toruń 1988 [dostęp 2025-02-10] .
• WirginiaW. Węglińska WirginiaW., W solidarności i oporze. Działalność konspiracyjna Polek w KL Stutthof, „Biuletyn Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej” (67), 2017 [dostęp 2025-02-10] .
• AnnaA. Zakrzewska AnnaA., Banasiak Halina, [w:] AnnaA. Zakrzewska, ElżbietaE. Zawacka (red.), Słownik Biograficzny Konspiracji Pomorskiej 1939–1945, t. 4, Toruń: Fundacja „Archiwum Pomorskie Armii Krajowej”, 1998 .
• AnnaA. Zakrzewska AnnaA., Banasiak Halina, [w:] KrzysztofK. Mikulski (red.), Toruński Słownik Biograficzny, t. 3, Toruń: Towarzystwo Miłośników Torunia, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, 2002, ISSN 1505-9316 .

• Teczka Haliny Banasiak opublikowana w Kujawsko-Pomorskiej Bibliotece Cyfrowej, pochodząca ze zbiorów Fundacji Generał Elżbiety Zawackiej