Grypsera

Grypsera (z niem. Grips – pot. rozum) – mowa środowiskowa środowisk przestępczych^[1], ukształtowana na gruncie języka polskiego. Stanowi szczególny przypadek argotu.

Powstała prawdopodobnie w XIX wieku na terenie zaboru rosyjskiego, jako miejsce jej powstania podawany jest Zakład Karny na „Gęsiówce” w Warszawie^[2]. Początkowo pełniła funkcję głównie języka tajnego, gwary środowiskowej przestępców odsiadujących długoletnie wyroki. Od końca XIX wieku używana także na wolności.

Charakterystyka

Grypsera jest jedną z najbogatszych pod względem słownictwa gwar polszczyzny; nie jest możliwe stworzenie pełnego jej słownika, gdyż ewoluuje ona nieprzerwanie w wielu miejscach niezależnie. Ze względu na hermetyzację ośrodków rozwoju gwary więziennej często te same słowa mają różne znaczenia, bądź różne słowa mają te same znaczenia (w zależności od miejsca stosowania). W zasobie słów stosowanych w gwarze więziennej dłużej utrzymują się i bardziej rozprzestrzeniają te, które cechuje łatwość odmiany gramatycznej. Gwarę więzienną należy podzielić na tzw. kminę (język grypsujących, nazywanych ludźmi) oraz język zwykły – tzw. frajerów.

Podstawę gramatyczną grypsery stanowi język polski, jednak wyraźne są w niej wpływy jidysz, niemieckiego^[3]^[4], rosyjskiego, ukraińskiego i rozmaitych gwar miejskich (na przykład gwary warszawskiej czy lwowskiego bałaku). W olbrzymim stopniu wpłynęła na ukształtowanie się współczesnych gwar młodzieżowych.

Pod względem fonetycznym grypsera zbliżona jest do gwary warszawskiej z charakterystyczną wymową ⟨i⟩ [i ] jak ⟨y⟩ [ɨ ] i zanikiem samogłosek nosowych.

Przypisy

↑ grypsera, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2014-07-14] .
↑ Radosława Rodasik, Ewelina Ćwiertnia, Jozef Zat’ko. JĘZYK PODKULTURY WIĘZIENNEJ – GWARA. JĘZYK MIGOWY, TATUAŻ. „Kultura Bezpieczeństwa. Nauka – Praktyka – Refleksje”. 13, s. 120, styczeń – czerwiec 2013. Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego „Apeiron” w Krakowie. ISSN 2299-4033.
↑ Andrzej Kątny. Zu den deutschen Lehnwrtern in der polnischen Gaunersprache. „Studia Germanica Gedanensia”. 10. Instytut Filologii Germańskiej Uniwersytetu Gdańskiego. ISSN 1230-6045.
↑ Ewa Geller. Zur Etymologie einiger jiddischer und deutscher Schimpfwörter und Gaunerbezeichnungen im Polnischen. „Zeitschrift für Slawistik”. 42(3), s. 274-284, 1997. ISSN 2196-7016.

Bibliografia

Radosława Rodasik, Ewelina Ćwiertnia, Jozef Zaťko. JĘZYK PODKULTURY WIĘZIENNEJ – GWARA, JĘZYK MIGOWY, TATUAŻ. „Kultura Bezpieczeństwa. Nauka – Praktyka – Refleksje”. 13, s. 119-127, styczeń – czerwiec 2013. Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego „Apeiron” w Krakowie. ISSN 2299-4033.

[1] grypsera, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2014-07-14] .

[2] Radosława Rodasik, Ewelina Ćwiertnia, Jozef Zat’ko. JĘZYK PODKULTURY WIĘZIENNEJ – GWARA. JĘZYK MIGOWY, TATUAŻ. „Kultura Bezpieczeństwa. Nauka – Praktyka – Refleksje”. 13, s. 120, styczeń – czerwiec 2013. Wyższa Szkoła Bezpieczeństwa Publicznego i Indywidualnego „Apeiron” w Krakowie. ISSN 2299-4033.

[3] Andrzej Kątny. Zu den deutschen Lehnwrtern in der polnischen Gaunersprache. „Studia Germanica Gedanensia”. 10. Instytut Filologii Germańskiej Uniwersytetu Gdańskiego. ISSN 1230-6045.

[4] Ewa Geller. Zur Etymologie einiger jiddischer und deutscher Schimpfwörter und Gaunerbezeichnungen im Polnischen. „Zeitschrift für Slawistik”. 42(3), s. 274-284, 1997. ISSN 2196-7016.

[1]