Gliwice (stacja kolejowa)

2 października 1845 otwarto linię kolejową łączącą Wrocław z Gliwicami, wraz z którą wybudowano gliwicki dworzec. Budowę linii zakończono ostatecznie 3 października 1846 w Mysłowicach. Linia liczyła 196,3 km, a otwarcia dokonał król pruski Fryderyk Wilhelm IV^[3].

Po raz pierwszy budynek dworca rozbudowano w 1873 roku. W 1913 roku powstał projekt rozbudowy dworca do obecnych rozmiarów, który został kilkukrotnie zmodyfikowany zanim doczekał się realizacji. Po przerwie spowodowanej I wojną światową, w 1923 roku podjęto przebudowę otoczenia dworca, a budowę samego dworca rozpoczęto 24 kwietnia. Obiekt oddano do użytku 9 grudnia 1925^[3].

1 czerwca 1957 zakończono elektryfikację linii kolejowej do Warszawy Wschodniej, wraz z którą zelektryfikowano stację Gliwice^[4]. Elektryfikacja kolejnych linii trwała do 23 grudnia 1980, kiedy to jako ostatnią zelektryfikowano linię do Bytomia. Tym samym wszystkie linie kolejowe przebiegające przez stację Gliwice zostały zelektryfikowane^[5].

W 1993 roku rozbudowano dworzec poprzez dobudowę czwartego peronu. Zbudowano go rozbierając wcześniej trzeci peron bagażowy^[3].

1 października 2011 w Gliwicach zadebiutowały pociągi Kolei Śląskich na trasie Gliwice – Częstochowa^[6].

23 września 2013 PKP podpisało umowę na opracowanie dokumentacji projektowej i technicznej przebudowy kompleksu dworcowego z pracownią PAS Projekt Archi Studio^[7], a 29 grudnia 2014 z konsorcjum firm Aldesa Construcciones Polska oraz Aldesa Construcciones już na samą przebudowę kompleksu (dworca, tuneli, peronów i torów w obrębie stacji)^[8]. Właściwe prace remontowe rozpoczęły się w połowie stycznia 2015^[9], a 3 marca obsługa podróżnych została przeniesiona do tymczasowego dworca kontenerowego^[10]. 4 marca PKP podpisało z Centrum Unijnych Projektów Transportowych umowę na dofinansowanie inwestycji w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na kwotę 81 mln zł (z czego 57 mln zł pochodzi od Unii Europejskiej), przy całkowitych kosztach wynoszących 157 mln zł^[11]. Według pierwotnych planów remont dworca oraz 3 pierwszych peronów miał zakończyć się pod koniec 2015 roku, a 4. peronu w 2016 roku^[8], jednakże dopiero 22 lipca 2016 udostępniono podróżnym halę główną dworca i zamknięto dworzec tymczasowy^[12]. We wrześniu 2016 natomiast dostępne były oba przejścia podziemne^[13]. Sam remont zakończył się pod koniec listopada^[14]. W ramach przebudowy dworzec został dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych, powstał korytarz łączący obie hale, obiekt został wyposażony w nowy system informacji dla podróżnych, system monitoringu został rozbudowany. Perony zyskały schody ruchome, windy, całkowicie nową nawierzchnię oraz nowe zadaszenie z przeszkleniami^[8]. 14 grudnia odbyło się oficjalne otwarcie^[15].

28 marca 2017 przed dworcem uruchomiona została stacja wypożyczania rowerów^[16], natomiast 9 listopada 2018 uruchomiono stację ładowania samochodów elektrycznych^[17].

27 sierpnia 2020 miasto podpisało z konsorcjum firm Mostostal Zabrze i PRUiM umowę na budowę centrum przesiadkowego po północnej stronie torów kolejowych połączonego poprzez tunel z dworcem kolejowym po południowej stronie torów^[18]. 3 grudnia 2022 centrum przesiadkowe zostało otwarte^[19]

Przez gliwicką stację kolejową przebiega linia kolejowa nr 137, będąca częścią europejskiej linii kolejowej E 30. Dodatkowo od gliwickiej stacji rozpoczynają się linie w kierunku zachodnim – 168 oraz wschodnim 141, 147 i 200^[5]. Wszystkie linie są normalnotorowe i zelektryfikowane^[5].

W ruchu pasażerskim wykorzystywane są linie 137 (Katowice, Kędzierzyn-Koźle, Lubliniec, Opole) oraz 147 (Bytom)^[5]. Pozostałe linie wykorzystywane są jedynie w ruchu towarowym^[5].

Budynek dworca usytuowany jest na poziomie ulicy, torowisko zaś na wyższym poziomie, dzięki czemu nie ma konieczności dwukrotnego pokonywania schodów. W budynku są 2 połączone hole oraz 2 ogólnodostępne przejścia podziemne prowadzące na perony^[3][13]. Pierwsze przejście podziemne, łączące główną halę dworca z peronami, posiada schody ruchome prowadzące na perony i zakończone jest pochylnią i schodami prowadzącymi do ul. Tarnogórskiej po przeciwnej stronie torów w pobliżu Centrum Handlowego Forum^[3][20][21]. Drugie łączy drugą halę dworca z peronami i wyposażone jest w windy prowadzące na perony^[3][20][21]. Oprócz tego istnieją jeszcze przejścia podziemne na wschodnim i zachodnim krańcu peronów, niedostępne dla podróżnych (dawniej były to odpowiednio tunel bagażowy i tunel pocztowy, połączone z powierzchnią peronów windami)^[3]. Powierzchnia całkowita obiektu wynosi 9810 m², powierzchnia użytkowa 5284 m², łączna wysokość 21 m (licząc wszystkie poziomy), a kubatura wynosi ponad 36 222 m³^[22][21].

Na dworcu znajdują się kasy PKP Intercity^[23], Kolei Śląskich^[24] i punkt sprzedaży międzynarodowych biletów autobusowych GTV oraz automaty biletowe Kolei Śląskich^[25] i PKP Intercity^[23].

Według kategoryzacji PKP obiekt posiada najwyższą dworcową kategorię – Premium^[15].

Na stacji Gliwice znajdują się 4 przelotowe, wyspowe perony pasażerskie o wysokości 76 cm nad poziomem główki szyny i długości 284 m – 373 m^[26]. Perony posiadają wspólne zadaszenie oraz wyposażane w wyświetlacze elektroniczne i urządzenie nagłaśniające^[26][27][21].

Pomiędzy peronami pasażerskimi dawniej znajdowały się dwa niskie (o wysokości 30 cm nad poziomem główki szyny) perony służbowe, niedostępne dla pasażerów, a wykorzystywane przy naprawach i przeglądach lokomotyw i wagonów^[28][3], które używane były także jako perony bagażowe i pocztowe^[3].

Ruch kolejowy na stacji Gliwice jest sterowany przy pomocy 3 nastawni dysponujących: GLA, GLB i GLC oraz 3 nastawni wykonawczych GL11, GL2 i GL23^[5].

W bezpośrednim sąsiedztwie pasażerskiej części stacji, od strony ul. Kolberga (ponad terenem centrum przesiadkowego), znajduje się żelbetowa wieża ciśnień, która dawniej zaopatrywała w wodę cały obiekt dworcowy wraz z instalacjami zasilającymi wodą parowozy przejeżdżające przez Gliwice^[29].

Na terenie zakładów taborowych znajdują się jeszcze 2 ceglane wieże ciśnień, które obsługiwały pobliskie obiekty kolejowe, głównie pobliską parowozownię i kolejowe zakłady naprawcze^[30][31].

Stacja Gliwice posiada bocznice do firm^[32]:

• Fabryka Drutów i Wyrobów z Drutu
• Gliwicka Fabryka Wagonów
• Kem
• Marbet-Wil
• Newag Gliwice
• Terminal kontenerowy Gliwice – PKP Cargo

Koleje Śląskie wynajmują od PKP 15 torów grupy dojazdowej gdzie stacjonować może 18 pojazdów. Pojazdy objęte są całodobową ochroną^[33].

Dworzec w Gliwicach jest główną stacją początkową i końcową pociągów łączących województwo śląskie z opolskim. W rozkładzie jazdy 2023/2024 ze stacji odjeżdżają pociągi osobowe relacji Gliwice – Częstochowa (S1), Gliwice – Rybnik (S17), Gliwice – Bytom (S18), Gliwice – Żywiec (S75) i Gliwice – Wisła Głębce (S76) obsługiwanych przez Koleje Śląskie^[38] oraz Gliwice – Kędzierzyn-Koźle i Gliwice – Opole obsługiwane przez Polregio^[39].

Z gliwickiego dworca odjeżdżają pociągi dalekobieżne (Express InterCity Premium, Express InterCity, InterCity i TLK) do większości największych miast Polski. Pociągi te są obsługiwane przez PKP Intercity^[39].

Po północnej stronie dworca znajduje się centrum przesiadkowe, w którym znajduje się : zespół przystanków autobusowych komunikacji metropolitalnej, dworzec autobusowy komunikacji międzymiastowej, postoje taxi, zespoły parkingowe z podziałem na postoje krótkoterminowe i długoterminowe w systemie park&ride, parkingi dla rowerów, stacja Metroroweru oraz budynek dworcowy północny z pomieszczeniami obsługi podróżnych^{[40][18][19][41]}.

Po południowej stronie dworca znajduje się stacja Metroroweru^[41], a przy ulicy Bohaterów Getta Warszawskiego przystanek autobusowy Gliwice Dworzec PKP obsługiwany przez autobusy kursujące na zlecenie Zarządu Transportu Metropolitalnego^[42].

• Stacja Gliwice – Skan archiwalnego planu schematycznego w serwisie Enkol.pl