Gdanisko
Gdanisko (dansker, danzker) – wykusz lub wieża usytuowana na zewnątrz linii murów obronnych i połączona z zamkiem krytym, biegnącym na wysokości pierwszego piętra, gankiem, który miał formę krytego przejścia wspartego na arkadach. Gdanisko występowało w średniowiecznych przede wszystkim krzyżackich zamkach warownych i pełniło funkcję wieży ustępowej (latryny)[1]. Zaopatrzone w strzelnice pełniły również funkcje obronne spełniając rolę dodatkowej wieży, wysuniętej przed obwód murów zamkowych[2].
Gdaniska budowano tak, by wszystkie nieczystości ze znajdujących się w nim szaletów spadały do fosy, odprowadzenie ich zapewniała płynąca poniżej woda[3].
Gdaniska były murowane z cegły lub drewniane, tak jak na zamku w Ragnecie[4].
Przykłady
edytujPrzykłady zachowanych gdanisk to:
- Zamek w Malborku. Ciekawym rozwiązaniem był sposób oznaczenia drogi do gdaniska na zamku malborskim. Kierunek wskazywały swoimi ogonami rzeźbione wsporniki w kształcie diabełków.
- Zamek w Kwidzynie (największe w Europie[5])
- Zamek krzyżacki w Toruniu (jedyna część zamku zachowana w całości)
- Zamek w Kowalewie Pomorskim (zachowany fragment)
Gdanisko znajdowało się również w Zamku Biskupów Pomezańskich w Prabutach.
Etymologia nazwy
edytujSporną kwestią jest etymologia nazwy wieży. Niektórzy[kto?] uważają, jakoby nazwa była próbą poniżenia dobrego imienia Gdańska, które to miasto wielokrotnie sprawiało kłopoty i buntowało się przeciwko Krzyżakom. Inna teoria mówi o wpływach języka pruskiego, w którym dansk miało oznaczać "mokry, wilgotny".
Przypisy
edytuj- ↑ Witold Szolginia: Ilustrowana encyklopedia dla wszystkich. Architektura i Budownictwo. Warszawa: Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, 1975, s. 70.
- ↑ Sztuka świata. Słownik terminów A-K. tom 17. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 2013, s. 148. ISBN 978-83-213-4726-4.
- ↑ Sławomir Jóźwiak, Janusz Trupinda, Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012, s. 385, ISBN 978-83-231-2896-0, OCLC 812677814.
- ↑ Sławomir Jóźwiak, Janusz Trupinda, Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, s ISBN 978-83-231-2896-0
- ↑ Największy wychodek Europy jest w Kwidzynie - Dziennikbaltycki.pl [online], www.dziennikbaltycki.pl [dostęp 2017-12-11] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 38. ISBN 83-85001-89-1.