François Philidor

Urodził się w rodzinie wybitnych muzyków, którzy od pokoleń grali w królewskim pałacu w Wersalu. Młody Philidor został tam w wieku sześciu lat chórzystą. Wcześnie nauczył się też gry w szachy. Około 1740 roku zaczął grywać w Café de la Regencé, tam zwrócił na niego uwagę najlepszy wówczas szachista Francji Legall de Kermeur, który zajął się jego kształceniem. Philidor czynił szybkie postępy, wkrótce zaczął zachwycać publiczność w kawiarniach i klubach szachowych, grając z dwoma lub trzema przeciwnikami „na ślepo”. Wiele podróżował, rozgrywając partie szachowe w miastach Anglii, Holandii i Prus^[2].

Uważany był za cudowne dziecko. W wieku jedenastu lat na dworze Ludwika XV wykonał swój pierwszy utwór muzyczny. Będąc młodzieńcem znany już był jako wybitny szachista. W 1747 roku odwiedził Londyn, gdzie pokonał tamtejszych mistrzów gry szachowej i został obwołany najlepszym szachistą na świecie. Mecz przeciwko Syryjczykowi Phillippowi Stammie odbył się na niezwykłych warunkach. Remisy liczyły się jako porażki Philidora, który wszystkie partie rozegrał czarnymi bierkami. Mecz zakończył się zwycięstwem Philidora 8 – 2^[1].

W 1749 roku Philidor wydał swoją najsławniejszą książkę L'analyse du jeu des échecs (Analiza gry w szachy), która zrewolucjonizowała pojmowanie gry szachowej. Książka doczekała się ponad stu wydań, w tym cztery w roku pierwszej publikacji. Philidor krytycznie zanalizował tak zwaną włoską (modeńska) szkołę szachową, wskazał na podstawowe jej słabości i zwrócił uwagę na istotne elementy gry, które do tej pory były niedoceniane. Po raz pierwszy poddał analizie partię szachów jako całość, wyciągając wnioski o charakterze strategicznym. Najbardziej znana jego idea zawiera się w znanym powiedzeniu „piony są duszą gry”, które podkreśla wagę prawidłowej gry pionami we wszystkich fazach partii. Wprowadził takie pojęcia jak blokada i pozycyjne poświęcenie^[3][4].

Philidor był również znanym teoretykiem i praktykiem warcabów stupolowych. W 1770 roku wydał Traité sur le jeu de Dames a la Polonaise (Traktat o grze w warcaby polskie), kompendium wiedzy o warcabach stupolowych, ilustrowane analizami ciekawych pozycji i kompozycjami warcabowymi. W Paryżu był stałym bywalcem Café de la Régence, gdzie spotykali się najwybitniejsi szachiści i w Café de Manouri, gdzie zazwyczaj toczyły się boje na stu polach. Przyjaźnił się z Wolterem i Janem Jakubem Rousseau, swoimi stałymi partnerami przy szachownicy.

Na początku 1793 roku Philidor przebywał w Londynie, gdzie dowiedział się, że rewolucyjny rząd Francji zakazał mu powrotu do kraju. Musiał pozostać w Anglii i zarabiać na życie grą w szachy i udzielaniem lekcji gry. Zmarł w Londynie 31 sierpnia 1795 roku tuż przed swoimi 70. urodzinami^[5].

Za życia był doceniany jako muzyk i kompozytor, jeden z głównych twórców francuskiej opery komicznej. Pozostawił po sobie dwadzieścia oper, które są jednak rzadko wykonywane, raczej nie przetrwały próby czasu^[6].

W teorii debiutów szachowych pamięć Philidora przetrwała w nazwie jednego z otwarć (obrona Philidora, 1.e4 e5 2.Sf3 d6)^[7].

Na diagramie przedstawiono jedną z pozycji wymyślonych i przeanalizowanych przez Philidora: białe zaczynają i remisują, mimo tego, iż mają dwa piony mniej.

Rozwiązanie: 1.Ke2! Kf6 2.Kf2 itd.

• W. Litmanowicz, J. Giżycki, "Szachy od A do Z", tom II, Warszawa 1987, s. 878-880.
• DanyD. Sénéchaud DanyD., François-André Danican Philidor (1726-1795) [online], 17 listopada 2006 [dostęp 2021-04-17]  (fr.).

• Stanisław Gawlikowski: Szachy. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza RSW „Prasa-Książka-Ruch, 1976.
• Bill Price: Historia szachów w 50 ruchach. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Alma-Press 2021. Tłum. z angielskiego: Jerzy J. Malinowski. Rec. Historia szachów w 50 ruchach (omówienie) | Przegląd Dziennikarski (przegladdziennikarski.pl)[1]

• François Philidor – wybrane partie szachowe (ang.)
• François Philidor – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
• François Philidor – nuty w bibliotece Polona