Fort IIIa w Poznaniu
Fort IIIa (Prittwitz, Józefa Sułkowskiego) (oryg. Zwischenwerk IIIa) – jeden z 18 fortów wchodzących w skład Twierdzy Poznań. Znajduje się na Miłostowie przy ulicy Wrzesińskiej[1].
 nr rej. A-245 z 25 maja 1983[1]
| |
 Brama wejściowa do krematorium w forcie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Wrzesińska |
| Typ budynku |
fort |
| Architekt |
Komitet Inżynieryjny Głównego Inspektoratu Twierdz |
| Rozpoczęcie budowy |
1887 |
| Ukończenie budowy |
1890 |
| Ważniejsze przebudowy |
1913-1914, 1993 |
| Właściciel |
Miasto Poznań[2] |
Położenie na mapie Poznania  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
 52°25′00″N 17°00′08″E/52,416667 17,002222
| |
Historia
edytujZbudowany został w latach 1887–1890, w drugim etapie budowy twierdzy fortowej[3]. Fort otrzymał nazwę Prittwitz na cześć Moritza von Prittwitza (podobną nazwę nosił też Fort Prittwitz-Gaffron). W 1931 zmieniono patronów na polskich, Fort IIIa otrzymał imię Józefa Sułkowskiego.
W czasie II wojny światowej pełnił rolę magazynu wojskowego[4]. Podczas bitwy o Poznań został zdobyty 29 stycznia 1945[5]. W walce zginął m.in. kpt. Paweł Straszko, dowódca 2 batalionu 446 pułku gwardii[5]. Opór Niemców utrzymywał się później u rozwidlenia linii kolejowej oraz przy os. Warszawskim, powstrzymując natarcie w kierunku Śródki[5].
Po wojnie przejęty przez „Centralę Rybną” na magazyn solonych śledzi (sól szkodliwie oddziaływała na mury i posadzki)[6], a następnie przez Ludowe Wojsko Polskie na inne cele magazynowe[4]. Od 1993 w forcie działa krematorium[4]. Adaptacji na potrzeby tej działalności dokonano kosztem 20 miliardów ówczesnych złotych. Był to pierwszy w Polsce zakład krematoryjny oddany do użytku po 1989[6].
Teren fortu wchodzi w skład obszaru Natura 2000 (obszar specjalnej ochrony SOO „Fortyfikacje w Poznaniu”)[7].
Lokalizacja i konstrukcja
edytuj
Położony jest na terenie cmentarza komunalnego (otwarty w 1943), pomiędzy linią kolejową Poznań Wschód – Žielieznodorožnyj (na północy) a linią kolejową Warszawa Zachodnia – Frankfurt nad Odrą (na zachodzie i południu), w dawnym wojskowym lesie Koeniglicher Forst Streitort[8]. Dojazd drogą forteczną (ul. Wrzesińska) i drogą rokadową (ul. Wileńska / ul. Krańcowa)[9].
Kaponiery były połączone poterną biegnącą pod fosą. W strzelnicach kaponier zamontowano stalowe okiennice (rozwiązanie unikatowe – w pozostałych obiektach montowano zasuwy gilotynowe)[8]. Fort był wyposażony w dwa stanowiska obserwacyjne piechoty W.T.90[8][10]. Nad prawą kaponierą umieszczono schron dla drużyny przeciwszturmowej (jedyny taki wśród fortów pośrednich)[8].
Przebudowy
edytujW latach 1913–1914 na przeciwskarpie zbudowano mały schron betonowy[8]. Na początku lat 90. XX wieku na potrzeby krematorium przebudowano bramę główną dodając nowoczesny portal, dno lewej części fosy zostało wybrukowane, a w części czołowej koszar przekopano dodatkowy przejazd do fosy[8].
Przypisy
edytuj- ↑ a b Miasto Poznań, System Informacji Przestrzennej, Miejski Konserwator Zabytków: Zespół Fortów Zewnętrznego Pierścienia Fortyfikacji Pruskich. [dostęp 2013-06-26]. (pol.).
- ↑ a b Geopoz: Przeglądarka danych SIP. Miasto Poznań. [dostęp 2013-06-26]. (pol.)., warstwa: Grunty Miasta Poznania
- ↑ Maria Strzałko, Raport o stanie zabytków miasta Poznania, Miasto Poznań, 2007.
- ↑ a b c Universum Poznań - Krematorium - Historia. [dostęp 2013-06-26].
- ↑ a b c Szumowski ↓, s. 290.
- ↑ a b Aleksander Stukowski, Krematorium w forcie, w: Spotkania z Zabytkami, nr 4/1994, s.46, ISSN 0137-222X
- ↑ Instytut na rzecz ekorozwoju: Natura 2000: „Fortyfikacje w Poznaniu”. [dostęp 2013-06-25]. (pol.).
- ↑ a b c d e f Biesiadka ↓, s. 190.
- ↑ Biesiadka ↓, s. 187.
- ↑ Biesiadka ↓, s. 156.
Bibliografia
edytuj- Zbigniew Szumowski: Boje o Poznań 1945. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1985, s. 290, 355., ryc.
- Jacek Biesiadka: Twierdza Poznań. O fortyfikacjach miasta Poznania w XIX i XX wieku.. Poznań: 2006.
