Flaga Białorusi

27 lipca 1990 roku Białoruś ogłosiła niepodległość, a 19 września 1991 roku państwo przyjęło nazwę Republika Białorusi i nowe symbole państwowe – godło Pogoń i flagę biało-czerwono-białą. W pierwszych latach istnienia państwa narastał kryzys polityczny i gospodarczy^[3]. Aby zahamować pogarszanie się sytuacji, w 1993 roku parlament białoruski rozważał przeprowadzenie referendum, które określiłoby dalszą drogę rozwoju państwa. Już wtedy ówczesny poseł Łukaszenka wnioskował zmianę symboli państwowych. Idea nie zyskała poparcia wśród posłów.

15 marca 1994 roku została przyjęta Konstytucja niepodległej Republiki Białorusi, 10 lipca tego samego roku na prezydenta został wybrany Alaksandr Łukaszenka, który przystąpił do realizacji swoich zamiarów odnośnie do zmiany symboli państwowych. 21 marca 1995 roku prezydent zaproponował wariant flagi składającej się z trzech pasów – zielonego, czerwonego i zielonego. 23 marca 1995 roku pojawiły się nowe propozycje państwowych symboli Republiki Białorusi^[4], spośród których wybrano projekt, najbardziej zbliżony do ostatniej flagi Białoruskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Projekt flagi został zaprezentowany obywatelom, a pytanie o jego przyjęcie włączono do referendum w 1995 roku.

14 maja 1995 roku na Białorusi odbyło się referendum, w którym wśród czterech zaproponowanych pytań drugie brzmiało:

Wyniki głosowania były następujące: twierdząco odpowiedziało 3 622 851 osób uprawnionych do głosowania, co stanowiło 75,1% wszystkich głosujących. Przeciwko zagłosowało 988 839 osób, co stanowiło 20% wszystkich głosujących. 211 732 głosy uznano za nieważne^[5]. Wyniki referendum, zdaniem niezależnych obserwatorów, zostały sfałszowane^[6].

7 czerwca 1995 roku rozporządzeniem prezydenta Nr 214 O zatwierdzeniu Rozporządzenia o Państwowej fladze Republiki Białorusi nowa flaga została uznana za oficjalny symbol państwowy^[7].

Zgodnie z artykułem 19 rozdziału I Konstytucji Republiki Białorusi:

Po przyjęciu nowej symboliki państwowej Państwowy Komitet Standaryzacji, Metrologii i Certyfikacji Republiki Białorusi 29 września 1995 roku wydał rozporządzenie nr 10 O zatwierdzeniu, wprowadzeniu w życie, zmianie, przedłużeniu, zniesieniu ograniczenia daty ważności, wykluczeniu z listy obowiązujących standardów i klasyfikatorów. Na mocy rozporządzenia etalon flagi Białorusi od 1 stycznia 1996 roku miał zostać wpisany do rejestru Republikańskich Standardów Białorusi (РСТ Беларуси) z klasyfikatorem 911-91^[9].

Wzorzec flagi państwowej został ponownie określony w ustawie prezydenta O państwowych symbolach Republiki Białorusi z dnia 5 lipca 2004 roku. W związku z istnieniem dwóch dokumentów prawnych, określających te same standardy 19 marca 2008 roku wyszło rozporządzenie nr 14 Państwowego Komitetu Standaryzacji Republiki Białorusi O zatwierdzeniu, wprowadzeniu w życie, zmianie i zniesieniu technicznych normatywnych aktów prawnych w zakresie normalizacji i standaryzacji ogólnopaństwowego klasyfikatora Republiki Białorusi i zarządzeń Republiki Białorusi (СТБ 911-2008 „Государственный флаг Республики Беларусь. Общие технические условия”). Ten akt prawny w paragrafie 4.2 zniósł dotychczasowe standardy, zapisane w rozporządzeniu z 1995 roku, odnośnie do kryteriów technicznych flagi Białorusi^[10].

5 lipca 2004 roku została uchwalona ustawa O państwowych symbolach Republiki Białorusi (nr 301-З). Zgodnie z nią, państwowa flaga Republiki Białorusi jest symbolem suwerenności państwa na równi z państwowym godłem i hymnem^[11]. Zarówno obywatele Białorusi, jak i obcokrajowcy oraz osoby bez obywatelstwa, przebywający w granicach Białorusi, powinni z szacunkiem odnosić się do symboli Republiki Białorusi^[12].

Konstrukcja, wymiary i kolory flagi

Oficjalny opis flagi znajduje się w 4 artykule Rozdziału 2:

Ustawa nie definiuje precyzyjnie barw flagi państwowej Białorusi, a jedynie określa je słownie. Zwyczajowo przyjęte odcienie czerwieni, zieleni i bieli przed wejściem w życie w 2008 roku standardu RTS 911-91 były definiowane na podstawie publikacji Armanda du Payrata Album des pavillons nationaux et des marques distinctives, w której autor zastosował skalę kolorów, opracowaną przez korporację Pantone^[14].

W określonych przez ustawę okolicznościach na końcu flagsztoka umieszcza się głowicę w kształcie rombu z wizerunkiem pięciopromiennej gwiazdy, wykonanej z żółtego metalu i podobnej do gwiazdy z godła Białorusi. Taką głowicę mają obowiązek posiadać, na przykład, flagi w służbowych gabinetach prezydenta, członków rządu, naczelników podporządkowanych prezydentowi instytucji, naczelników republikańskich instytucji, podporządkowanych rządowi, przewodniczących miejscowych rad poselskich oraz naczelników miejscowych organów wykonawczych^[13].

Wzorzec flagi państwowej Republiki Białorusi (wielokolorowy, dwukolorowy i jednokolorowy, płaski i trójwymiarowy) jest przechowywany w Narodowym Archiwum Republiki Białorusi. Wykonanie flagi, niezależnie od jej rozmiaru, powinno dokładnie zgadzać się z jej etalonem. Niezgodność ze wzorcem jest karalna^[15]. Ustawa zabrania umieszczenia na państwowej fladze Republiki Białorusi napisów i grafiki^[16].

W 2012 roku dokonano nieznacznej korekty w wyglądzie flagi – zrezygnowano z białych obrzeży po bokach ornamentu tak, że dotyka on bezpośrednio krawędzi flagi po stronie drzewcowej i barwnego (czerwono-zielonego) pola po stronie wolnej. Długość pola z ornamentem w stosunku do długości flagi pozostała ta sama, tj. 1/9 długości flagi^[17].

Używanie flagi

Ustawa z 5 lipca 2004 roku określa miejsca i warunki używania flagi państwowej Białorusi.

Reguły wywieszania flagi

Podczas jednoczesnego wywieszania flag Białorusi i innego państwa, flaga Białorusi powinna znajdować się po prawej stronie, jeśli stoi się twarzą do nich. Jeśli wywieszone są flagi trzech i więcej państw, to powinny być umieszczone w porządku alfabetycznym tych państw i mieć taki sam rozmiar. Podczas używania flag Białorusi i innego państwa na środkach transportu (z wyjątkiem statków), flagę Białorusi umieszcza się po lewej stronie pojazdu, flagę innego państwa – po prawej, przy czym muszą być umieszczone w jednej linii, prostopadłej do kierunku ruchu. Przy jednoczesnym wywieszeniu flagi państwowej Białorusi i sztandaru prezydenta, flagę umieszcza się z lewej strony, jeśli stoi się twarzą do nich^[19].

Podczas jednoczesnego wywieszania flagi państwowej i flag jednostek administracyjno-terytorialnych, organów i organizacji państwowych, partii politycznych, związków zawodowych i zjednoczeń społecznych, flaga państwowa musi znajdować się po lewej stronie, jeśli stoi się twarzą do niej. Przy jednoczesnym wywieszeniu nieparzystej liczby flag, flagę państwową umieszcza się w centrum, w przypadku parzystej liczby (więcej niż dwie) – z lewej strony od centrum^[16].

W okresie żałoby, ogłoszonej przez prezydenta Republiki Białorusi, flaga państwowa jest opuszczona na drzewcu do 1/3 jego długości. Na końcu flagsztoka mocuje się czarną wstęgę, równą długości płata flagi^[20].

Używanie wizerunku flagi

Wizerunek flagi państwowej Białorusi jest umieszczany na statkach powietrznych, zarejestrowanych na Białorusi. Zgodnie z ustawodawstwem Republiki Białorusi, podobizna flagi może być wykorzystywana w charakterze podstawy lub elementu odznaczeń państwowych oraz znaków heraldycznych – emblem i orderów organów państwowych. Wizerunek flagi państwowej może służyć do dekoracji jako symbol państwa i narodu pod warunkiem, że nie zaistnieje brak szacunku do niego.

Flagi białoruskich jednostek administracyjno-terytorialnych, organów i organizacji państwowych, partii politycznych, związków zawodowych i zjednoczeń społecznych nie mogą być identyczne z flagą państwową, która może posłużyć jedynie za podstawę dla tych flag^[16].

Wizerunek białoruskiej flagi państwowej został wykorzystany do zaprojektowania sztandaru prezydenta Republiki Białorusi.

26 marca 1998 roku rozporządzeniem prezydenta Republiki Białorusi O państwowych świętach, dniach świątecznych i pamiętnych datach w Republice Białorusi został ustanowiony Dzień Godła Państwowego i Flagi Państwowej. Obchody święta przypadają na drugą niedzielę maja^[21].

Czerwony kolor flagi państwowej Republiki Białorusi symbolizuje sztandary rycerzy dowodzonych przez Witolda w bitwie pod Grunwaldem oraz kolor flag Armii Czerwonej i białoruskich jednostek partyzanckich w czasie II wojny światowej^[22]. Czerwony jest także kolorem więzów krwi, braterstwa, walki w słusznej sprawie, zwycięstwa i szczęśliwego życia^[23].

Zielony kolor jest symbolem nadziei, wiosny i odrodzenia, lasu i pola^[22], a także dobra, wzrastania, rozwoju, dostatku i pokoju. Biały kolor symbolizuje wolność oraz cnotę czystości i mądrości^[23].

Za wzór do ornamentu posłużył haft na ruszniku Matriony Markiewicz, chłopki ze wsi Kościeliszcze powiatu sienneńskiego. Praca była wykonana w 1917 roku i nazwana Wschodzące słońce – Восходящее солнце^[24]. Na fladze ornament ma oznaczać przywiązanie do kultury ludowej, duchowe bogactwo i jedność narodu^[22].

Według Siarhieja Rassadzina, członka Rady Heraldycznej przy Prezydencie Białorusi, motyw ornamentu na fladze pochodzi z czasów prehistorycznych. Głównym jego tematem są romby – starożytny symbol, który odzwierciedla sakralne postrzeganie świata przez przodków. W biało-czerwonym wzorze jest zaszyfrowane słońce nad czworobocznym zaoranym polem^[25]. Romb jest znakiem ziarna, łamane linie przy nim – sochy, a skrzyżowane w centrum linie – symbolem ognia, podstawy życia ludzkości. Ornament z wykorzystaniem rombów i krzyży już w epoce kamiennej był motywem ozdobnym na wyrobach z ceramiki. Podobna do wzoru na fladze tekstura, gdzie głównym elementem są romby, została znaleziona na Polesiu, wyrzeźbiona na ciosie mamuta^[26]. Taki sam ornament został odkryty podczas wykopalisk archeologicznych w siedlisku z czasów neolitycznych w miejscowości Dobry Bór nieopodal Baranowicz.

7 kwietnia 2004 roku zastępca ministra oświaty Białorusi T.N. Kowalewa podpisała Rekomendacje do stosowania państwowej symboliki w instytucjach kształcących. W dokumencie znajduje się interpretacja zalecana w procesie wychowania patriotycznego w szkołach i na uczelniach. Dwie skrzyżowane linie z czterema kropkami między nimi są znakiem obsianego pola. Romb z krzyżem umieszczonym wewnątrz jest także traktowany jako klucz do szczęścia, magiczny symbol pomyślności, jest również najstarszym znakiem solarnym. Podwójne romby u dołu i na górze ornamentu symbolizują ideę cykliczności życia, odnowienia niwy. Linie pomiędzy rombem centralnym a figurami po brzegach oznaczają wota – ofiarę i prośby do bogów. Cały wzór ornamentu przesiąknięty jest ideą dobra, nadziei, życzeniami udanych plonów i zbliżającego się rozkwitu. Czerwony ornament jest wykonany na białym polu. Takie połączenie jest właściwe dla tradycji białoruskiej sztuki ornamentalnej. Białe tło oznacza światło południowego słońca, czystość, niewinność, gościnność, zgodę, wolność^[28].

Białoruska opozycja demokratyczna i środowiska emigracyjne za narodową uznają flagę biało-czerwono-białą. Barwy te powtarzają kolory historycznego symbolu Wielkiego Księstwa Litewskiego – herbu Pogoń, na którym umieszczony jest biały jeździec na czerwonym polu. Flaga biało-czerwono-biała była używana przez Białoruską Republikę Ludową od 25 marca 1918 roku do 5 stycznia 1919 roku, kiedy do Mińska wkroczyła Armia Czerwona^[29]. W okresie okupacji w czasie II wojny światowej zależny od Hitlera rząd Radosława Ostrowskiego przywrócił flagę biało-czerwono-białą^[30].

Pod koniec lat osiemdziesiątych XX wieku w poszczególnych republikach Związku Radzieckiego zaczęły się odradzać idee narodowościowe. Na Białorusi powstał Białoruski Front Ludowy, którego członkowie głosili idee odrodzenia języka białoruskiego i historii Białorusi. Na symbole została wybrana flaga biało-czerwono-biała i Pogoń, które miały przypominać o wywodzeniu się Białorusi z tradycji Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Po ogłoszeniu niepodległości Białorusi w 1992 roku, władze zgodziły się na wprowadzenie białoruskiego jako języka państwowego, a do szkolnego programu nauczania historii włączono obowiązkowe^[31] pogadanki o legendarnym starolitewskim rycerzu, rannym w bitwie pod Grunwaldem, którego zakrwawiony bandaż dał początek fladze biało-czerwono-białej^[32].

Po referendum 1995 roku oficjalna, biało-czerwono-biała, flaga utraciła swoje znaczenie w świetle prawa białoruskiego. Używanie jej stało się nielegalne. Mimo to jest jedyną flagą uznawaną przez przeciwników rządów Łukaszenki. Wprowadzenie nowych symboli państwowych wywołało aktywność opozycjonistów antyrządowych. W obwodzie witebskim rozpoczął działalność Miron, tajemniczy sprawca lub grupa sprawców, zajmujących się wywieszaniem w miejscach publicznych flagi biało-czerwono-białej. Miron nie został wykryty przez milicję^[31].

Białoruś jako republika socjalistyczna w okresie 1919–1991 posiadała sześć flag:

Źródła prawne

• Государственный комитет по стандартизации Республики Беларусь, Постановление 19 марта 2008 г. № 14 „Об утверждении, введении в действие, изменении и отмене технических нормативных правовых актов в области технического нормирования и стандартизации, общегосударственного классификатора Республики Беларусь и руководящих документов Республики Беларусь”.
• Закон Республики Беларусь от 5 июля 2004 г. №301-З „О государственных символах Республики Беларусь”. levonevski.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-12)]., Право. Законодательство Республики Беларусь, red. В. Левоневский.
• Изменение № 2 СТБ 911–2008. Государственный флаг Республики Беларусь. Общие технические условия = Дзяржаўны сцяг Рэспублікі Беларусь. Агульныя тэхнічныя ўмовы. mfa.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-28)]., Министерство иностранных дел Республики Беларусь.
• Конституция Республики Беларусь 1994 года (с изменениями и дополнениями, принятыми на республиканских референдумах 24 ноября 1996 г. и 17 октября 2004 г.), Национальный центр правовой информации Республики Беларусь.
• Постановление Государственного комитета по стандартизации, метрологии и сертификации Республики Беларусь от 29 сентября 1995 г. №10 „Об утверждении, введении в действие, изменении, продлении, снятии ограничения срока действия, исключении из числа действующих стандартов и классификаторов”, Национальный фонд технических нормативных правовых актов.
• Сообщение Центральной комиссии Республики Беларусь по выборам и проведению республиканских референдумов. Об итогах голосования на республиканском референдуме 14 мая 1995 года. rec.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-11)]., Центральная комиссия Республики ��еларусь по выборам и проведению республиканских референдумов.
• Указ Президента Республики Беларусь 26 марта 1998 г. № 157 „О государственных праздниках, праздничных днях и памятных датах в Республике Беларусь”. ncpi.gov.by. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-07)]., Национальный центр правовой информации Республики Беларусь.
• Указ Президента Республики Беларусь 7 июня 1995 г. N 214. Минск. Об утверждении Положения о Государственном флаге Республики Беларусь, Russian Centre of Vexillology and Heraldry.

Opracowania

• Payrat A., Album des pavillons nationaux et des marques distinctives, Paris 2000.
• Poczobut A., Miron gra na nosie Łukaszence, „Gazeta Wyborcza” 23.08.2007.
• Szybieka Z., Historia Białorusi 1795–2000, Lublin 2002. ISBN 83-85854-74-6.
• Vexillographia – Флаги Беларуси, Russian Centre of Vexillology and Heraldry.
• Анцелевич А., Геральдика всегда служит людям, „Народная Газета” 96 (2007) nr 4511.
• В основе флага Беларуси не погребальный рушник, а древние символы. belarusin.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-09-23)]., Познай Беларусь – BelarusIn.Net.
• Владимирова Т., Белорусы гордятся национальной символикой, „Рэспублiка” 4022 (2006) nr 85.
• Вячорка В., „Кроў лілася чырвонай паласой...”. Да гісторыі беларускіх нацыянальных колераў, Мінск 1991.
• Курьянович А., Принятие Декларации о государственном суверенитете: факты, цифры, цитаты, Naviny.by. Политика, 27.07.2009.
• Республика Беларусь, Государственная символика. РИА Новости.
• Турук Ф., Белорусское движение. Очерк истории национального и революционного движения белоруссов, [reprint], Мінск 1994.
• Флаг Белоруссии. flagi-mira.ru. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-26)]., Флаги мира.
• Цітоў A., Сфрагістыка і геральдыка Беларусі, Мінск 1999. ISBN 985-6299-36-5.
• Якжик В. В., Государственный флаг Республики Беларусь, w: Рекомендации по использованию государственной символики в учреждениях образования, 2013.