Fiołek trójbarwny

Fiołek trójbarwny
	; A V. tricolor B V. arvensis (po lewej)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	malpigiowce
Rodzina	fiołkowate
Rodzaj	fiołek
Gatunek	fiołek trójbarwny
	Nazwa systematyczna
	Viola tricolor L.; Sp. Pl. 935 1753
Synonimy
	Ion tricolor Medik.; Jacea tricolor (L.) Opiz; Mnemion elegans Spach; Mnemion nemausense (Jord.) Fourr.; Mnemion sagotii (Jord.) Fourr.; Mnemion tricolor (L.) Spach; Mnemion variatum (Jord.) Fourr.; Viola banatica Kit. ex Schult.; Viola bella Gren.; Viola bicolor Hoffm.; Viola cantiana Drabble; Viola carpatica Borbás; Viola confinis Jord. ex Nyman; Viola deminuta Schur; Viola derelicta Jord.; Viola flavida Jord.; Viola foucaudii Sav.; Viola garganica Strobl; Viola grandiflora L.; Viola kupffieri Klokov; Viola lejeunei Jord.; Viola lepida Jord.; Viola leptoceras Schur; Viola lilascens Heldr. ex Boiss.; Viola lloydii Jord. ex Boreau; Viola luteola Jord.; Viola media (DC.) Chaillet ex Schult.; Viola meduanensis Boreau; Viola mentita Jord.; Viola micrantha Bertol.; Viola mucuzii Orph. ex Nyman; Viola mutabilis Rochel; Viola nemausensis Jord.; Viola olonnensis Genev.; Viola orcadensis Drabble; Viola paillouxi Jord.; Viola pallescens Jord.; Viola parviflora Kit. ex Schult.; Viola peregrina Jord. ex Boreau; Viola perrobusta Borbás; Viola provostii Boreau; Viola pseudolutea Schur; Viola ruralis Jord. ex Boreau; Viola sagotii Jord.; Viola sicula Schur; Viola soongorica Fisch. ex Ledeb.; Viola subtilis Jord.; Viola timbali Jord.; Viola tricolor f. alba Sigunov; Viola tricolor var. cantiana (Drabble) P.D.Sell; Viola tricolor var. carpatica (Borbás) P.D.Sell; Viola tricolor var. lejeunei (Jord.) P.D.Sell; Viola tricolor var. orcadensis (Drabble) P.D.Sell; Viola tricolor var. raiblensis Lausi & Cusma-Vel.; Viola tricolor f. tenella Farw.; Viola variata Jord.; Viola variegata Vuk.; Viola vectensis (F.N.Williams) Drabble; Viola versicolor Salisb.; Viola virgata Gren.; Viola vivariensis Jord.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Fiołek trójbarwny (Viola tricolor L.)^[5] – gatunek rośliny należący do rodziny fiołkowatych (Violaceae Batsch.). Nazwa ludowa: bratek polny^[6]. Występuje w stanie dzikim w Europie i Azji (Zachodnia Syberia, Turcja, Iran)^[7]. W Polsce pospolity.

Morfologia

Łodyga: Pojedyncza lub gałęzista, leżąca, podnosząca się lub wzniesiona, czterokanciasta, delikatnie owłosiona. Wysokość: 10–30 cm.
Liście: Dolne sercowate, górne lancetowate lub eliptyczne. Wszystkie mają karbowane brzegi.
Kwiaty: Pojedyncze, obupłciowe, wyrastają w kątach liści na długich szypułkach. Korona znacznie dłuższa od kielicha, płatki górne fioletowe, boczne i dolne żółte. Ostroga zielonawo-fioletowa. Kielich złożony z 5 lancetowatych działek z przedłużeniami poniżej nasady. Gatunek bardzo zmienny w ubarwieniu kwiatów, rozróżnia się szereg odmian botanicznych.
Owoce: Trójklapowa torebka z drobnymi, brunatnożółtymi nasionami zawierającymi elajosom.
Gatunki podobne: Pozostałe dwa krajowe, występujące na niżu gatunki fiołków o bocznych płatkach częściowo nachodzących na płatki górne oraz żółtych elementach korony – fiołek polny oraz fiołek Kitaibela^[8].

Pokrój
Kwiat
Kwiat i owoc

Biologia i ekologia

Roślina jednoroczna lub dwuletnia, owadopylna, kwitnie od czerwca do września. Nasiona rozsiewane są przez mrówki (myrmekochoria). Siedlisko: pola, przydroża, łąki, wzgórza, ogrody (chwast). Preferuje stanowiska suche o glebach piaszczystych, często ubogich. Gatunek kwasolubny, roślina wskaźnikowa gleb kwaśnych^[9].

Zmienność

Występuje w kilku podgatunkach^[8]:
- V. tricolor subsp. curtisii (E. Forster) Syme. = V. tricolor var. maritima Schweigg. Łodyga dość gruba, o wysokości 3–15 cm i rozgałęziająca się zaraz nad ziemią. Mięsiste liście o wąskich łatkach. Przeważnie fioletowa korona kwiatów o długości 10–15 mm. Rośnie na piaskach, występuje głównie nad morzem. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla All. Koelerion albescentis, Ass. Helichryso-Jasionetum^[10]
- V. tricolor subsp. tricolor. Cienka i wzniesiona łodyga o wysokości 15-25 (40) cm, rozgałęziająca się wyżej nad ziemią. Korona kwiatów różnobarwna o długości 15–25 mm. Rośnie na murawach, przydrożach i obrzeżach lasów.
- Viola tricolor subsp. subalpina Gaudin. W niektórych ujęciach taksonomicznych traktowany jako odrębny gatunek – fiołek trwały (Viola saxatilis)
Ze skrzyżowania V. tricolor, V. lutea (fiołek żółty) i V. altaica otrzymano popularne, dwuletnie bratki – fiołek ogrodowy (Viola ×vittrockiana Gams. ex Kappert).

Zastosowanie

Roślina lecznicza:
- Surowiec zielarski: cała roślina (Herba Violae tricoloris). Zawiera wiolutozyd, saponiny triterpenowe, śluz, alkaloid wiolinę (w korzeniach), fenolokwasy (kawowy, protokatechowy, gentozynowy, waniliowy i in.), rutynę
- Działanie: reguluje przemianę materii, działa moczopędnie, zmniejsza łamliwość naczyń krwionośnych. Stosuje się go w zapaleniach pęcherza moczowego, kamicy moczowej, uszkodzeniu nerek przez substancje toksyczne (również przez uboczne działanie antybiotyków), w chorobie gośćcowej, trądziku młodzieńczym, wykwitach skórnych, tak zwanych wysypkach uczuleniowych, nadciśnieniu tętniczym i chorobach siatkówki oka.
- Zbiór i suszenie: Ziele ścina się latem, suszy rozłożone jedną warstwą w miejscu ciepłym, ale nie na słońcu.
Roślina ozdobna, uprawiana zwykle jako dwuletnia. Oprócz typowej formy w uprawie istnieją kultywary, m.in. ’Bowles Black’ posiadający jedne z najciemniejszych (niemal czarne) kwiaty wśród wszystkich roślin^[11].

Przeciwwskazania: W wielopłytkowości (trombocytosis), zakrzepicy pourazowej (thrombosis posttraumatica) oraz zaawansowanej miażdżycy w wieku starszym wskazana jest ostrożność ze względu na przedłużanie przez rutynę działania adrenaliny na naczynia i możliwość niebezpieczeństwa agregacji trombocytów^[12].

Filatelistyka

Poczta Polska wydała 5 września 1967 r. znaczek pocztowy przedstawiający fiołek trójbarwny o nominale 90 gr, w serii Kwiaty polne. Autorem projektu znaczka był Tadeusz Michaluk. Znaczek pozostawał w obiegu do 31 grudnia 1994 r. Fiołek trójbarwny pojawił się też na pierwszym znaczku tej serii o nominale 20 gr, w bukiecie kwiatów polnych^[13].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-11-30] (ang.).
↑ The Plant List. [dostęp 2017-01-10].
↑ Viola tricolor L.. Plants of the World Online. [dostęp 2021-04-13]. (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Janina Szaferowa: Poznaj 100 roślin. Klucz do oznaczania stu gatunków roślin kwiatowych dzikich i hodowlanych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970, s. 37.
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-10].
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ AleksanderA. Ożarowski AleksanderA., Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy, Warszawa 1982: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, s. 278-279, ISBN 83-200-0640-6 .
↑ Marek Jedziniak: Kwiaty polne. www.kzp.pl. [dostęp 2018-05-31]. (pol.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-11-30] (ang.).

[tpl-3] The Plant List. [dostęp 2017-01-10].

[pow-4] Viola tricolor L.. Plants of the World Online. [dostęp 2021-04-13]. (ang.).

[checklist2002-5] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[Szaf70-6] Janina Szaferowa: Poznaj 100 roślin. Klucz do oznaczania stu gatunków roślin kwiatowych dzikich i hodowlanych. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, 1970, s. 37.

[7] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-01-10].

[Klucz-8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

[9] Jakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6.

[A-10] Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.

[11] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[12] AleksanderA. Ożarowski AleksanderA., Ziołolecznictwo. Poradnik dla lekarzy, Warszawa 1982: Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, s. 278-279, ISBN 83-200-0640-6 .

[13] Marek Jedziniak: Kwiaty polne. www.kzp.pl. [dostęp 2018-05-31]. (pol.).

[5]