Dywizja

Dywizja – podstawowy związek taktyczny różnych rodzajów sił zbrojnych (5–15 tys. żołnierzy) składający się zazwyczaj z pułków lub brygad różnych rodzajów wojsk (typowych dla danego rodzaju sił zbrojnych) przeznaczonych do prowadzenia walki oraz oddziałów i samodzielnych pododdziałów przeznaczonych do zabezpieczenia bojowego działań, zapewnienia zaopatrzenia materiałowego i utrzymania w gotowości bojowej sprzętu technicznego jednostek dywizyjnych.

Typy dywizji

dywizja artylerii
dywizja artylerii przeciwlotniczej,
dywizja kawalerii powietrznej,
dywizja lotnicza
dywizja obrony powietrznej kraju,
dywizja rakietowa
dywizja (kawalerii) pancerna
dywizja piechoty,
dywizja piechoty górskiej
dywizja piechoty morskiej
dywizja powietrznodesantowa
dywizja zmechanizowana
dywizja zmotoryzowana.

Do dawnych rodzajów dywizji należą m.in.:

dywizja kawalerii,
dywizja kawalerii cz. zmotoryzowana.

Skład organizacyjny dywizji jest zazwyczaj stały. Dywizja działa przeważnie w składzie armii lub korpusu, może również wykonywać niektóre zadania samodzielnie.

Dowództwo dywizji może kierować kilkoma brygadami różnego rodzaju i różnych narodowości. Jednostki umożliwiają dowództwu dywizji dowodzenie podległymi wojskami, ich wspieranie i zabezpieczenie logistyczne oraz tworzenie punktów ciężkości na rzecz walczących brygad.

Dywizja historycznie

Idea dywizji jako zgrupowania bojowego pojawiła się w XVIII wieku na skutek wzrostu liczebności armii walczących w polu. Zamiast przemieszczać w jednej kolumnie po jednej drodze kilkudziesięciotysięczną armię, uznano, że lepiej podzielić ją na kilka mniejszych przemieszczających się po równoległych drogach. Każda z nich miała być na tyle silna, by mogła przez kilka godzin odpierać ataki o wiele większych sił wroga, gdy w tym czasie pozostałe kolumny maszerowały, kierując się na odgłos dział i wchodziły na pole bitwy z kilku kierunków. Ten pomysł, w połączeniu z administracyjnym podziałem wojsk na dywizje terytorialne, zaowocował pierwszymi w pełni sprawnymi dywizjami w armiach Republiki Francuskiej po 1791 roku. Następnie w wyniku wielkiego wzrostu liczby dywizji w armii francuskiej zdecydowano się je połączyć w większe zgrupowania tzw. korpusy.

W siłach zbrojnych III Rzeszy dywizje również grupowano w korpusy. Pod względem wartości dzieliły się na 1, 2, 3 i 4 formowania. Najbardziej wartościowe były dywizje 1 formowania, tzw. dywizje czynne okresu pokojowego^[1]. Dywizje 2 formowania (zwane rezerwami) niewiele odbiegały w strukturze organizacyjnej i uzbrojeniu od dywizji 1 formowania. Natomiast dywizje 3 formowania to byłe dywizje Landwehry, składające się w wiekszości z rezerwistów starszych wiekiem. Przeznaczone głównie do działań obronnych. W porównaniu do dywizji 1 i 2 formowania posiadały więcej karabinów maszynowych i pododdziałów saperskich, ale znacznie mniej środków transportu. Dywizje 4 formowania tworzono na bazie pododdziałów szkolnych wszystkich rodzajów wojsk i służb o składzie podobnym jak dywizje 1 i 2 formowania. Gotowość bojową uzyskiwały po stosunkowo krótkim czasie^[2].

W wojsku I Rzeczypospolitej dywizja (w połowie XVII wieku) była zgrupowaniem wojsk doraźnie organizowanym dla wykonania określonych zadań taktycznych^[3]. Dywizją nazywano również samodzielne zgrupowania wojsk dowodzone przez hetmanów lub regimentarzy^[3]. W XVIII wieku dywizja stała się jednostką terytorialną, podporządkowano jej oddziały stacjonujące na określonym obszarze państwa^[4]. W takim rozumieniu była swoistą prekursorką okręgu wojskowego^[5].

W czasie insurekcji kościuszkowskiej dywizja nie miała standardowej organizacji. W każdym okresie składała się jednak z trzech rodzajów wojsk: piechoty i strzelców, kawalerii oraz artylerii. Podział wewnętrzny ograniczał się jedynie do tzw. komend. Występował natomiast podział ugrupowania dywizji:

marszowy: awangarda, korpus (siły główne) i ariergarda;
bojowy: pierwsza i druga linia piechoty, prawe i lewe skrzydło (przeważnie jazda) i korpus rezerwowy.

Dywizja pancerna

Orientacyjna organizacja dywizji pancernych okresu II wojny światowej (najważniejsze komponenty):

USA

Ciężka dywizja wzoru 1942: 2 pułki pancerne (6 batalionów), 1 pułk piechoty pancernej – 232 czołgi średnie, 158 czołgów lekkich, 96 dział samobieżnych i opancerzonych pojazdów wsparcia; 14.680 ludzi^[6],
Dywizja wzoru 1943: 3 bataliony czołgów, 3 bataliony piechoty zmechanizowanej – 168 czołgów średnich, 83 czołgi lekkie, 89 dział samobieżnych i opancerzonych pojazdów wsparcia; 10.616 ludzi^[6],

III Rzesza

Dywizja wzoru 1939, stan teoretyczny: brygada pancerna i zmotoryzowana, pułk artylerii, batalion motocyklowo-strzelecki, zwiadowczy i saperski, dywizjon przeciwpancerny, batalion łączności i służby tyłowe. Według tych założeń stan etatowy dywizji pancernej powinien wynosić ponad 11 000 żołnierzy, ponad 300 czołgów, 10 samochodów pancernych i 130 dział i moździerzy^[7].
Dywizja wzoru sierpień 1944, stan teoretyczny: 1 pułk pancerny (2 bataliony), piechota pancerna – 160 czołgów średnich, 21–31 dział pancernych (faktycznie na ogół mniej)^[8].

W części państw nie organizowano dywizji pancernych (np. ZSRR – brygady i korpusy pancerne^[8]).

Polskie dywizje (stan na 2019)

Trzonem polskich wojsk lądowych są cztery dywizje (trzy zmechanizowane i jedna kawalerii pancernej^[9]):

11 Lubuska Dywizja Kawalerii Pancernej im. Króla Jana III Sobieskiego (Żagań),
12 Szczecińska Dywizja Zmechanizowana im. Bolesława Krzywoustego (Szczecin),
16 Pomorska Dywizja Zmechanizowana im. Króla Kazimierza Jagiellończyka (Olsztyn),
18 Dywizja Zmechanizowana im. gen. broni Tadeusza Buka (Siedlce).

Zobacz też

Przypisy

↑ Biegański 1970 ↓, s. 66.
↑ Biegański 1970 ↓, s. 67.
↑ ^a ^b Jerzy Bordziłowski (red.): Mała encyklopedia wojskowa. Tom 1. s. 350.
↑ Kwaśniewicz 1993 ↓, s. 44.
↑ Andrzej Grabski, Zarys dziejów wojskowości', s. 208.
↑ ^a ^b Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński: Amerykańska dywizja pancerna 1942–1945, „Nowa Technika Wojskowa” nr specjalny 9, listopad 2010, s. 28–33.
↑ Bieszanow 2013 ↓, s. 219.
↑ ^a ^b Eugeniusz Żygulski: Za pięć dwunasta – niemieckie wojska pancerne na przełomie 1944 i 1945 r., „Nowa Technika Wojskowa” nr specjalny 9, listopad 2010, s. 37–40.
↑ Artur Micek: Siły Zbrojne Polski. 15 sierpnia 2012.

Bibliografia

Władimir Bieszanow: Twardy pancerz. Stalin-grabarz Armii Czerwonej. Warszawa: Bellona, 2013. ISBN 978-83-11-12702-9.
Witold Biegański: Finał dziwnej wojny. Studium o kampanii francuskiej 1940. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1970.
Jerzy Bordziłowski (red.): Mała encyklopedia wojskowa. Tom 1. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
Tadeusz Rawski, Andrzej Ajnenkiel: Powstanie kościuszkowskie 1794 : dzieje militarne. T. 1. Warszawa: Egros: Wojskowy Instytut Historyczny, 1994. ISBN 83-86268-11-5.
Andrzej Grabski i inni, Zarys dziejów wojskowości polskiej do roku 1864. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. Warszawa 1966.
Włodzimierz Kwaśniewicz: Od rycerza do wiarusa, czyli słownik dawnych formacji, funkcji, instytucji i stopni wojskowych. Zielona Góra: Lubuska Oficyna Wydawnicza, 1993.

[CITEREFBiegański197066-1] Biegański 1970 ↓, s. 66.

[CITEREFBiegański197067-2] Biegański 1970 ↓, s. 67.

[enc-3] Jerzy Bordziłowski (red.): Mała encyklopedia wojskowa. Tom 1. s. 350.

[CITEREFKwaśniewicz199344-4] Kwaśniewicz 1993 ↓, s. 44.

[5] Andrzej Grabski, Zarys dziejów wojskowości', s. 208.

[us-6] Michał Fiszer, Jerzy Gruszczyński: Amerykańska dywizja pancerna 1942–1945, „Nowa Technika Wojskowa” nr specjalny 9, listopad 2010, s. 28–33.

[CITEREFBieszanow2013219-7] Bieszanow 2013 ↓, s. 219.

[niem12-8] Eugeniusz Żygulski: Za pięć dwunasta – niemieckie wojska pancerne na przełomie 1944 i 1945 r., „Nowa Technika Wojskowa” nr specjalny 9, listopad 2010, s. 37–40.

[9] Artur Micek: Siły Zbrojne Polski. 15 sierpnia 2012.

[1]