Dialekt południowokaszubski

Ze względu na pewne różnice kaszubszczyznę południową dzieli się na dwa subdialekty. Występuje między nimi, tak jak w całej kaszubszczyźnie, kontinuum dialektalne, czyli swobodna przejściowość i mieszanie się cech sąsiadujących ze sobą gwar.

Zespół południowo-wschodni obejmuje obszar zachodniej i południowo-wschodniej części powiatu kościerskiego oraz północnej części powiatu chojnickiego. Inną nazwą tej grupy gwarowej jest określenie gwary zaborskie, gdyż obszar ten obejmuje ziemię zaborską. Do gwar zaborskich zalicza się: kościerską, lipuską, brusko-wielewską i konarską.

Od zachodu graniczy z kaszubskimi gwarami południowo-zachodnimi, od północy z dialektem środkowokaszubskim, od wschodu z gwarami tucholskimi, a od południa z gwarami kociewskimi.

• akcent inicjalny
• przejście ć, ś, ź, dź w cz, sz, ż, dż (inaczej niż w tradycyjnym kaszubieniu)
• brak przegłosu e:o po spółgłoskach miękkich
• utrzymanie ruchomego e
• ë (szwa kaszubska) występuje tu rzadko, albo wcale
• w gwarach, w których występuje ë, wymawiane jest ono jako ogólnopolskie y
• ò wymawiane jako ^ło a nie ^łe
• u wymawiane tak jak ogólnopolskie u (w innych gwarach tendencja do pochylania w kierunku i)
• wymowa ô (kontynuatu długiego a) jako o lub ó
• po spółgłosce twardej występuje é, a po miękkiej i
• po spółgłosce l samogłoska i nie przechodzi w ë

Zespół ten stanowią gwary używane na terenie powiatu człuchowskiego oraz południowej części bytowskiego. Jest najmniejszą spośród kaszubskich grup gwarowych i zarazem najszybciej asymilującą właściwości sąsiadującego z nią dialektu wielkopolskiego oraz języka ogólnopolskiego. Stanowi wraz z gwarami południowo-wschodnimi kontinuum dialektalne, więc jej wschodnie gwary upodabniają się do sąsiadujących odmian zachodnich.

• brak przejścia t, d w ć, dź
• stwardnienie ń w n
• wymowa ô (kontynuatu długiego a) upodobniona do niemieckiego ö, czasami do å (dźwięk pośredni między a i o)
• samogłoska é (e pochylone) w swojej archaicznej formie – dźwięk pośredni między i a y
• samogłoska ë wymawiana tak samo jak regularne e
• odnosowienie samogłoski ą

Kaszubszczyzną południową posługiwał się jeden z najbardziej znanych pisarzy kaszubskich, Hieronim Derdowski. W swoich utworach odzwierciedlał cechy gwary chojnickiej, choć z czasem mieszał ją z elementami dialektu północnokaszubskiego, chcąc stworzyć pewną reprezentatywną formę etnolektu kaszubskiego łatwo zrozumiałą dla wszystkich Kaszubów. Zapisy dokonywane przez Derdowskiego różnią się zasadniczo od tych tworzonych przez Floriana Ceynowę, gdyż nie użyto w nich specjalnie dostosowanego do kaszubskiej mowy alfabetu. Teksty pisane gwarami południowokaszubskimi sporządzano w alfabecie polskim z zaznaczeniem licznie używanych przez autora samogłosek ścieśnionych.

• język pomorski – zbiorcze określenie wszystkich słowiańskich dialektów używanych dawniej i obecnie na Pomorzu
• polaszenie – zjawisko szczególnie częste w dialektach południowokaszubskich