Czehryń

Dawniejsze nazwy: Czehryn, Czeryn, Czyryn, Czyhiryn. Nazwa miasta wywodzi się od miejscowej nazwy paleniska, czyli czyryna lub cziryna. Tereny, na których położona jest miejscowość, zostały w 1569 r. przyłączone do Korony. Miasto i twierdza lokowane przez króla Zygmunta III Wazę dzięki staraniom starosty czerkaskiego Aleksandra księcia Wiśniowieckiego 1 maja 1588 roku. Dnia 15 października 1592 roku otrzymało od króla przywilej nadający mu prawa miejskie magdeburskie. Czehryń był miastem królewskim Korony Królestwa Polskiego^[2], położonym w pierwszej połowie XVII wieku w starostwie niegrodowym korsuńskim w województwie kijowskim^[3]. Czehryń graniczył kiedyś z wsiami Birki^[4], Strzynówki i Sosnówka.

Pomimo zakazu królewskiego dotyczącego przyjmowania zbiegów miasto w późniejszych latach było zamieszkane przez różnych uciekinierów z całej Rzeczypospolitej. Do pierwszego poważnego buntu przybyszów przeciw władzy królewskiej doszło już w roku 1593 (Powstanie Kosińskiego). W czerwcu 1601 roku na miasto najechało 300 Tatarów pod dowództwem Kozaka Skorohody, jednak najazd odparł z mieszczanami podstarości Wolski. Po buncie atamana kozackiego Doroszenki miasto i zamek wzmiankowano w 1611 roku jako spustoszone. W 1622 roku opisywano, że zamek ma trzy wieże, a samo miasteczko jest otoczone palisadą, w której są dwie bramy. W 1637 roku miasto zajęli zbuntowani Kozacy Pawluka. Ze względu na swoje strategiczne położenie były (po Kudaku) najbardziej na wschód wysuniętą twierdzą Rzeczypospolitej. Czehryń był jedną z głównych siedzib Chmielnickiego podczas wznieconego przez niego powstania, tutaj też przyjmował posłów i zmarł. W 1664 roku kozacki hetman Iwan Brzuchowiecki obległ w zamku Teterę. W 1667 roku po długim oblężeniu polska załoga twierdzy zmuszona była skapitulować przed kozackimi oddziałami Doroszenki. W 1678 roku miasto i twierdzę zdobyły wojska tureckie i całkowicie je zniszczyły. Po długich wojnach prowadzonych od 1654 roku z Rosją i Turcją, miasto powróciło do Polski w roku 1699.

W 1792 roku król Stanisław August Poniatowski potwierdził miastu dawne przywileje. Miasto należało do Rzeczypospolitej do roku 1793, kiedy po II rozbiorze znalazło się w zaborze rosyjskim, od roku 1796 w powiecie czehryńskim w guberni kijowskiej. W roku 1865 liczyło 9329 mieszkańców. Parafie łacińskie w Antonówce i Złotopolu, dekanat zwenigrodzki.

We wrześniu 2017 r. podczas kopania rowu mieszkaniec Czehrynia odkrył 200 czaszek pozbawionych reszty kośćca. Prawdopodobnie jest to masowa mogiła z 1678 r., kiedy twierdzę i miasto zdobyły i zniszczyły wojska tureckie w trakcie wojny rosyjsko-tureckiej^[5].

• 1989 – 12 853^[6]
• 2013 – 9 371^[7]
• 2018 – 8 749^[8]
• 2021 – 8 664^[1]

• Aleksander Wiśniowiecki, starosta czerkaski
• Michał Wiśniowiecki, kasztelan kijowski, 1616
• Jan Daniłowicz, wojewoda ruski, 1628–1636
• Aleksander Koniecpolski, 1647
  • Daniel Czapliński, podstarości czehryński
• Bohdan Chmielnicki, 1649–1657
• Jan Wyhowski, 1658
• Jerzy Chmielnicki, 1660
• Paweł Tetera, 1663–1665
• -zburzenie miasta i twierdzy
• Jan Stanisław Jabłonowski, wojewoda ruski, 1731
• Jan Kajetan Jabłonowski, wojewoda bracławski, 1736–1763
• Antoni Barnaba Jabłonowski, wojewoda poznański, 1791

• Zamek w Czehryniu^[9] – nieistniejący.

• Powiat czehryński

• Czehryn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 783 .
• Zamek w Czehryniu
• Rzeczpospolita wirtualna – historia Czehrynia w I Rzeczypospolitej
• Mapa topograficzna 1:100 000. sunsite.berkeley.edu:8085. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-01-20)].