Cena (prawo)

Ustalenie ceny jest zastrzeżone do swobodnej decyzji stron umowy, co jest przejawem zasady swobody umów (art. 353¹ kc). Wyjątkiem od tej zasady są ceny urzędowe – narzucone przez państwo. Wzajemne roszczenia stron w takim przypadku regulują przepisy art. 537-541 kc. Kodeks rozróżnia cztery rodzaje cen urzędowych:

• ceny sztywne (cena jest ściśle określona zarządzeniem)
• ceny minimalne (cena zapłacona nie może być niższa od określonej)
• ceny maksymalne (cena zapłacona nie może być wyższa od określonej)
• ceny wynikowe (organ państwowy ustala, w jaki sposób ma być obliczona cena).

Ceny urzędowe mogą być wprowadzane:

• rozporządzeniem Rady Ministrów, wydanym na podstawie art. 24 ust. 1 pkt 1a i ust. 2 pkt 1 ustawy z 29 sierpnia 2002 o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2022 r. poz. 2091);
• rozporządzeniem Rady Ministrów lub wojewody (jeżeli stan wyjątkowy wprowadzono na obszarze jednego województwa lub jego części), wydanym na podstawie art. 21 pkt 1a w zw. z art. 22 ustawy z 21 czerwca 2002 o stanie wyjątkowym (Dz.U. z 2017 r. poz. 1928);
• decyzją, zarządzeniem bądź (w przypadku wojewody) rozporządzeniem – odpowiednio wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty bądź wojewody na podstawie art. 21 ust. 1 pkt 4b w zw. z art. 23 ustawy z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz.U. z 2017 r. poz. 1897, z późn. zm.);
• decyzją administracyjną ministra właściwego do spraw zdrowia na podstawie art. 11 ust. 6 ustawy z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (Dz.U. z 2024 r. poz. 930).

Rada gminy może również ustalić urzędowe ceny usług przewozowych w publicznym transporcie zbiorowym w zakresie zadania o charakterze użyteczności publicznej w gminnych przewozach pasażerskich i za przewozy taksówkami na terenie gminy oraz określić strefy cen (stawki taryfowe) obowiązujące przy przewozie osób i ładunków taksówkami; rada powiatu – za usługi przewozowe w publicznym transporcie zbiorowym w zakresie zadania o charakterze użyteczności publicznej w powiatowych przewozach pasażerskich; sejmik województwa może ustalać ceny urzędowe za usługi przewozowe w publicznym transporcie zbiorowym w zakresie zadania o charakterze użyteczności publicznej w wojewódzkich przewozach pasażerskich. Ceny ustalone w ten sposób mają charakter cen maksymalnych (art. 11b i 11c ustawy z dnia 6 września 2001 r. o transporcie drogowym oraz art. 50a i 50b ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o publicznym transporcie zbiorowym).

W myśl art. 3 ust. 2 ustawy z dnia 9 maja 2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług (Dz.U. z 2023 r. poz. 168) w cenie „uwzględnia się” podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy – co według powszechnie przyjętej wykładni ma znaczyć, że kwota ceny obejmuje te podatki. Zgodnie z art. 4 ust. 1 w miejscu sprzedaży detalicznej i świadczenia usług uwidacznia się cenę oraz cenę jednostkową towaru (usługi) w sposób jednoznaczny, niebudzący wątpliwości oraz umożliwiający porównanie cen. W przypadku obniżki ceny uwidacznia się także informację o przyczynie wprowadzenia obniżki. Należy zaznaczyć, że w przypadku niektórych towarów określonych rozporządzeniem, o którym mowa w art. 4 ust. 2 pkt 2, podanie ceny jednostkowej nie jest wymagane. Wymieniona ustawa dotyczy umów, w których przedsiębiorca jest sprzedawcą lub usługodawcą (art. 2 i art. 3 ust. 1 pkt 1).

Art. 8 pkt 3 ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (Dz.U. z 2023 r. poz. 2759) stanowi, że najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową przedsiębiorca ma obowiązek poinformować konsumenta, o ile informacje te nie wynikają już z okoliczności, w sposób jasny i zrozumiały o łącznej cenie lub wynagrodzeniu za świadczenie wraz z podatkami, a gdy charakter przedmiotu świadczenia nie pozwala, rozsądnie oceniając, na wcześniejsze obliczenie ich wysokości – sposobie, w jaki będą one obliczane, a także opłatach za dostarczenie, usługi pocztowe oraz jakichkolwiek innych kosztach, a gdy nie można ustalić wysokości tych opłat – o obowiązku ich uiszczenia; w razie zawarcia umowy na czas nieoznaczony lub umowy obejmującej prenumeratę przedsiębiorca ma obowiązek podania łącznej ceny lub wynagrodzenia obejmującego wszystkie płatności za okres rozliczeniowy, a także wszystkich kosztów, które konsument jest zobowiązany ponieść. Art. 9 ustawy wyłącza stosowanie tego przepisu do drobnych umów życia codziennego wykonywanych natychmiast po ich zawarciu.

Ponadto art. 12 pkt 5 ww. ustawy stanowi, że najpóźniej w chwili wyrażenia przez konsumenta woli związania się umową na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa przedsiębiorca ma obowiązek poinformować konsumenta w sposób jasny i zrozumiały o łącznej cenie lub wynagrodzeniu za świadczenie wraz z podatkami, a gdy charakter przedmiotu świadczenia nie pozwala, rozsądnie oceniając, na wcześniejsze obliczenie ich wysokości – sposobie, w jaki będą one obliczane, a także opłatach za transport, dostarczenie, usługi pocztowe oraz innych kosztach, a gdy nie można ustalić wysokości tych opłat – o obowiązku ich uiszczenia; w razie zawarcia umowy na czas nieoznaczony lub umowy obejmującej prenumeratę przedsiębiorca ma obowiązek podania łącznej ceny lub wynagrodzenia obejmującego wszystkie płatności za okres rozliczeniowy, a gdy umowa przewiduje stałą stawkę – także łącznych miesięcznych płatności.

• J. Wilk, Ustawa o cenach – ustalenie cen urzędowych za usługi przewozowe w publicznym transporcie zbiorowym w zakresie zadania o charakterze użyteczności publicznej w przewozach pasażerskich, Nowe Zeszyty Samorządowe 2013, nr 5, s. 78–93.
• Ustawa z dnia 9 maja 2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług (Dz.U. z 2019 r. poz. 178).
• Ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (Dz.U. z 2023 r. poz. 2759).