Bursztyn (miasto)
Bursztyn (ukr. Бурштин) – miasto wydzielone z rejonu na Ukrainie, w obwodzie iwanofrankiwskim; nad Gniłą Lipą. 15 326 mieszkańców (2020)[2], dla porównania spis powszechny w 2001 zanotował ich 10 182[3], dokładne dane o liczbie mieszkańców nie są znane ze względu na b. wysoki odsetek emigracji zarobkowej.
 Bursztyn na rysunku Karola Auera z 1837[1] | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Obwód | |||||
| Wysokość |
233 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2020) • liczba ludności |
| ||||
| Nr kierunkowy |
+380 | ||||
| Kod pocztowy |
77111 | ||||
Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego  | |||||
Położenie na mapie Ukrainy  | |||||
 49°15′48,60″N 24°37′50,02″E/49,263500 24,630561
| |||||
| Strona internetowa | |||||
_1825.jpg)
W okolicy znajdują się pokłady gipsu, alabastru i torfu. Przez miasto przebiega ukraińska droga krajowa N09.
Historia
edytuj9 października 1629 r. miała miejsce bitwa pod Bursztynem – rozbicie zagonu tatarskiego Kantymira Murzy przez wojska koronne regimentarza Stefana Chmieleckiego; w walce poległ brat Kantymira, a 2 tys. Tatarów wzięto do niewoli.
Do połowy XVIII wieku własność rodu Sieniawskich z Brzeżan. W 1730 roku wybudowano drewniany kościół katolicki, który na zlecenie Elżbiety Sieniawskiej zaprojektował Jacob de Logau[4]. Po 1741 roku nowy właściciel miasta Paweł Benoe, instrygator koronny i kasztelan warszawski, rozpoczął w Bursztynie budowę murowanego kościoła z klasztorem Trynitarzy, które ukończono przed 1755 roku (klasztor skasowali Austriacy jeszcze w XVIII wieku)[4]. Jego córka Anna wniosła dobra ziemskie z Bursztynem jako posag do majątku swojego męża Rafała Ludwika Skarbka[5]. Jego wnuk hrabia Ignacy Skarbek (zm. 1842) zbudował tu swoją nową rezydencję w postaci klasycystycznego pałacu z sześciokolumnowym portykiem i w 1842 roku ufundował tu klasztor Szarytek[5]. Córka Ignacego, Eleonora, wniosła Bursztyn jako wiano do majątku Karola Jabłonowskiego (1807-1885), w rodzinie którego Bursztyn pozostał do II wojny światowej[5].
Od 3 lipca 1941 miasto było okupowane przez Wehrmacht. Do sierpnia 1941 część władzy sprawowała ukraińska milicja. W dniach 20-21 lipca 1941 miejscowi Ukraińcy wraz niemieckim podoficerem zorganizowali pogrom, podczas którego Żydzi byli poniżani, bici i aresztowani. Na początku sierpnia 1941 miasto przeszło pod zarząd niemieckiej administracji cywilnej. Miejscowych Żydów Niemcy zamknęli w getcie; w czerwcu 1942 liczba żydowskich mieszkańców Bursztyna wynosiła 1564. 21 września 1942 doszło do pierwszej większej antyżydowskiej "akcji" - Niemcy w trakcie łapanki zabili kilku Żydów a około 200 zapędzili do Rohatyna, skąd wywieziono ich do obozu zagłady w Bełżcu. 15 października 1942 Niemcy przesiedlili niemal wszystkich Żydów z Bursztyna do Bukaczowiec, gdzie podzielili oni los tamtejszych żydowskich mieszkańców (egzekucje i wywózki, m.in. do Bełżca)[6]. Pozostał po nich cmentarz żydowski[7].
W latach 1943–1944 z rąk nacjonalistów ukraińskich z OUN – UPA zginęło 28 Polaków, w tym ojciec, matka i siostra miejscowego księdza[8].
Do 1945[9] w Polsce, w województwie stanisławowskim, w powiecie rohatyńskim, siedziba gminy Bursztyn[10].
Zabytki
edytuj- Pałac wybudowany pod koniec XVIII lub na początku XIX wieku przez rodzinę Skarbków. Następnie siedziba Jabłonowskich. Pałac rozebrano w 1944 roku[5].
- Kościół pw. św. Trójcy – murowany, neobarokowy, ufundowany przez Pawła Benoe, zbudowany w latach 1741-1755, parafialny od 1743 r., konsekrowany przez abp. Wacława Hieronima Sierakowskiego w 1774 r. Po kasacji trynitarzy w 1783 r. objęty przez księży diecezjalnych. Dobudowa wieży z dzwonami w latach 1829 – 1930. Zamknięty i przerobiony na magazyn i siłownię w 1950 r.. Przywrócony do kultu religijnego w 1990 r[11][12].
- klasztor Szarytek (SS Miłosierdzia) z XIX wieku
- Cerkiew pw. Podwyższenia Krzyża Świętego z 1802 roku fundacji Skarbków
- Kaplica grobowa Skarbków i Jabłonowskich na cmentarzu katolickim
- cmentarz żydowski
- gmach Sokoła
- budynek przypałacowy mieszczący Aptekę
Osoby związane z Bursztynem
edytuj- Zdzisław Adamczyk (1886-1940) – podpułkownik dyplomowany artylerii Wojska Polskiego, burmistrz Zakopanego
- Włodzimierz Czerkawski – polski ekonomista, statystyk, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego
- Ludwik Finkel – polski historyk, bibliograf, profesor i rektor Uniwersytetu Lwowskiego
- Antoni Grodki – radca namiestnictwa, honorowy obywatel Bursztyna
- Ryszard Kłyś – polski prozaik i scenarzysta filmowy
- Franz Xaver Wolfgang Mozart – syn Wolfganga Amadeusa, zwany „Lwowskim Mozartem”, od 1809 przebywał w Bursztynie, gdzie nauczał gry na fortepianie u rodziny Janiszewskich
- Edward Rittner – polski prawnik, specjalista prawa kanonicznego i małżeńskiego, profesor i rektor Uniwersytetu Lwowskiego
- Ludwik Schweizer (1894–1960) – pułkownik dyplomowany kawalerii Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari
- Karol Szczepanowski (1892–1940) – major artylerii Wojska Polskiego
- Karol Tichy – polski malarz i artysta zajmujący się również ceramiką artystyczną, projektowaniem mebli, tworzący w stylu secesji; pedagog
- Debora Vogel – żydowska dwujęzyczna pisarka, filozof, krytyk literacki i krytyk sztuki, pisząca po polsku i w jidysz
Galeria
edytuj-
Pałac Skarbków w 1920 r.
-
Kościół św. Trójcy z 1741 roku
-
Cerkiew Podwyższenia Krzyża Św. z 1802 roku
-
Cerkiew
-
Kaplica grobowa Skarbków i Jabłonowskich z 1813 r.
-
Budynek Sokoła
_01.jpg){kind=link}
Przypisy
edytuj- ↑ Вид міста Бурштин, Бурштин [online], lvivcenter.org [dostęp 2016-06-03].
- ↑ Чисельність наявного населення України на 1 січня 2020 року. (ukr.).
- ↑ Liczby ludności miejscowości obwodu iwanofrankiwskiego na podstawie spisu ludności wg stanu na dzień 5 grudnia 2001 roku. (ukr.).
- ↑ a b Instytut Historii Sztuki <Krakau> [Hrsg.]: Sztuka Kresów Wschodnich: materiały sesji naukowej (6.2006) [online], digi.ub.uni-heidelberg.de [dostęp 2022-03-18] (niem.).
- ↑ a b c d Grzegorz Rąkowski, Przewodnik krajoznawczo-historyczny po Ukrainie Zachodniej: Podole, Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, Pruszków 2006, s.390
- ↑ Encyclopedia of Camps and Ghettos 2012 ↓, s. 766-767.
- ↑ Cmentarz żydowski w Bursztynie.
- ↑ Henryk Komański, Szczepan Siekierka, Eugeniusz Różański, Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach w Województwie Stanisławowskim 1939–1946, Wrocław: ALTA 2, 2008, s. 648, ISBN 978-83-85865-13-1, OCLC 261139661.
- ↑ Ustawa z dnia 31 grudnia 1945 r. o ratyfikacji podpisanej w Moskwie dnia 16 sierpnia 1945 r. umowy między Rzecząpospolitą Polską a Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich o polsko-radzieckiej granicy państwowej (Dz.U. z 1946 r. nr 2, poz. 5).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 26 lipca 1934 r. o podziale powiatu rohatyńskiego w województwie stanisławowskiem na gminy wiejskie (Dz.U. z 1934 r. nr 69, poz. 663).
- ↑ Polkanakresach, Polka na Kresach: Kościół pw Św Trójcy, w Bursztynie (Church of the Holy Trinity, in Burshtyn) [online], Polka na Kresach, 8 lutego 2015 [dostęp 2023-04-09].
- ↑ Bursztyn [online], rkc.lviv.ua [dostęp 2023-04-09].
Bibliografia
edytuj- Aftanazy Roman, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej. Województwo ruskie, Ziemia Halicka i Lwowska, T. 7, wyd. 2 przejrzane i uzupełnione, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, Warszawa, 1995, ISBN 83-04-03701-7 całość, ISBN 83-04-04229-0 t. 7, s. 24–35.
- Martin Dean, Mel Hecker: Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945. T. II: Ghettos in German-Occupied Eastern Europe. Cz. A. Bloomington and Indianapolis: United States Holocaust Memorial Museum and Indiana University Press, 2012. ISBN 978-0-253-00202-0. (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Bursztyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 475.
- Bursztyn, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 278.
- Historia Żydów w Bursztynie na portalu Wirtualny Sztetl
- Zdjęcie, s. 17.