Brusy
Brusy (kaszub. Brusë, niem. Bruß, dawniej Bruski) – miasto w Polsce, w województwie pomorskim, w powiecie chojnickim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Brusy. Brusy są położone w Borach Tucholskich na południowych Kaszubach.
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Ulica 2 Lutego | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Prawa miejskie |
1 stycznia 1988[1] | ||||
| Burmistrz |
Witold Ossowski | ||||
| Powierzchnia |
5,2 km² | ||||
| Populacja (30.06.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
52 | ||||
| Kod pocztowy |
89-632 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
GCH | ||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa pomorskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu chojnickiego  | |||||
Położenie na mapie gminy Brusy  | |||||
 53°53′08″N 17°43′19″E/53,885556 17,721944
| |||||
| TERC (TERYT) |
2202024 | ||||
| SIMC |
0928848 | ||||
Urząd miejski ul. Na Zaborach 189-632 Brusy | |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
W latach 1975–1998 miejscowość należała województwa bydgoskiego.
Według danych z 1 stycznia 2018 Brusy liczyły 5 209 mieszkańców[3][4].
Historia
edytuj
Najpewniej do 1324 powstał w Brusach dwór krzyżacki będący centrum okręgu zaborskiego w komturstwie tucholskim. Mniej więcej w tym czasie siedziba tego urzędu została przeniesiona z Brus do Kosobud.[5] W 1351 r. wieś Brusy była lokowana na prawie chełmińskim. Po wojnie trzynastoletniej Brusy były wsią królewską, należącą do klucza kosobudzkiego w starostwie tucholskim.
Od 16 listopada 1906 r. do co najmniej 26 lutego 1907 r. w miejscowej szkole elementarnej odbył się strajk dzieci przeciwko nauczaniu religii w języku niemieckim. Z uczestników strajku znane są nazwiska następujących dzieci: Piekarski, Libera, Trepkowski, B., J., J. Synakowie, M. i W. Orłowscy, Stodolski. Strajk był elementem znacznie większej akcji biernego oporu wobec pruskich władz szkolnych, która na przełomie 1906 i 1907 r. objęła ponad 460 szkół w prowincji Prusy Zachodnie, czyli przedrozbiorowe Pomorze Gdańskie, Powiśle, ziemię chełmińską i ziemię lubawską oraz część Krajny. Inspiracją dla strajków pomorskich były wcześniejsze działania dzieci w prowincji wielkopolskiej, ze słynnym strajkiem we Wrześni (1901) na czele[6].
W latach okupacji hitlerowskiej na terenach przylegających działała Tajna Organizacja Wojskowa Gryf Pomorski. Z tego też powodu w sąsiednich miejscowościach Małe Chełmy i Wielkie Chełmy stacjonowały jednostki SS i Wehrmachtu, przeznaczone do walki z partyzantką. Filią obozu koncentracyjnego Stutthof były Dziemiany, a nie jak podaje się w nazwach z podziału administracyjnego z czasów okupacji Bruss-Sophienwalde (Brusy-Dziemiany), powiat Konitz, Westpreußen (Prusy Zachodnie) 24 sierpnia 1944…31 marca 1945. Na części powierzchni zajmowanej przez Zakłady Spożywcze „Las” mieściły się baraki więzienne (zmodernizowane w latach 50. XX wieku) oraz podziemny zbiornik po oddziale szpitalnym. Wśród więźniów było wielu powstańców warszawskich.
1 stycznia 1988 r. Brusy uzyskały prawa miejskie[1]. W 2007 r. w Brusach odbył się IX Zjazd Kaszubów. 17 października 2010 r. jedyne rondo w Brusach nazwano Rondem Macieja Płażyńskiego Marszałka Sejmu RP, który zginął w katastrofie lotniczej w Smoleńsku[7]. W marcu 2012 r. w Brusach odbył się VIII Dzień Jedności Kaszubów.
Charakterystyka
edytujBrusy są położone na skrzyżowaniu drogi wojewódzkiej nr 235 z drogą wojewódzką nr 236, z bezpośrednim połączeniem kolejowym z Chojnicami i Kościerzyną ze stacji w Brusach.
W Brusach funkcjonuje m.in. jednostka Ochotniczej Straży Pożarnej włączona w 1995 r. do krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego.
Zabytki
edytujWedług rejestru zabytków NID[8] na listę zabytków wpisane są: kościół parafialny pw. Wszystkich Świętych oraz cmentarz przykościelny, 1876–1879, nr rej.: A-1220 z 3.07.2001[9].
Demografia
edytujWedle danych z 31 grudnia 2012 r. w Brusach mieszkało 4985 osób[10].
- Piramida wieku mieszkańców Brus w 2014 roku[3].
Sport
edytujW mieście swą siedzibę ma klub piłkarski Tęcza Brusy. Aktualnie występuje w V lidze (grupa Gdańsk II).
- Pełna nazwa: Miejski Ludowy Klub Sportowy Tęcza Brusy
- Rok założenia: 1946
- Adres: ul. Armii Krajowej 1, 89-632 Brusy
- Stadion: Stadion w Brusach
- pojemność: 500
- oświetlenie: tak
- Najwyższa klasa rozgrywkowa: V liga (grupa Gdańsk II)
Ludzie związani z Brusami
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b Uchwała Rady Państwa z dnia 18 grudnia 1987 r. w sprawie utworzenia miasta Brusy w województwie bydgoskim (M.P. z 1987 r. nr 38, poz. 326).
- ↑ Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny [online], demografia.stat.gov.pl [dostęp 2023-11-28] (pol.).
- ↑ a b Brusy w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11], liczba ludności na podstawie danych GUS.
- ↑ Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2018r.
- ↑ Knyżewski 2018 ↓, s. 103,384.
- ↑ L. Burzyńska-Wentland, Strajki szkolne w Prusach Zachodnich w latach 1906−1907, Gdańsk 2009, s. 223.
- ↑ Maria Sowisło: Powiat chojnicki. Rondo w Brusach nosi imię Macieja Płażyńskiego. Polskapresse Sp. z o.o., 2010-10-18. [dostęp 2013-08-09]. (pol.).
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo pomorskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 7 [dostęp 2016-12-19].
- ↑ Piotr Skurzyński, Pomorze, Warszawa: Wyd. Muza S.A., 2007, s. 303, ISBN 978-83-7495-133-3.
- ↑ Ireneusz Budzyński i inni, Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2014 r., Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 24 lipca 2014, ISSN 1505-5507 [dostęp 2014-11-07] (pol.).
Bibliografia
edytuj- Borzyszkowski Józef (red.), Historia Brus i okolicy; Instytut Kaszubski, Gdańsk 2006
- Marcel Knyżewski: Siedziby średnich i niższych rangą urzędników krzyżackich na terenie dzisiejszej Polski. Studium archeologiczne (Rozprawa doktorska). Łódź: Instytut Archeologii Uniwersytet Łódzki, 2018. [dostęp 2024-02-22].
Zobacz też
edytujLinki zewnętrzne
edytuj- Historia Żydów w Brusach w portalu Wirtualny Sztetl
- Brusy, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 392.