Avia BH-33

W 1927 roku inż. Paweł Beneš i inż. Miroslav Hajna z zakładów lotniczych Avia Co Kbely w Czakowicach opracowali projekt nowego samolotu myśliwskiego, który miał być następcą produkowanego samolotu Avia BH-21.

Nowy samolot został oznaczony jako Avia BH-33 i jego prototyp został oblatany pod koniec 1927 roku. Podczas prób w locie stwierdzono, że jest to samolot zwrotny, szybki i ma dobre właściwości pilotażowe, spełniał on wymagania stawiane samolotom myśliwskim. W związku z tym podjęto jego produkcję seryjną w 1928.

Samolotem tym zainteresowało się dowództwo polskiego lotnictwa wojskowego i ostatecznie w 1928 roku zakupiło dwa egzemplarze wzorcowe tego samolotu oraz licencje na ich produkcję w Polsce. Produkcję tego samolotu prowadziła Podlaska Wytwórnia Samolotów (PWS) w Białej Podlaskiej. Samoloty produkowane w PWS zostały oznaczone jako PWS-A i ogółem w latach 1929–1930 wyprodukowano ich 50 sztuk.

Samolot Avia BH-33 miał konstrukcję mieszaną, w przeważającej części drewnianą i w celu jego unowocześnienia jego projektanci opracowali nową wersję już z kadłubem o konstrukcji metalowej, która została oznaczona jako Avia BH-33E. Licencję na budowę tej wersji samolotu sprzedano Jugosławii, gdzie była ona produkowana.

Zbudowano także prototyp oznaczony jako Avia BH-33P z owalnym kadłubem ze spawanych rur stalowych, lecz ta wersja nie weszła do produkcji seryjnej. Pozostała ona w fazie prototypu.

Ostatnią wersja samoloty była wersja oznaczona jako Avia BH-33L, była to wersja wyposażona w czechosłowacki silnik Škoda L i była produkowana seryjnie.

Łącznie wyprodukowano 235 samolotów Avia BH-33 wszystkich wersji, z tego na licencji w Polsce – 50 sztuk i Jugosławii – 42 sztuki.

Samolot ten był w latach trzydziestych XX wieku standardowym samolotem lotnictwa Czechosłowacji. Po zajęciu przez Niemcy Czechosłowacji część tych samolotów otrzymało lotnictwo słowackie, a Luftwaffe używało ich do celów treningowych.

Samoloty tych używano w lotnictwie jugosłowiańskim w czasie walk z Niemcami w 1941 roku, a następnie pozostałe samoloty przejęło lotnictwo chorwackie. Używało ich w operacjach przeciwko partyzantce Tito.

Pojedynczymi egzemplarzami tego samolotu dysponowało również lotnictwo belgijskie i ZSRR. Jeden taki samolot posiadało również lotnictwo japońskie, który został użyty do walk na terenie Chin.

Wyprodukowane w latach 1929–1930 samoloty PWS-A w 1930 roku zostały skierowane do eskadr myśliwskich, gdzie były eksploatowane do 1935 roku. Samolot miał wymaganą wytrzymałość konstrukcji, nie było w nim przypadków utraty płatów – co było zmorą w użytkowanych samolotach Blériot-SPAD S.61 i Blériot-SPAD S.51. Wobec wprowadzania myśliwców PWS-10 a zwłaszcza PZL P.7a już od 1933 roku były stopniowo wycofywane z użycia z eskadr myśliwskich i kierowane do eskadr treningowych oraz szkół lotniczych.

W eskadrach treningowych przetrwały one do 1939 roku, gdzie służyły do treningu w akrobacji.

W samoloty te wyposażony był pierwszy polski lotniczy zespół akrobacyjny tzw. Trójka Bajana, w skład której wchodzili: kpt. pil. Jerzy Bajan, kpr. pil. Karol Pniak i kpr. pil. Stanisław Macek.

Samolot Avia BH-33 był jednomiejscowym samolotem myśliwskim, dwupłatem o konstrukcji mieszanej.

Kadłub miał konstrukcję drewnianą, w przedniej części znajdował się silnik gwiazdowy. Za silnikiem znajdował się zbiornik paliwa, a za nim odkryta kabina pilota osłonięta z przodu wiatrochronem. Kabina wyposażona była w urządzenia sterownicze i przyrządy pokładowe. Kadłub kończył się usterzeniem klasycznym o konstrukcji drewnianej, stateczniki pokryte były sklejką, a stery płótnem. Kadłub pokryty był sklejką oklejoną płótnem. Na obu bokach kadłuba zastosowano listwy w celu usztywnienia pokrycia.

Płaty miały konstrukcję dwudźwigarową, drewnianą i były pokryte płótnem. Płat dolny miał większą rozpiętość od płata górnego. Lotki, wyważone za pomocą skrzydełek oporowych, umieszczono tylko na płacie dolnym. Komorę płatów usztywniono za pomocą słupków duralowych w układzie odwróconej litery „N” oraz cięgnami stalowymi.

Podwozie klasyczne dwugoleniowe z półosiami, wyposażone w amortyzatory gumowe. Płoza ogonowa wykonano z półresora piórkowego.

Napęd stanowił silnik gwiazdowy Gnome – Rhone Jupiter 420 KM pochodzący z wycofywanych bombowców Farman F-60 Goliath, śmigło dwułopatowe drewniane Szomański o średnicy ca 2900 mm.

• Andrzej Morgała: Polskie samoloty wojskowe 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1972, s. 91–94.

• Avia BH-33E-SHS. vazduhoplovnetradicijesrbije.rs. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-22)].
• Animacja wyglądu PSA A na YouTube