Aster nowoangielski
Aster nowoangielski (Symphyotrichum novae-angliae (L.) G.L. Nesom) – gatunek byliny z rodziny astrowatych. Pochodzi z Ameryki Północnej (północne, wschodnie i środkowe Stany Zjednoczone, środkowa i wschodnia Kanada)[5][4]. Został rozprzestrzeniony jako roślina ozdobna i rośnie zdziczały w strefie umiarkowanej Eurazji od Francji po Rosyjski Daleki Wschód[4]. W Polsce ma status gatunku już zadomowionego (kenofit), spotykany jest w całym kraju, zwłaszcza jednak w pasie wyżyn, na pogórzu i w okolicach Poznania[6].
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Podrodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek |
aster nowoangielski | ||
Nazwa systematyczna | |||
Symphyotrichum novae-angliae (L.) G.L. Nesom Phytologia 77:287. 1995[3][4] | |||
Synonimy | |||
|
Nazewnictwo
edytujGatunek zaliczany był tradycyjnie do XX wieku do rodzaju aster jako Aster novae-angliae. Z tego czasu zachowana jest nazwa zwyczajowa mimo przeklasyfikowania gatunku do rodzaju Symphyotrichum należącego do odmiennego podplemienia niż Aster[7][8][9].
Morfologia
edytuj- Pokrój
- Roślina zielna z grubym, rozgałęziającym się podziemnym kłączem, z którego wyrastają wzniesione łodygi osiągające do 1,5, czasem nawet do 2 m wysokości. Łodygi są zielone lub czerwono nabiegłe, dookoła odstająco owłosione na całej długości, w szczytowej części, w obrębie kwiatostanu złożonego także ogruczolone[10].
- Liście
- Lancetowate, z wierzchołkiem zaostrzonym, całobrzegie, u nasady z nasadą głęboko uszkowatą. Liście osiągają od 3 do 12 cm długości i mają od 0,6 do 2 cm szerokości. Liście są od góry szorstko owłosione i ciemnozielone, od spodu są miękko owłosione i jasnozielone. Wszystkie liście wzdłuż łodygi są podobne do siebie, przy czym dolne liście szybko zamierają i w czasie kwitnienia już zwykle się nie zachowują. Liście w obrębie kwiatostanu złożonego są krótsze (do ok. 3 cm długości)[10].
- Kwiaty
- Zebrane w koszyczki, które tworzą na szczytach pędów baldachogroniaste kwiatostany złożone. Rozgałęzienia w obrębie kwiatostanu skośnie odstają ku górze i osiągają do 20 cm długości[10]. Rozgałęzienia w szczytowej części pędu są zwykle gęsto skupione[11]. Poszczególne koszyczki rozwijają się na ogruczolonych szypułach o długości do 2–3 cm. Okrywa tworzona jest przez liczne równowąsko lancetowate i ogruczolone listki osiągające do 12 mm długości i 1 mm szerokości. Końce tych listków są odgięte, zielone lub fioletowo nabiegłe. Kwiaty języczkowe występują na brzegu koszyczka w liczbie od 45 do 100, ich rurki osiągają do 5 mm długości, a języczki do 15–20 mm, na szczycie zakończone są 2–3 ząbkami. Ich kolory są różne od purpurowych, różowych do białych. Kwiaty rurkowate wewnątrz koszyczka są żółte, często purpurowo nabiegłe, ich korona osiąga 4 mm długości i zakończona jest 5 ząbkami o długości 1 mm. Z korony wystaje szyjka słupka otoczona pylnikami zrośniętymi w rurkę o długości 2 mm[10].
- Owoce
- Pokryte przylegającymi włoskami niełupki o długości ok. 2 mm z puchem kielichowym o długości ok. 5 mm[10].
- Gatunki podobne
- Od innych północnoamerykańskich „astrów” dziczejących w Europie Środkowej (rozrastających się kłączowo, osiągających ponad 1 m wysokości i mających liczne koszyczki zebrane w wiechowate kwiatostany złożone) różni się łodygą dookoła owłosioną, a w obrębie kwiatostanu także ogruczoloną; pozostałe gatunki mają łodygi w dole zawsze nagie, górą czasem z szeregami włosków i nie mają gruczołków. Wyróżnia się też długimi i ogruczolonymi listkami okrywy u pozostałych gatunków osiągającymi co najwyżej do 9 mm długości[10].
Biologia i ekologia
edytujBylina kwitnąca w swoim rodzimym zasięgu od sierpnia października, rzadziej do listopada[11], w Polsce zwykle od września do listopada[10]. Rośnie w miejscach otwartych, wilgotnych lub mokrych, na glebach żyznych. Spotykana jest na łąkach, prerii, mokradłach, w zaroślach i na skrajach lasów, wzdłuż przydroży i przytorzy[11].
Mieszaniec
edytujW Ameryce Północnej krzyżuje się z Symphyotrichum ericoides tworząc mieszańca S. ×amethystinum[11].
Zastosowanie i uprawa
edytujGatunek jest uprawiany jako roślina ozdobna w licznych odmianach ozdobnych o różnych kolorach kwiatów. Odmiany te wytwarzają zwykle duże i ciężkie koszyczki kwiatowe, roślina wymaga więc w okresie kwitnienia podparcia[12]. Wśród późno kwitnących odmian występują m.in. 'Harrington Pink' o czysto różowych kwiatach (odmiana odporna na mączniaka), 'September Ruby' o jasnoczerwonych kwiatach. Rośliny w Polsce w pełni mrozoodporne (strefy mrozoodporności 4-9)[12]. Wymagają żyznej gleby i pełnego słońca.
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens , Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
- ↑ Kadereit J. W., Albach D. C., Ehrendorfer F., Galbany-Casals M. i inni. Which changes are needed to render all genera of the German flora monophyletic?. „Willdenowia”. 46, s. 39 – 91, 2016. DOI: 10.3372/wi.46.46105.
- ↑ a b c d Symphyotrichum novae-angliae (L.) G.L.Nesom, [w:] Plants of the World Online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-11-09] .
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-06-15].
- ↑ Adam Zając , Maria Zając (red.), Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce: dodatek, Kraków: Uniwersytet Jagielloński. Instytut Botaniki, 2019, s. 37, ISBN 978-83-956282-0-7, OCLC 1143739807 .
- ↑ Nesom, G.L.. Taxonomic decisions at generic rank in tribe Astereae (Asteraceae) for the Global Compositae Database. „Phytoneuron”. 24, s. 1–6, 2020.
- ↑ Nesom G.L.. Review of the taxonomy of Aster sensu lato (Asteraceae: Astereae), emphasizing the New World species. „Phytologia”. 77, s. 141-297, 1994.
- ↑ Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 37-38, ISBN 978-83-62975-45-7 .
- ↑ a b c d e f g Krzysztof Rostański , Aster L., Aster, [w:] Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 123-131 .
- ↑ a b c d Symphyotrichum novae-angliae (Linnaeus) G. L. Nesom, [w:] Flora of North America [online], eFloras.org [dostęp 2024-11-09] .
- ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
- EoL: 392592
- Flora of North America: 250067662
- FloraWeb: 32550
- GBIF: 3151618
- identyfikator iNaturalist: 117443
- IPNI: 981863-1
- ITIS: 522226
- NCBI: 55612
- Plant Finder: 292654
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): gcc-77418
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:981863-1
- Tela Botanica: 66599
- identyfikator Tropicos: 50274270
- USDA PLANTS: SYNO2
- CoL: 53Q8K