Ruch antyszczepionkowy

Historia postaw antyszczepionkowych sięga XIX wieku, kiedy Edward Jenner udowodnił, że przejście krowianki może uchronić od zarażenia się ospą prawdziwą, która w 30% przypadków kończyła się śmiercią, a u większości osób, które przeżyły, pozostawiała trwałe blizny, ubytki tkanek, u niektórych ślepotę. Mimo tego wiele osób już wtedy krytykowało stosowanie szczepionek. Jednym z krytyków szczepień był np. Alfred Russel Wallace, współodkrywca zjawiska doboru naturalnego. Innym wczesnym krytykiem był też niemiecki lekarz Marcus Herz. Między 1840 a 1853 w Wielkiej Brytanii wprowadzono kilka aktów prawnych nakładających na obywateli obowiązek szczepienia na ospę prawdziwą oraz kary za nieszczepienie. Niektórzy krytycy uznali to za naruszenie ich wolności^[7]. Późniejsza krytyka koncentrowała się na ograniczaniu wolności (w przypadku programów przymusowych szczepień) oraz ingerencji w integralność ciał dzieci^[8].

W czasach współczesnych nastroje antyszczepionkowe wzmogły się w połowie lat 70. XX wieku, kiedy narosły kontrowersje wokół szczepionki DTP, która u 36 dzieci miała rzekomo spowodować problemy neurologiczne. W 1974 w Wielkiej Brytanii utworzono Association of Parents of Vaccine Damaged Children, które odegrało ważną rolę w przykuwaniu uwagi do kontrowersji wokół szczepionki DTP. W wyniku tego do 1977 wyszczepialność dzieci spadła z 77% do 33%. Niedługo potem nadeszły 3 epidemie krztuśca z ponad 100 tys. przypadków zachorowań, z czego 36 dzieci zmarło. W USA nastroje antyszczepionkowe przybrały na sile w 1982, kiedy nagrodę Emmy dostał film DTP: Vaccination Roulette, w którym wiązano szczepionkę DTP (dokładniej komponent krztuścowy) z uszkodzeniami mózgu, drgawkami i cofaniem się w rozwoju. W 1996 Nelson Mandela rozpoczął kampanię Kick Polio Out of Africa; na tamten rok zaplanowano zaszczepienie 50 milionów dzieci. Kampania zakończyła się pomyślnie; liczba przypadków polio spadła z 350 tys. przypadków na całym świecie do niecałych 500 w 2001. W 2003 polityczni i religijni przywódcy w Nigerii rozpoczęli bojkot kampanii. W większości stanów trwał on krótko, jednak w Kano (północna Nigeria) utrzymał się przez 11 miesięcy. Wskutek tego polio dotarło do 15 krajów, w których zdążono już ogłosić całkowitą eradykację tej choroby^[7].

W 1998 Andrew Wakefield opublikował artykuł dotyczący rzekomego związku szczepionki MMR z autyzmem^[9]. Artykuł i badania okazały się oszustwem, a sam Wakefield stracił prawo do wykonywania zawodu lekarza (zob. bezpieczeństwo szczepień – autyzm)^[10] .

Tezy przeciwników szczepień nie są popierane przez większość naukowców. Wiele z nich jest efektem dezinformacji. W niektórych krajach zaufanie do szczepionek spadło na skutek ich niewłaściwego użycia, lub dopuszczenia do obiegu szczepionek nieprawidłowo przetestowanych, i nagłośnieniu efektów ubocznych, do czego doszło m.in. na Filipinach^{[11][12][13][14]}, w Somalii^[15], i w Japonii^[16].

Przeciwnicy szczepień (antyszczepionkowcy) twierdzą, że:

1. Masowe szczepienia nie wyeliminowały chorób zakaźnych, a w niektórych przypadkach mogą być ich przyczyną^[17].
2. Efekt zażegnania zagrożenia epidemiologicznego danymi chorobami przypisać należy nie programom powszechnych szczepień, lecz ogólnej poprawie warunków życia, higieny i sposobów żywienia w rozwiniętych państwach^[17].
3. Substancje pomocnicze zawarte w szczepionkach są szkodliwe i występują w szkodliwych stężeniach (np. rtęć)^[18].
4. Stosowane szczepionki są tak naprawdę nieskuteczne w wykształceniu odporności na daną chorobę lub wykształcona odporność jest zbyt krótkotrwała^[17].

W styczniu 2019 powstała satyryczna gra karciana antyszczepionkowcy.biz, której motywem przewodnim są oszuści, zarabiający na ruchu antyszczepionkowym. Honorowy patronat nad projektem objęła Dolnośląska Izba Lekarska, a także Marek Posobkiewicz i Łukasz Durajski^[19].

W marcu 2019 Facebook zdecydował się na walkę z dezinformacją związaną ze szczepieniami^[20][21]. Serwis zaczął ograniczać ich zasięg, teorie spiskowe antyszczepionkowców zaczęły być traktowane jako kampania dezinformacyjna, a konta wysyłające takie informacje zaczęły być masowo usuwane^[22].

We wrześniu 2021, pod naciskiem rządu niemieckiego, Facebook rozszerzył tę akcję w Niemczech na zwykłych użytkowników, którzy podejmowali coraz bardziej wyrafinowane wysiłki, aby ominąć blokady dotyczące mowy nienawiści lub dezinformacji^[23][24].

Wokół szczepień narosły liczne teorie spiskowe. Zdaniem ich zwolenników koncerny farmaceutyczne i rządy ukrywają dane dotyczące szczepień, by zrealizować swoje plany. Według najpopularniejszych teorii spiskowych koncerny mają płacić badaczom, by ci fałszowali badania i polepszali statystyki na temat wydajności szczepień. Teorie spiskowe związane ze szczepieniami oddają niechęć i nieufność wobec badań naukowych dotyczących wydajności i bezpieczeństwa szczepionek. Często ich wyznawcy z podobnych pobudek wierzą także w inne teorie konspiracyjne, np. zaprzeczając globalnemu ociepleniu^[9]. Wiara w jedną teorię spiskową zwiększa tendencję do przyjmowania innych teorii spiskowych, co psychologia opisuje jako monologiczny system przekonań bądź ogólną orientację spiskową^[25]. Rodzice, którzy rozważają zaszczepienie dziecka, nierzadko szukają informacji w internecie; niekiedy najwyżej pozycjonowane są artykuły promujące antyszczepionkowe teorie spiskowe^[9]. Według badań przyczyny, dla których rodzice szczepią dzieci lub nie, są złożone i wielowymiarowe. Ruch antyszczepionkowy sięga swą historią początku istnienia szczepień i, zdaniem badaczy, nie dojdzie do jego zniknięcia. Dzięki internetowi przybrał na sile, a jego postulaty docierają do większej liczby osób^[7], co powoduje spadek wyszczepialności^[9].

W okresie od lipca 2014 do września 2017 naukowcy zbadali losową próbkę 1,8 miliona tweetów, badanie miało na celu poprawę komunikacji pracowników publicznej służby zdrowia w mediach społecznościowych^[26]. Zamiast tego naukowcy odkryli, że problematyka zdrowia publicznego jest celem tego, co badanie opisuje jako „próby rozpowszechnienia dezinformacji przez obce mocarstwa”^[26]. 93 procent wiadomości o szczepieniach opublikowanych na Twitterze w latach 2014–2017 pochodziło ze złośliwych kont, w tym kont prowadzonych przez rosyjskie trolle^[26]. Według badań dezinformacja była prowadzona poprzez komunikaty pro, jak również antyszczepionkowe – w celu zmylenia odbiorcy oraz podważenia faktów i wiarygodności instytucji publicznych^[26]. Mark Dredze, jeden z naukowców którzy przeprowadzili badania, stwierdził, że trolle grały na obie strony, aby „zniszczyć publiczne zaufanie do szczepień, narażając wszystkich na ryzyko chorób zakaźnych”^[26]. Zaufanie do szczepionek bada w naukowy sposób Vaccine Confidence Project(inne języki)^[27].

Na przestrzeni lat 2010–2019 liczba uchyleń od szczepień obowiązkowych w Polsce zwiększyła się ponad czternastokrotnie – z 3437 w 2010 do 48 609 w 2019. W okresie od 1 stycznia do 30 października 2020 odnotowano 50 088 uchyleń^[28].

Z analiz przeprowadzonych przez Najwyższą Izbę Kontroli przeprowadzonych w 2017 wynika, że najczęściej odmawiano szczepień w województwie pomorskim i śląskim, natomiast najrzadziej w podkarpackim, podlaskim i świętokrzyskim^[29].

Interesy antyszczepionkowców w Sejmie RP reprezentuje powstały w lutym 2016 Parlamentarny Zespół ds. Bezpieczeństwa Programu Szczepień Ochronnych Dzieci i Dorosłych stawiający sobie za cel m.in. krzewienie „rzetelnej wiedzy o szczepieniach”. Do składu Zespołu weszli posłowie: Piotr Liroy-Marzec (przewodniczący), Paweł Skutecki (wiceprzewodniczący), Wojciech Bakun (sekretarz), Jarosław Porwich, Robert Winnicki, Jerzy Kozłowski (zrezygnował 17 października 2017) i Stefan Romecki (zrezygnował 25 lipca 2018)^[30]. Zespół współpracuje ze Stowarzyszeniem „STOP NOP”^[31].

Postulaty antyszczepionkowców poparł w 2017 Patryk Jaki^[32], lecz wycofał się z tego stanowiska w październiku 2018^[33].

W lipcu 2018 wpłynął do Sejmu RP obywatelski projekt ustawy znoszącej obowiązek szczepień, przygotowany przez Komitet Obywatelskiej Inicjatywy Ustawodawczej „STOP NOP”, który został poparty przez 120 tys. osób^[34], lecz został odrzucony przez sejm w listopadzie 2018 roku^[35]. Rzecznik Praw Dziecka Marek Michalak skrytykował projekt ustawy i uznał działania przeciwko szczepieniom za niekorzystne i zagrażające ochronie życia i zdrowia dzieci^[36].

Instytut Badań Internetu i Mediów Społecznościowych opublikował 10 czerwca 2022 analizę według której ogólnopolska akcja pod nazwą BlokujemyOrlen, w ramach której grupy kierowców protestowały dniach 7–18 czerwca 2022 przeciwko wysokim cenom paliw poprzez blokadę stacji benzynowych należących do koncernu paliwowego PKN Orlen miała na celu odbudowę grup antyszczepionkowych w Polsce, które według instytutu stanowiły przed rozpoczętą 24 lutego 2022 inwazją Rosji na Ukrainę silną i znaczącą grupę polityczną^[37].

• epidemia odry w Samoa
• niepożądane odczyny poszczepienne
• szczepienia przeciw COVID-19 w Polsce
• Vaxxed

• Magdalena Mrowiec. „Pamiętasz, jak miałeś polio?...”. O szczepionkowych wojnach memów w perspektywie długiego trwania. „Teksty z Ulicy. Zeszyt memetyczny”. 16, 2015. ISSN 2081-397X. 
• „Kontrowersje wokół szczepień obowiązkowych”, Opracowania tematyczne OT660, Kancelaria Senatu, marzec 2018.

• Artykuł. archiwum.wiz.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-05-28)]. w „Wiedzy i Życiu” polemizujący z przeciwnikami szczepień