Andrzej Kajetan Wróblewski

polski fizyk i historyk nauki, profesor i rektor UW

Andrzej Kajetan Wróblewski (ur. 7 sierpnia 1933 w Warszawie[1][2]) – polski fizyk doświadczalny i historyk nauki, zajmujący się głównie fizyką cząstek elementarnych i historią fizyki, encyklopedysta i popularyzator. Profesor zwyczajny nauk fizycznych i członek rzeczywisty Polskiej Akademii Nauk (od 1991); dawniej wiceprezes Polskiej Akademii Umiejętności (2009–2018), rektor Uniwersytetu Warszawskiego (1989–1993) oraz dziekan tamtejszego Wydziału Fizyki (1986–1989). Doktor honorowy kilku uczelni i laureat kilkunastu nagród, w tym Medalu Smoluchowskiego – najwyższego odznaczenia przyznawanego przez Polskie Towarzystwo Fizyczne (1999).

Andrzej Kajetan Wróblewski
Ilustracja
Prof. Andrzej Kajetan Wróblewski podczas wykładu
Data i miejsce urodzenia

7 sierpnia 1933
Warszawa

Zawód, zajęcie

fizyk, historyk

Tytuł naukowy

profesor nauk fizycznych

Alma Mater

Uniwersytet Warszawski

Uczelnia

Uniwersytet Warszawski

Wydział

Wydział Fizyki

Stanowisko

rektor Uniwersytetu Warszawskiego (1989–1993)
wiceprezes Polskiej Akademii Umiejętności (od 2009)

Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Medal Komisji Edukacji Narodowej Oficer Orderu Narodowego Zasługi (Francja)

Jako fizyk cząstek badał m.in. materię dziwną, kontynuując tym prace Mariana Danysza. Fizykę i jej historię – praktycznie wszystkich dziedzin i epok – popularyzował przez książki, artykuły i publiczne wykłady.

Życiorys

edytuj

Jest absolwentem Liceum im. Władysława IV w Warszawie[3]. W 1955 ukończył studia fizyczne na Wydziale Matematyczno-Fizyczno-Chemicznym Uniwersytetu Warszawskiego, na którym pracował od 1954. W 1961 obronił pracę doktorską Badanie hiperonów Λ0 metodą emulsji jądrowych[4] napisaną pod kierunkiem Mariana Danysza[3]. W 1964 otrzymał stopień doktora habilitowanego na podstawie pracy Produkcja cząstek dziwnych w oddziaływaniach π--p przy energii 10 GeV[3], w 1971 został profesorem nadzwyczajnym, w 1979 profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1975–1981 był dyrektorem Instytutu Fizyki Doświadczalnej, w latach 1986–1989 dziekanem Wydziału Fizyki, w latach 1989–1993 rektorem Uniwersytetu Warszawskiego[1].

Działalność naukowa

edytuj

Fizyka i popularyzacja

edytuj

Jego specjalnościami są fizyka cząstek elementarnych (fizyka wysokich energii) oraz historia fizyki. Badał mechanizm produkcji hadronów, m.in.:

W miesięczniku „Wiedza i Życie” opublikował setki felietonów o znanych uczonych, pod nazwą Uczeni w anegdocie. Na jej podstawie powstały książki o tym samym tytule[4]. W 1961 otrzymał Nagrodę „Problemów” za osiągnięcia w dziedzinie popularyzowania nauki[6].

Organizacja badań i uczelni

edytuj

Jest autorem pojęcia „lista filadelfijska”, którym w Polsce określa się czasopisma naukowe indeksowane przez Journal Citation Reports[7]. Opracował pierwsze zasady kategoryzacji polskich instytucji naukowych w oparciu o wskaźniki parametryczne[4]. Krytykował politykę naukową minister Barbary Kudryckiej:

Członkostwa i funkcje

edytuj

Towarzystwa naukowe i akademie nauk:

Komisje, komitety i rady:

Nagrody

edytuj

W latach 1973–2021 otrzymał kilkanaście wyróżnień, zarówno z Polski, jak i z zagranicy:

Doktoraty honorowe
Odznaczenia
Inne wyróżnienia

Wybrane publikacje

edytuj

Autor ponad dwustu artykułów z fizyki wysokich energii[4] oraz innych dzieł – kilku własnych książek, kilku tłumaczeń z angielskiego i rosyjskiego oraz fragmentów innych prac. Napisał też hasło Fizyka w XX wieku w Encyklopedii PWN[17].

Własne książki

edytuj

Tłumaczenia

edytuj
  • 1957: G. W. K. Ford., E. Parkins., H. S. Isbin, O reaktorach jądrowych, PWN, wraz ze Stanisławem Zasadą – z angielskiego,
  • 1960: A.P. French, Zasady fizyki współczesnej, PWN – z angielskiego,
  • 1961: N. P. Barabaszow, A. A. Michajłow, J. N. Lipski, Atlas odwrotnej strony Księżyca, PWN – z rosyjskiego,
  • 1967: Otto Struve, Velta Zebergs, Astronomia XX wieku, PWN – z angielskiego,
  • 1968: Bruno Rossi, Promieniowanie kosmiczne, seria „Biblioteka Problemów”, PWN – z angielskiego.

Redakcje prac zbiorowych i innych

edytuj

Przedmowy, posłowia i wkład w prace zbiorowe

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. a b c d e Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny. Edycja IV, wyd. Interpress, Warszawa 2001, s. 1056
  2. Wróblewski Andrzej Kajetan, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-17].
  3. a b c Jan Królikowski: Laudacja na odnowieniu doktoratu prof. dr. hab. Andrzeja Kajetana Wróblewskiego, Uniwersytet Warszawski 23.05.2011. ifd.fuw.edu.pl. [dostęp 2017-03-06]. (pol.).
  4. a b c d e f g Prof. Andrzej Kajetan Wróblewski doktorem h.c. Uniwersytetu Jana Kochanowskiego [online], naukawpolsce.pap.pl, 23 czerwca 2017 [dostęp 2017-06-23].
  5. H. Oeschler et al, Ratios of strange hadrons to pions in collisions of large and small nuclei, „The European Physical Journal C” 77 (2017), s. 3 [dostęp 2021-06-10].
  6. Józef Hurwic, Czasopismo „Problemy” w polskim życiu intelektualnym po drugiej wojnie światowej, „Analecta”, 8/2 (16), 1999, s. 20.
  7. Andrzej Kajetan Wróblewski: Kryteria są jasne. [w:] "Forum Akademickie" [on-line]. forumakad.pl, 1999. [dostęp 2013-11-21].
  8.   Andrzej Kajetan Wróblewski, Wizja uniwersytetu przyszłości, kwartalnik „Nauka” Polskiej Akademii Nauk, nr 2/2010, s. 11–17 [dostęp 2021-12-07].
  9.   Andrzej Kajetan Wróblewski, Misja uniwersytetów: poszukiwanie prawdy czy pogoń za zyskiem?, kwartalnik „Nauka”, nr 3/2011, s. 51–59 [dostęp 2021-12-07].
  10. a b WRÓBLEWSKI, Andrzej, [w:] Członkowie Polskiej Akademii Nauk. Wydział III Nauk Ścisłych i Nauk o Ziemi. Członkowie krajowi rzeczywiści [online], PAN [zarchiwizowane 2020-11-25].
  11. Prof. zw. dr hab. czł. rzecz. PAN Andrzej Kajetan Wróblewski, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2023-08-18].
  12. Prof. Andrzej K. Wróblewski doktorem honoris causa Politechniki Warszawskiej. gazeta.pl, 2011-04-18. [dostęp 2011-04-18].
  13. Nagrody „PROBLEMÓW" w roku 1986 otrzymują:, „Problemy”, nr 11 (484), RSW „Prasa-Książka Ruch", listopad 1986, s. 2, ISSN 0032-9487.
  14. Laureaci Nagród PTF 2020, s. 2, ptf.net.pl [dostęp 2021-08-31].
  15.   9. Edycja Konkursu o Nagrodę im. Jana Jędrzejewicza rozstrzygnięta, ihnpan.pl, 3 października 2021 [dostęp 2021-10-08].
  16.   Nagrody dla książki „Historia fizyki w Polsce” autorstwa Andrzeja Kajetana Wróblewskiego, pwn.pl, 29 września 2021 [dostęp 2021-10-08].
  17. Fizyka w XX wieku, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-09-16].
  18. Historia Uranii [online], www.urania.edu.pl [dostęp 2017-09-15].
  19. Praca zbiorowa 1983 ↓.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj