Andrzej Kajetan Wróblewski

Jest absolwentem Liceum im. Władysława IV w Warszawie^[3]. W 1955 ukończył studia fizyczne na Wydziale Matematyczno-Fizyczno-Chemicznym Uniwersytetu Warszawskiego, na którym pracował od 1954. W 1961 obronił pracę doktorską Badanie hiperonów Λ⁰ metodą emulsji jądrowych^[4] napisaną pod kierunkiem Mariana Danysza^[3]. W 1964 otrzymał stopień doktora habilitowanego na podstawie pracy Produkcja cząstek dziwnych w oddziaływaniach π--p przy energii 10 GeV^[3], w 1971 został profesorem nadzwyczajnym, w 1979 profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1975–1981 był dyrektorem Instytutu Fizyki Doświadczalnej, w latach 1986–1989 dziekanem Wydziału Fizyki, w latach 1989–1993 rektorem Uniwersytetu Warszawskiego^[1].

Jego specjalnościami są fizyka cząstek elementarnych (fizyka wysokich energii) oraz historia fizyki. Badał mechanizm produkcji hadronów, m.in.:

• znalazł związek między średnią krotnością produkowanych cząstek i dyspersją ich rozkładu; zależność ta została nazwana formułą Wróblewskiego^[4] (ang. Wróblewski formula, Wróblewski relation);
• w latach 80. wprowadził też tzw. współczynnik Wróblewskiego (ang. Wróblewski factor), opisujący tłumienie kwarków dziwnych^[5].

W miesięczniku „Wiedza i Życie” opublikował setki felietonów o znanych uczonych, pod nazwą Uczeni w anegdocie. Na jej podstawie powstały książki o tym samym tytule^[4]. W 1961 otrzymał Nagrodę „Problemów” za osiągnięcia w dziedzinie popularyzowania nauki^[6].

Jest autorem pojęcia „lista filadelfijska”, którym w Polsce określa się czasopisma naukowe indeksowane przez Journal Citation Reports^[7]. Opracował pierwsze zasady kategoryzacji polskich instytucji naukowych w oparciu o wskaźniki parametryczne^[4]. Krytykował politykę naukową minister Barbary Kudryckiej:

• w 2010, na Zgromadzeniu Ogólnym Polskiej Akademii Nauk^[8];
• w 2011, odbierając doktorat honorowy Politechniki Warszawskiej^[9].

Towarzystwa naukowe i akademie nauk:

• 1954: Polskie Towarzystwo Astronomiczne,
• 1955: Polskie Towarzystwo Fizyczne,
• 1976: Polska Akademia Nauk – członek korespondent,
• 1983: Towarzystwo Naukowe Warszawskie – członek zwyczajny,
• 1991: PAN – członek rzeczywisty,
• 1998: Polska Akademia Umiejętności – członek korespondent,
• 2004: PAU – członek czynny,
• 2009: PAU – wiceprezes.

Komisje, komitety i rady:

• 1979–1989: Centralna Komisja Kwalifikacyjna ds. Kadr Naukowych przy Prezesie Rady Ministrów,
  • 1981–1987: wiceprzewodniczący,
• 1985–2002: Rada Naukowa Centrum Badań Kosmicznych PAN – przewodniczący^[10],
• 1992–1995: Rada ds. Nauki przy Prezydencie Lechu Wałęsie – przewodniczący,
• 1993–1999: Komitet Polityki Naukowej CERN,
• 1994–2000: Komitet Badań Naukowych,
  • 1997–2000: wiceprzewodniczący^[1],
• przez wiele lat był też przewodniczącym Rady Naukowej Instytutu Historii Nauki PAN (od 1996 r.)^[10][11].

W latach 1973–2021 otrzymał kilkanaście wyróżnień, zarówno z Polski, jak i z zagranicy:

Doktoraty honorowe

• 1980: Uniwersytet w Siegen (Niemcy),
• 1990: Uniwersytet Chapmana w Orange (USA),
• 1992: Uniwersytet w Glasgow^[1],
• 2011: Politechnika Warszawska^[12],
• 2017: Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach^[4].

Odznaczenia

• 1975: Medal Komisji Edukacji Narodowej,
• 1976: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• 1984: Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski,
• 1998: Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – M.P. z 1998, nr 16, poz. 235,
• 1994: Krzyż Oficerski Orderu Narodowego Zasługi Republiki Francuskiej^[1].

Inne wyróżnienia

• 1961: Nagroda „Problemów”
• 1973: Nagroda Marii Skłodowskiej-Curie – zespołowa,
• 1986: Nagroda „Problemów” (po raz drugi)^[13],
• 1999: Medal Mariana Smoluchowskiego,
• 2005: Nagroda Prezesa Rady Ministrów za wybitny dorobek naukowy^[4],
• 2010: Nagroda Naukowa im. Mikołaja Kopernika w dziedzinie filozofii przyrody,
• 2020: Nagroda specjalna na stulecie Polskiego Towarzystwa Fizycznego^[14],
• 2021: Nagroda im. Jana Jędrzejewicza, przyznawana przez Instytut Historii Nauki PAN i miasto Płońsk – za książkę Historia fizyki w Polsce^[15].
• 2021: Złota Róża przyznawana przez Festiwal Nauki w Warszawie – za książkę Historia fizyki w Polsce^[16].

Autor ponad dwustu artykułów z fizyki wysokich energii^[4] oraz innych dzieł – kilku własnych książek, kilku tłumaczeń z angielskiego i rosyjskiego oraz fragmentów innych prac. Napisał też hasło Fizyka w XX wieku w Encyklopedii PWN^[17].

• 1958: Z tajemnic Marsa, w serii „Biblioteka Problemów”, PWN
• 1976: Wstęp do fizyki, wraz z Januszem Zakrzewskim, t. 1, PWN
  • 1984: II wydanie
  • 1989: t. 2, cz. 1, ISBN 83-0107012-9
  • 1991: t. 2, cz. 2, ISBN 83-0109498-2
• 1982: Prawda i mity w fizyce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, ISBN 83-0401031-3
  • 1987: II wydanie, Wydawnictwo Iskry, ISBN 83-2070880-X
  • 1998: Sự thật và huyền thoại trong vật lý học – wydanie wietnamskie, tłum. Nguyễn Văn Hướng
• 1999: Uczeni w anegdocie, Prószyński i S-ka, ISBN 83-7255016-6
  • 2004: Uczeni w anegdocie. Poczet 2, ISBN 83-7337643-7
  • 2010: 200 uczonych w anegdocie. Ks. 1 i 2, Świat Książki, ISBN 978-83-2471853-5, ISBN 978-83-2472001-9
  • 2018: 300 uczonych prywatnie i na wesoło. T. 1 i 2, Prószyński i S-ka, ISBN 978-83-8123-259-3, ISBN 978-83-8123-282-1
• 2006: Historia fizyki – od czasów najdawniejszych do współczesności, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-0114635-1
  • 2007-2019: dodruki (łącznie 8)
• 2020: Historia fizyki w Polsce, PWN, ISBN 978-83-01-21138-7.

• 1957: G. W. K. Ford., E. Parkins., H. S. Isbin, O reaktorach jądrowych, PWN, wraz ze Stanisławem Zasadą – z angielskiego,
• 1960: A.P. French, Zasady fizyki współczesnej, PWN – z angielskiego,
• 1961: N. P. Barabaszow, A. A. Michajłow, J. N. Lipski, Atlas odwrotnej strony Księżyca, PWN – z rosyjskiego,
• 1967: Otto Struve, Velta Zebergs, Astronomia XX wieku, PWN – z angielskiego,
• 1968: Bruno Rossi, Promieniowanie kosmiczne, seria „Biblioteka Problemów”, PWN – z angielskiego.

• 1959–1964: redaktor naczelny czasopisma Urania^[18]
• 1980: Z powrotem na Ziemię. Spór o pochodzenie cywilizacji ludzkich, seria „Rodowody Cywilizacji”, Państwowy Instytut Wydawniczy, ISBN 83-0600167-2,
  • 2000: II wydanie, Prószyński i S-ka, ISBN 83-7180868-2,
• 1983: Encyklopedia fizyki współczesnej^[19] ,
• 1996: Świat nauki współczesnej. Tom 1, przekł. z fr. Agata Bernat et al., PWN, ISBN 83-0111805-9,
• 1996: 75 lat fizyki na Hożej. Praca zbiorowa, wraz z Martą Kicińską-Habior, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, ISBN 83-9053340-5,
• 1997: 75 lat fizyki na Hożej. Spis publikacji z lat 1971-1995, wraz z Martą Kicińską-Habior, WUW, ISBN 83-9053341-3,
• 2016: Nauki ścisłe i przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim, WUW, ISBN 978-83-2352122-8, ISBN 978-83-2351791-7,
• 2016: Portrety uczonych : profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego, 6 tomów: 1816–1915; 1915–1945 A-Ł, M-Ż; po 1945 A-K, L-R, S-Ż; WUW,
• 2021: 100 lat fizyki od Hożej do Pasteura. Księga wspomnień, WUW, ISBN 978-83-235-5144-7.

• 1979: Werner Heisenberg, Ponad granicami, seria „Biblioteka Myśli Współczesnej”, tłum. z niem. Krzysztof Wolicki, PIW, ISBN 83-0600062-5,
• 1990: John Taylor, Nauka i zjawiska nadnaturalne, PIW,
• 1997: Albert Einstein, Teoria względności i inne eseje, tłum. z ang. Piotr Amsterdamski, Prószyński i S-ka, ISBN 83-7180019-3,
• 2004: Lekcje Marii Skłodowskiej-Curie, WSiP,
• 2007: Feynman radzi, PWN, tytuł posłowia: Feynman – uczony i wykładowca,
• 2011: Isaac Newton, Matematyczne zasady filozofii przyrody, tłum. z łac. Jarosław Wawrzycki, Copernicus Center Press, ISBN 978-83-62259-24-3.

• Praca zbiorowa: Encyklopedia fizyki współczesnej. T. I. Warszawa: Polskie Wydawnictwo Naukowe, 1983. ISBN 978-83-01-00391-3.
• Kto jest kim w Polsce. Edycja IV, wyd. Warszawa 2001, s. 1056
• Biogram na stronie członkowie.pan.pl
• Prof. zw. dr hab. czł. rzecz. PAN Andrzej Kajetan Wróblewski, [w:] baza „Ludzie nauki” portalu Nauka Polska (OPI PIB) [dostęp 2023-08-18] .

•   Wywiady z absolwentami – prof. Andrzej Kajetan Wróblewski, kanał Klubu Absolwentów UW na YouTube, 15 stycznia 2018 [dostęp 2021-09-09] – wspomnienia A.K. Wróblewskiego o czasach jego studiów.