Alicja Karłowska-Kamzowa

Urodziła się w rodzinie ziemiańskiej o silnych tradycjach patriotycznych jako córka Tadeusza Karłowskiego, administratora miejscowego majątku, absolwenta studiów rolniczych w Berlinie, powstańca wielkopolskiego oraz Janiny z Bartoszewiczów herbu Pomian. Po wczesnej utracie rodziców od 1938 była wychowywana w Poznaniu przez siostrę ojca Gabrielę Karłowską docent nauk chemicznych. Maturę zdała w 1952 w Liceum im. Klaudyny Potockiej w Poznaniu. Studia historii sztuki na Uniwersytecie Poznańskim ukończyła w 1956 i rozpoczęła pracę w Zakładzie, następnie Katedrze i Instytucie Historii Sztuki UAM. Pracę magisterską pisała pod kierunkiem ks. prof. Szczęsnego Dettloffa na temat poliptyku fromborskiego i późnogotyckiej plastyki toruńskiej. W 1961 obroniła dysertację doktorską poświęconą gotyckim malowidłom ściennym na Śląsku, pisaną pod kierunkiem prof. Zdzisława Kępińskiego, rozprawę habilitacyjną opublikowała w 1970. Pozostawała na stanowisku docenta, gdyż profesura została zatwierdzona – z powodu politycznego sprzeciwu ze strony PZPR – dopiero w 1989 (od 1992 profesor zwyczajny)^[2].

Zajmowała się badaniami średniowiecznej sztuki polskiej, szczególnie malarstwa ściennego i malarstwa miniaturowego (ze szczególnym uwzględnieniem Wielkopolski, Śląska i Pomorza Wschodniego) (m.in. opublikowała katalog pionierskiej wystawy rękopisów iluminowanych w Muzeum Początków Państwa Polskiego w Gnieźnie, 1993). Interesował ją problem średniowiecznych fundacji artystycznych i ikonografia św. Jadwigi Śląskiej, św. Stanisława Biskupa i św. Wojciecha (opracowała katalog wystawy o św. Wojciechu w Muzeum Archidiecezji Gnieźnieńskiej, 1997). Zajmowała się włoską ikonografią kręgu franciszkańskiego, średniowiecznymi freskami serbskimi, obrazem Matki Boskiej Częstochowskiej, brązowymi płytami nagrobnymi z okresu gotyku, twórczością Wita Stosza i Hieronima Boscha. Szereg prac i działań poświęciła problematyce przestrzeni historycznej i ochronie dziedzictwa kulturowego, wprowadzając pojęcie przestrzeni historyczno-kulturowej do planowania przestrzennego. Wiele opracowań dotyczy szeroko pojętej problematyki wielkopolskiej. Była autorką, współautorką i redaktorką ponad 300 prac naukowych, publikowanych w kraju i zagranicą, m.in. w Czechach i Niemczech. Do ważniejszych opracowań książkowych opublikowanych indywidualnie należą: Fundacje artystyczne księcia Ludwika I brzeskiego. Studia nad rozwojem świadomości historycznej na Śląsku XIV-XVIII w. (1970 – rozprawa habilitacyjna), Malarstwo śląskie 1250-1450 (1979), Malarstwo gotyckie Europy Środkowowschodniej. Zagadnienie odrębności regionu (1982), Sztuka Piastów Śląskich w średniowieczu. Znaczenie fundacji książęcych w dziejach sztuki gotyckiej na Śląsku (1991), Społeczeństwo średniowieczne na szachownicy życia. Jakuba de Cessolis Traktat o obyczajach i powinnościach szlachty na podstawie gry w szachy (2000). Ostatnie teksty zostały opublikowane w zbiorowej syntezie Malarstwo gotyckie w Polsce w 2004 r. Wiele publikacji ogłosiła jako współautorka, choć zwykle była inspiratorką ich powstania, przykładowo: Gotyckie malarstwo ścienne w Polsce (1984), Malarstwo gotyckie na Pomorzu Wschodnim (1990), Gotyckie spiżowe płyty nagrobne w Polsce. Studia o formie i treściach ideowych (1997). Nie stroniła od publikowania opracowań o charakterze popularnonaukowym – np. poświęconej bazylice trzebnickiej (1973), gotyckim malowidłom ściennym Opolszczyzny (1976), czy farze kościańskiej (1989). Interesowała się figurą Madonny z XV wieku, którą w Sianowie w 1966 r. ukoronowano na „Królową Kaszub”. Publikacje zamieszczała tak w renomowanych periodykach naukowych, jak i w pismach regionalnych.

Życzliwa ludziom, niezwykle pracowita i energiczna, była promotorem wielu prac magisterskich i kilkunastu doktorskich, z zapałem prowadziła studenckie objazdy terenowe. W 1980 zapoczątkowała interdyscyplinarne seminaria młodych mediewistów z kraju i zagranicy, odbywające się co roku pod patronatem PTPN w Poznaniu i dbała o sprawną publikację materiałów konferencyjnych. Dziś spotkania te noszą jej imię. Jakiś czas równolegle prowadziła zajęcia dydaktyczne na Uniwersytecie Wrocławskim. Współpracowała z Instytutem Studiów Regionalnych Uniwersytetu Warszawskiego. Pełniła funkcje kierownika Zakładu Historii Sztuki Średniowiecznej (od 1974) i wicedyrektora Instytutu Historii Sztuki, Prodziekana Wydziału Filozoficzno-Historycznego (1972-1975) oraz dziekana Wydziału Historycznego UAM (1981-1984). Była zaangażowana w działalność społeczną, m.in. w działania Solidarności, zarówno w latach 1980-1981, jak w czasie stanu wojennego i później. Jako jedna z nielicznych wśród pracowników naukowych czynnie wspierała uczestników strajku studenckiego w 1988, nie bacząc na grożące konsekwencje. W 1989 została przewodniczącą uniwersyteckiego Komitetu Obywatelskiego.

Była aktywna w Poznańskim Towarzystwie Przyjaciół Nauk (do którego założycieli należał w 1857 jej pradziad, sędzia Antoni Studniarski), gdzie od 1978 kolejno była przewodniczącą Komisji Historii Sztuki, przewodniczącą Wydziału Nauk o Sztuce, sekretarzem generalnym, od 1990 wiceprezesem i od 1996 prezesem. Była ponadto członkiem Zespołu Nauk Humanistycznych oraz wiceprzewodniczącą opiniodawczo-doradczego Zespołu ds. Upowszechniania Nauki i Informacji Naukowej Komitetu Badań Naukowych, rady programowej Kasy Mianowskiego i Rady Ochrony Zabytków Ministra Kultury i Sztuki. Reprezentując zdecydowany i świadomy światopogląd katolicki (spokrewniona z bł. Marią Karłowską), jednocześnie była tolerancyjna dla odmiennych przekonań. Za swoją działalność została odznaczona m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Komisji Edukacji Narodowej i wielkopolskim medalem regionalnym „Ad Perpetuam Rei Memoriam”^[3].

2 grudnia 1999 została pochowana obok męża Tadeusza Kamzy (lekarz) na Cmentarzu Sołackim przy ul. Lutyckiej w Poznaniu. Stowarzyszenie Historyków Sztuki zadedykowało jej pamięci materiały sesji naukowej w listopadzie 2000 Polska na przełomie I i II tysiąclecia (Poznań 2001).

• Roman Ciecholewski, Treści i funkcje pomorskich Madonn szafkowych, 1978
• Jerzy Domasłowski, Gotyckie malowidła ścienne na Pomorzu Wschodnim, 1980
• Piotr Maniurka, Święta Anna Samotrzeć w gotyckiej rzeźbie śląskiej, 1980
• Jacek Witkowski, Kultura rycersko-dworska na Śląsku w dziełach sztuk plastycznych XIII - pocz. XVI wieku, 1993
• Iwona Błaszczyk, Ikonografia i ewolucja ideowa motywu drzewa w gotyckiej sztuce ziem polskich, 1995
• Aleksander Jankowski, Późnogotyckie malarstwo ścienne na Śląsku, 1995
• Natalia Czekalska, Pontyfikał kamieniecki. Miniatury kodeksu, 1997
• Liliana Krantz-Domasłowska, Architektura gotyckiej katedry w Kwidzynie, 1997
• Andrzej Woziński, Późnogotycka rzeźba drewniana na Pomorzu Wschodnim, 1997

• Kto jest kim w Poznaniu, pod red. Michała Piotrowskiego, Poznań, Itaka, 1997, ISBN 83-86008-42-3
• Paweł Kamza, Strzelecka 28, „Kronika Miasta Poznania”, ISSN 0137-3552, 1998, nr 2
• Kobieta w kulturze średniowiecznej Europy. Prace ofiarowane Profesor Alicji Karłowskiej-Kamzowej, pod red. Antoniego Gąsiorowskiego, Poznań, Wydaw. Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, wyd. 2, 1999, ISBN 83-7063-109-6 (wyd. 1 - 1995)
• Spis prac doktorskich i magisterskich. Poznań, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Instytut Historii Sztuki, oprac. Katarzyna Barałkiewicz, „Biuletyn Historii Sztuki”, ISSN 0006-3967, R. 61, 1999, s. 115-126
• Uśmiechnięta Polka. Alicja Karłowska-Kamzowa (1935-1999), „Gazeta Wielkopolska” (dod. „Gazety Wyborczej”), ISSN 1232-1508, 27-28.11.1999
• Bibliografia publikacji profesor dr hab. Alicji Karłowskiej-Kamzowej, oprac. Ryszard Piechowiak, „Artium Quaestiones”, ISSN 0239-202X, t. 11, Poznań, Wydaw. Nauk. Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2000, ISBN 83-232-1077-2
• Marek Konopka, Profesor Alicja Karłowska-Kamzowa (1935-1999) - spolegliwy opiekun zabytków, „Ochrona Zabytków”, ISSN 0029-8247, R. 53, 2000, nr 4
• Heinrich L. Nickel, Alicja Karłowska-Kamzowa (1935-1999), „Hallesche Beiträge zur Kunstgeschichte”, ISSN 1439-6408, H. 2, 2000
• Paweł Kamza, Gra w szachy (katalog wystawy fotografii), Poznań, PTPN, 2004
• Słownik biograficzny historii Polski, pod red. Janiny Chodery i Feliksa Kiryka, t. 1, Wrocław, Ossolineum, 2005, ISBN 83-04-04692-X, ISBN 83-04-04856-6
• Jacek Kowalski, Profesor Alicja Karłowska-Kamzowa. Portret w pięciu odsłonach, [w:] Wielkopolska - Polska - Europa. Studia dedykowane pamięci Alicji Karłowskiej-Kamzowej = Great Poland - Poland - Europe. Studies in memory of Alicja Karłowska-Kamzowa, pod red. Jacka Wiesiołowskiego przy współpr. Jacka Kowalskiego, Poznań, Wydaw. Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2006, ISBN 83-7063-474-5 (m.in. uzupełnienie bibliografii i wykaz prac dot. prof. A. Karłowskiej-Kamzowej)
• 30. rocznica utworzenia Wydziału Historycznego Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu, teksty Danuta Minta-Tworzowska [i in.], Poznań, Wydz. Historyczny UAM, 2006
• DariuszD. Tabor DariuszD., Malarstwo książkowe na Śląsku w XIV wieku, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2008, ISBN 978-83-7188-068-1, OCLC 833464086 . Brak numerów stron w książce