Aleksander Lednicki

Aleksander Lednicki (ur. 2 lipca?/14 lipca 1866 w majątku rodzinnym k. Mińska, zm. 11 sierpnia 1934 w Warszawie) – polski działacz społeczny i polityczny, adwokat i filantrop, wolnomularz[1], polityk Imperium Rosyjskiego. Członek Komitetu Centralnego partii kadetów, Prezes Związku Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej w 1930 roku[2]

Aleksander Lednicki
Ilustracja
Aleksander Lednicki w okresie prezesury Komisji Likwidacyjnej
Data i miejsce urodzenia

14 lipca 1866
gubernia mińska, Imperium Rosyjskie

Data i miejsce śmierci

11 sierpnia 1934
Warszawa, Polska

Deputowany do I Dumy Państwowej Imperium Rosyjskiego
Okres

od 1906
do 1906

podpis
Odznaczenia
Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Wielki Królewskiego Norweskiego Orderu Świętego Olafa Order Krzyża Orła II Klasy (Estonia) Krzyż Wielki Orderu Białej Róży Finlandii
Grób Aleksandra Lednickiego na warszawskim cmentarzu Powązkowskim

Życiorys

edytuj

Urodzony w polskiej ziemiańskiej rodzinie Roberta Lednickiego. W latach 1878–1888 uczęszczał do rosyjskiego gimnazjum w Mińsku, w którym kilkakrotnie był karany za posługiwanie się językiem polskim.

Od 1885 w Moskwie rozpoczął studia prawnicze na miejscowym uniwersytecie. Tam zaangażował się w działalność polskich nieformalnych organizacji studenckich. Stopniowo wchodził coraz bardziej w życie społeczno-polityczne polskiej społeczności w Moskwie, a następnie rosyjskie życie polityczne. Poznał wielu znanych rosyjskich intelektualistów i polityków. W 1887 wydalony z Moskwy za udział w demonstracji, w wyniku której uniwersytet został zamknięty na cały semestr. Ukończył studia na uniwersytecie w Jarosławiu. W 1889 wrócił do Moskwy i ożenił się z Marią Odlanicką-Poczobutt Kriwonosow. W 1890 został sekretarzem powstałego wówczas Katolickiego Stowarzyszenia Pomocy Wzajemnej w Moskwie, zaś w 1896 został wybrany jego prezesem. Od 1891 był także członkiem Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego. Angażował się w życie społeczno-polityczne, a jego dom w Moskwie stał się centrum polskiego życia kulturalnego. W latach 1903–1917 był członkiem Rady Adwokackiej w Moskwie. Jak twierdził Bernard Bromage, Aleksander Lednicki przez kilka dni ukrywał w swoim domu Feliksa Dzierżyńskiego po jego pierwszej ucieczce z Syberii we wrześniu 1899[3]. Jak uważa syn Lednickiego Wacław, ojciec nigdy nie wspominał o tym fakcie i mógł nie znać tożsamości uciekiniera z zesłania, którego jak wielu innych potrzebujących pomocy rodaków, zaopatrzył w pieniądze i żywność[4].

W 1904 współzałożyciel Stronnictwa Postępowo-Demokratycznego. W październiku 1905 Lednicki brał udział w powstawaniu Partii Konstytucyjno-Demokratycznej (Kadetów). W 1906 zasiadł w pierwszej Dumie z ramienia Partii Kadetów jako poseł ziemi mińskiej. Wypowiadał się tam w obronie wszystkich mniejszości narodowych Rosji, ale krytykowany był przez Narodowych Demokratów za brak lojalności wobec sprawy polskiej. W Dumie utworzył Grupę Parlamentarną Terytoriów Zachodnich, która jednoczyć miała nie-rosyjskich posłów z Kresów oraz Związek Autonomistów i Federalistów, będący frakcją działającą na rzecz równouprawnienia obywateli Rosji niezależnie od ich narodowości. Po rozwiązaniu Dumy 10 lipca 1906 został sygnatariuszem tzw. „Manifestu Wyborskiego” wzywającego do biernego oporu wobec władz, w tym unikania płacenia podatków i słu��by wojskowej. Za jego podpisanie został skazany na 3 miesiące więzienia oraz pozbawienie biernego prawa wyborczego. Karę odbył w więzieniu na Tagance w Moskwie. Był członkiem Zarządu utworzonego w 1906 roku w Królestwie Kongresowym Towarzystwa Kultury Polskiej[5].

Moskiewski dom Aleksandra i Marii Lednickich był na początku XX wieku wielkim polskim salonem politycznym. Wcześniej, pod koniec XIX wieku Aleksander kupił majątek i dwór w Katyniu, gdzie rodzina spędzała letnie miesiące. Jesienią 1911 roku (...) [jego syn] Wacław weźmie udział w rodzinnym polowaniu, które odbyło się w katyńskim majątku - dokładnie tam, gdzie dziś jest cmentarz wojenny[6].

W czasie I wojny światowej zaangażował się w organizację akcji ratunkowej Polaków na Wschodzie, stając na czele Polskiego Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny. Był członkiem zawiązanego w 1916 roku w Petersburgu Koła Przyjaciół Niepodległości Polski[7]. Był członkiem Centralnego Komitetu Obywatelskiego Królestwa Polskiego w Rosji w 1915 roku[8]. W 1916 roku był członkiem Polskiego Towarzystwa Pomocy Ofiarom Wojny[9]. Po rewolucji lutowej 1917 i obaleniu caratu stanął na czele Komisji Likwidacyjnej do spraw Królestwa Polskiego, reprezentującej interesy polskie przy Rządzie Tymczasowym Rosji, wobec uznania niepodległości Polski przez Piotrogrodzką Radę Delegatów Robotniczych i Żołnierskich i Rząd Tymczasowy. Jako przewodniczący Komisji posiadał uprawnienia ministra Rządu Tymczasowego. Dzięki niemu wielu Polaków mogło uzyskać dokumenty konieczne do opuszczenia ogarniętej rewolucją Rosji (m.in. Janusz Radziwiłł z rodziną)[10]. W 1917 roku był członkiem Polskiego Komitetu Demokratycznego w Piotrogrodzie i Polskiego Klubu Demokratycznego w Moskwie[11]. Lednicki odmówił uznania Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu pod przewodnictwem Romana Dmowskiego. W proteście członkowie Narodowej Demokracji opuścili kierowaną przez Lednickiego Komisję Likwidacyjną. Lednicki był przeciwnikiem tworzenia w Rosji armii polskiej, która miałaby walczyć z Niemcami, za co był szczególnie silnie krytykowany. Jego stanowisko było zgodne z polityką Rządu Tymczasowego bojącego się powstawania na terenie Rosji armii narodowych, a sprzeczne z oczekiwaniami Ententy, gdzie Lednicki nie znalazł w związku z tym, w przeciwieństwie do Dmowskiego, uznania.

Po zniesieniu Komisji po przewrocie bolszewickim przez władze RFSRR w początkach 1918, działał następnie do listopada 1918 jako przedstawiciel Rady Regencyjnej w Moskwie (nieoficjalnie przy rządzie sowieckim). Misja prowadziła repatriację uchodźców polskich z Rosji Sowieckiej, opiekę humanitarną nad uchodźcami i – nieoficjalnie transfer polskich kapitałów zagrożonych konfiskatą w RFSRR. Misja Lednickiego została zlikwidowana przez władze sowieckie po ich wycofaniu się z uznania traktatu brzeskiego, biura zamknięte, dokumentacja skonfiskowana i przejęta przez Komisariat do Spraw Polskich, a pracownicy (z wyjątkiem Lednickiego, który w październiku 1918 przybył do Warszawy wezwany na konsultacje przez Radę Regencyjną) – aresztowani przez Czeka. Józef Piłsudski wysoko ocenił jego działalność w Rosji, pisząc m.in. Działalność Pańska czasu wojny znajdzie sprawiedliwą i słuszną ocenę w przyszłości (list z 18 kwietnia 1919 r.).

W niepodległej Polsce nie udało mu się wrócić do polityki, głównie ze względu na postrzeganie go za zbyt „rosyjskiego”. W latach 1919–1923 wydawał w Warszawie tygodnik „Tydzień Polski” propagujący paneuropeizm i popierający uznanie niepodległości Litwy, Łotwy, Estonii, Finlandii i Gruzji. W 1929 był członkiem Trybunału Stanu oraz Komisji Polskiej Międzynarodowej Współpracy Prawniczej. Zaangażował się jednocześnie w działalność gospodarczą. W szczególności został prezesem Banku Polsko-Amerykańskiego oraz Towarzystwa Przyjaciół Elektryfikacji Polski im. Gabriela Narutowicza założonego przez Przemysława Podgórskiego. Instytucje te utworzyły Polsko-Amerykańską Spółkę Akcyjną Elektryfikacji Polski. Jej rozwój przerwała jednak śmierć Lednickiego. W 1934 popełnił on bowiem samobójstwo w związku z oskarżeniami wysuwanymi wobec niego o reprezentowanie obcych interesów w polsko-francuskim sporze o inwestycje w Żyrardowie nazywanym „aferą żyrardowską[12].

Spoczywa w rodzinnym grobowcu na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kw. 191–I–27/28)[13].

Miał dwoje dzieci: Wacława Lednickiego (krytyka literackiego) i Marylę Lednicką-Szczytt (rzeźbiarkę)[14], żonę Władysława Niemirowicza-Szczytta (inżyniera).

Archiwum Lednickiego

edytuj

Archiwum osobiste Aleksandra Lednickiego przekazał w 1968 do Polish Institute of Arts and Sciences of America (PIASA) w Nowym Jorku jego wnuk Jan Lednicki.
Informacja o zasobach archiwalnych: PIASA Archives Lednicki Aleksander Papers, (1881–) 1900–1932 (–1962)

Materiały archiwalne Aleksandra Lednickiego znajdują się także w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-123[15].

Ordery i odznaczenia

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. Ludwik Hass, Ambicje rachuby, rzeczywistość. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905–1928. Warszawa 1984, s. 232.
  2. Głos Gminy Wiejskiej: czasopismo poświęcone sprawom samorządu gminnego: organ Związku Gmin Wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej 1930.02.15 R.6 Nr 3, s. 10.
  3. Bernard Bromage, Man of terror, Dzherzhynski, London: Peter Owen Ltd., 1956, s. 59
  4. Wacław Lednicki, Pamiętniki, tom 2, Londyn: B.Świderski, Londyn 1967, s. 452.
  5. Janina Bemówna, Towarzystwo Kultury Polskiej, [w:] Nasza walka o szkołę polską 1901–1917 : opracowania, wspomnienia, dokumenty, t. II, warszawa 1934, s. 187–188.
  6. Anna Mieszczanek, Przedwojenni : zawsze był jakiś dwór : historia ziemian, wyd. I, Warszawa, s.180, ISBN 978-83-287-1261-4, OCLC 1164655970 [dostęp 2020-08-16].
  7. Witold Trzciński, Uznanie niepodległości Polski przez Rosję, w: Niepodległość, t. VIII, z. 1 (18), 1933, s. 301.
  8. Mariusz Korzeniowski, Struktura organizacyjna i początki działalności Centralnego Komitetu Obywatelskiego Królestwa Polskiego w Rosji w 1915 r., [w:] Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio F, Historia Vol. 46/47 (1991/1992), s. 349.
  9. Adam Miodowski, Działalność polityczno-wojskowa polskich kręgów proaktywistycznych w Rosji w okresie międzyrewolucyjnym (marzec–listopad 1917 r.), [w:] Białostockie Teki Historyczne, t. 8/2010, s. 109.
  10. Jarosław Durka, Janusz Radziwiłł 1880–1967. Biografia polityczna, wyd. 1, Warszawa: Rytm, 2011, s. 56, 66–67, ISBN 978-83-7399-465-2, OCLC 776926290.
  11. Henryk Bartoszewicz, Polskie ugrupowania polityczne w Rosji wobec problemu niepodległości Rzeczypospolitej (luty–listopad 1917 roku), w: Mazowieckie Studia Humanistyczne, Nr 5/1, 1999, s. 49–50.
  12. Upaństwowione zostały wówczas Zakłady Żyrardowskie należące do francuskiego biznesmena Marcela Boussaca. Sąd orzekł, iż działalność gospodarcza grupy Boussaca nosi znamiona przestępstwa kryminalnego w wyniku czego aresztowano dyrektorów zakładu a jego majątek zajęto sądownie. Źródło: Witold Gadomski, (2013) Budowa, którą przerwał Hitler, Gazeta Wyborcza, 1.02.2013 [1]
  13. Cmentarz Powązkowski w Warszawie. (red.). Krajowa Agencja Wydawnicza, 1984. ISBN 83-03-00758-0.
  14. Polski Słownik Biograficzny, Tom XVI, 1971, s. 609–610.
  15. Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-02-28].
  16. M.P. 1926 r. nr 259, poz. 726 „za wybitne zasługi na polu pracy narodowo-społecznej”.
  17. Eesti Vabariigi teenetemärgid. president.ee. [dostęp 2014-11-12]. (est.).
  18. Krzysztof Pol, Poczet prawników polskich, Warszawa: C.H. Beck, 2000, s. 705, ISBN 83-7110-721-8, OCLC 830204771.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj